Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
investorlar 1995-2000-ci illər ərzində dövlət büdcəsinə köçürülməklə 154,7 mln.dollar vergi və digər rüsumlar ödəmişlər. Kontraktlar üzrə fəaliyyətə 2000, subpodrat xidmətlərinə isə 10 min nəfər yerli işçi qüvvəsi cəlb edilmişdir. Kontraktlar üzrə mənfəət neftinin dəyərcə qiymətləndirilməsi və Azərbaycana çatacaq hissəsinin hesablanmasında əsasən dövrü mətbuatda dərc edilmiş məlumatlardan istifadə olunmuşdur (cədvəl 3.11.). Cədvəl 3.11. Hipotetik və faktiki ehtiyatlar üzrə mənfəət neftinin bölüşdürülməsi Variantlar l barrel/17 dol. 1 barrel/25 dol. 1 barrel/32 dol. Cəmi neft ehtiyatları: I Variant-8 mlrd.ton a) Mənfəət neftinin do- yərco həcmi (mlrd.dol.) 470,4 691,7 885,3 b)Ümummənfəətdo Azərbaycanın payı (mlrd, dol.) 282,2 415,0 531,1 II Variant-3 mlrd.ton a) Mənfəət neftinin dəyərcə həcmi (mlrd.dol.) 175,8 258,5 332,6 b)Ümummənfəətdə Azərbaycanın payı (mlrd, dol.) 105,5 155,1 199,5 III Variant-2,290 mlrd.ton a) Mənfəət neftinin dəyərcə həcmi (mlrd.dol.) 134,6 198,0 253,3 b)Ümummənfəətdə Azərbaycanın payı (mlrd, dol.) 80,7 1 1 8 , 8 1 5 1 , 9 Neft hasilatının xarici partnyorlarla həyata keçirilməsi həm hasilat sənayesinə, neft-kimya məhsulları, neft maşınqayırması həm də iqtisadiyyatın digər sferalarına yüksək texnologiya cəlb etməklə milli iqtisadiyyatda «çoxaldıcı» effekt keyfiyyətində çıxış etmək iqtidarındadır. Aj-aşdırmalarırnız göstərir ki, Azərbaycanın neft strategiyası geoiqtisadi və geosiyasi anlamlarda yeni «oyun 147 qaydaları»nın formalaşmasına və ölkənin regional səviyyədə güc mərkəzinə çevrilməsinə güclü təsir göstərə bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, bu proseslərdə digər sferalarda olduğu kimi, yalnız Rusiya Federasiyası iştirak edir («Lukoyl» korporasiyası). Ölkəyə xarici investisiya axınında birbaşa investisiyaların xüsusi çəkisinin yüksəlişi müşahidə edilməkdədir. Belə ki, əgər məcmu xarici investisiyaların funksional strukturunda maliyyə kreditlərinin payı 1994-cü ildə 84%, 1995-ci ildə 59%, 1999-cu ildə 30,8% olmuşdursa, analoji göstərici 2000-ci ildə 28,3%-ə qədər aşağı düşmüşdür ki, bu da ölkənin milli iqtisadi təhlükəsizliyinin təminatı (xarici dövlət borcu ilə bağlı) nöqteyi-nəzərindən müsbət hal kimi dəyərləndirilməlidir. C Xarici investisiyalann cəjb^,.edilməsi və bunun iri ^özəlləşdirmə pros^i ilə^zamanca üst-üstə düşməsi iqtisadi təmərküzləşmə imkanlarını ifrat dərəcədə genişləndirməklə inhisarçı təmayüllərin ortalığa çıxmasını reallaşdıra bilər. Buna görə də, inhisar yaradan prosesləri dayandınnaq yaxud antiinhisar nəzarəti altına almaq məqsədilə investisiya müsabiqələrinin keçirilməsi təqdirəlayiq hal kimi qiymətləndirilməlidir. Ümumiyyətlə, qeyd etmək lazımdır ki, xarici ölkələrlə iqtisadi, texnoloji və investisiya əməkdaşlığının inkişafında dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilməsi prosesində əcnəbi sahibkarların iştirakının təmini müəyyən rol oynamışdır. Belə ki, 2000-ci il tarixinə aparılmış özəlləşdirmə nəticəsində 306,1 mln. ABŞ dolları həcmində sənayenin müxtəlif sahələrinə xarici investisiya qoyuluşu həyata keçirilmişdir. Keçirilən investisiya müsabiqələrində ABŞ-ın, Böyük Britaniyanın və digər inkişaf etmiş ölkələrin iqtisadi subyektləri yaxından iştirak etmişlər (cədvəl 3.12.). Xarici investisiyaların (müasir inkişaf mərhələsində) mühüm rol oynamaları şübhəsizdir və bu empirik tədqiqatlarla da sübuta yetirilir. Lakin, bütövlükdə sosial-iqtisadi inkişafın dayanıqlılığını təmin etmək baxımından yalnız xarici investisiyalara ivStinad edən strateji yanaşma qəbul edilməzdir. Fik- rimizcə, başda gələn məsələ ölkənin sənaye siyasətinin 148 149 . p ''>b Cədvəldən göründüyü kimi, səhmlərin satışının yarıdan çoxu investisiya müsabiqələri vasitəsilə həyata keçirilmişdir. Səhmlərin orta hesabla 10%-i qapalı hərraclarda özəlləşdirilmişdir. Həm ayrıca götürülmüş Azərbaycan Respublikası, həm də bütövlükdə MDB inteqrasiya bloku çərçivəsində birgə sahibkarlığın başlıca istinad nöqtəsi keyfiyyətində çıxış edən sony/e siyasətinin formalaşdınlmasının əsasaaıinsipləri.jzənni- miz^ aşağıdakılafÖan'ibafƏt'()Tmandir: 1) Bazar iqtisadiyyatının öz-özünü tənzimləməsi «adlamşı» sırf praktizm mövqeyindən qiymətləndirilməklə dövlət tənziminin əksər funksiyaları özündə ehtiva edən kompleks xarakteri ön plana çıxarılmalı, «qəzadan-qəzaya» yanaşmasından birdəfəlik uzaqlaşılmalıdır. 2) Sənaye siyasəti keçid iqtisadiyyatı şəraitində mümkün olan effektiv metodlar sisteminə söykənməli, sistemdən kənar gedişlər istisna olunmalıdır. Məsələn, sərt pul-kredit siyasəti makroiqtisadi və makromaliyyə sabitliyinin təminatçısı olmaqla bahəm real sektonın dayanıqlı inkişafına əngəl törətməklə sistemsizlik keyfiyyətini ortalığa çıxarır. Bu hal da öz-özlüyündə nəinki geniş təkrar istehsal prosesinin nonnal gedişini pozur və onun ayrı-ayn fazalarının avtonomlaşmasına gətirib çıxarır, həmçinin bütövlükdə milli iqtisadiyyatın formalaşması prosesində ləngidici təsir göstərir. Dünya maliyyə bazarlarının ildırım sürətli qloballaşması və xarici birbap investisiyalarla portfel investisiyaları arasında prinsipial fərqin faktiki olaraq silindiyi bir şəraitdə yuxarıda qeyd olunanlar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Dünya ölkələrinin inkişaf tarixi göstərir ki, birgə sahibkarlığın inkişafında regional səviyyə həmişə prioritet rol oynayıbdır. İnteqrasiya meylli əlaqələr çərçivəsində isə birgə sahibkarlığın dinamik inkişafı xüsusi aktuallıq kəsb edir. Sırf iqtisadi mənada birgə sahibkarlığın MDB-daxili məkanda səmərəli təşkilinin zəruriliyi müasir dövrün, sosial- iqtisadi təbiətinin özəl xüsusiyyətləri ilə şərtlənir. Bu xüsusiyyətləri iki istiqamətdə qruplaşdırmaq mümkündür: 1) Keçid iqtisadiyyatının yaratdığı «fiziki» məhdudiyyətlər sisteminin dominant rolu; 2) Qloballaşma prosesinin təsiri nəticəsində dünya iqtisadiyyatında getdikcə daha aydın şəkildə müşahidə edilən meyl və təmayüllərin meydana çıxması. 150 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|