2)
Korporativ mənafelərin təminatı ümummilli mənafelərin
ödənilməsi üçün əsas şərtdir. Yəni, milli mənafe korporasiyaların
yardımı vo vasitəçiliyi ilə ödənilir;
3)
Mənafelər müstəvisində inhisarlaşma, istiqamətindən
asılı olmayaraq, yolverilməzdir. İstər korporativ, istərsə də milli
mənafelərin inhisarçı mövqedən dominantlığı perspektiv inkişafda
böyük fəsadlar doğura bilər;
4)
Korporasiya=inhisar eyniliyi labüd deyil və onu
təkamülün məntiqi yekunu hesab etmək yanlışdır;
5)
Strateji strukturlar istisna olmaqla, bütün bazar
subyektlərinin və ümumiyyətlə, mənafe qruplarının üfıqi
əlaqələrinə
dövlət
müdaxiləsi
prosesyaradan
və
onu
istiqamətləndirən səciyyə daşımamalı, mənafe uyğunluğunun
təmininə yönəldilməlidir;
6)
Ölkədaxili regional və transregional səviyyələrdə
korporativ mənafelərin formalaşması və ödənilməsi prosesinə
regional inkişaf fərqinin azaldılması və faktik bərabərsizliyin
aradan qaldırılması mövqeyindən dövlət müdaxiləsi zəruridir;
7)
Milli-korporativ mənafelərin uyğunluğu milli-^regio-
nal—>qlobal mənafelər triadasının optimallıq səviyyəsindən
birbaşa asılılıqdadır. Ölkənin dünya iqtisadiyyatına səmərəli
inteqrasiyanı təmin etmədən qeyd olunan tarazlığa nail olmaq
mümkünsüzdür;
8)
«Əcnəbi» mənşəli korporativ mənafelər ölkədaxili
situasiyada inhisarçı mövqeyə yüksəlməməlidir və bu yönümdə
dövlət nəzarətinin təşkili və onun səmərəliliyinin yüksəldilməsi son
dərəcə mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Bütün bunlar milli-ə^korporativ mənafelərin uyğunlaşdı-
nlmasınm konseptual əsasları kimi götürülməli və konkret fəaliyyət
proqramı hazırlanmalıdır. İnhisarlarla bağlı olan problemlərin
həlli də deyilənlərin hansı səviyyədə nəzərə alınmasından
funksional asılılıqdadır.
76
III
FƏSİL. MİLLİ BAZARIN İQTİSADİ ƏMƏKDAŞLIQ
FORMALARI ÜZRƏ KOMPLEKS TƏDQİQİ
Milli iqtisadiyyatın fomıalaşdırıİması vo onun sabit inl^af
ternpTno naiT olunması problemi kompleks xarakter daşımaqla,
müasir keçid d^ovrunurTdəyişənləri arasında hor hansı bir
mücərrəd səciyyəli ardıcıllığa əməl edilməsi ilə heç bir funksional
bağlılığı yoxdur. Sözügedən problem sistemli islahatların həyata
keçirilməsi prosesinə paralel olaraq həll edilməlidir.
Yəni, bu gün
0
, həyata keçirilən makroiqtisadi siyasətin
prioritet istiqaməti, başlıca yekunu olmalıdır.
İnkişaf etmiş ölkələrin dünya təcrübəsi açıq-aydın şəkildə
göstərir ki, həm texnoloji, həm də iqtisadi baxımdan kiçik tutumlu
bazara malik olan ölkələrin inkişafında sabitqədəminik problemi
əsasən və başlıca olaraq xarici iqtisadi siyasətin ümummilli iqtisadi
inkişaf dinamikasının komponentləri ilə üzvi bağlılığı fonunda həll
edilə biləndir. Əvvəla, on^ görə ki, kiçik tutumlu daxili bazarın
inkişaf ''-prosesi'kbTTkret sərhədlərə malik olan «fiziki»
məhdudiyyətlər çərçivəsindən kənara çıxa bilmir. Məcmu tələbin
sosial- iqtisadi səciyyəsi öz s^esTfi]di)n^övqeyindən ictimai həyatın
bütün sferalarını əhatə edə biləcək tərəqqinin ən yaxşı halda zahiri
görüntüsünü ortalığa qoya bilər. Yəni, tutumca kiçiklik mahiyyətcə,
geniş spektrdə inkişafın bazası kııuıçmş etmək
imkanı ndan m^rumluğu. 7oB>5kHy_nəUcə ____ key fi yy ət i
ndə
meydana çıxarır. İnkişafın rəqəmlə ifadə edilə bilən sərhədlərini
əvvəlcədən müəyyənləşdirməyə imkan verməklə perspektiv
planda yarana biləcək qarşısıalınmaz proseslərin formalaşması
üçün əlverişli zəmin yaradır. İkincisi, daxili
;/
bazarın tutumca kiçikliyi sosial-iqtisadi inkişafın dönməz
Xarakter daşıması üçün son dərəcə mühüm əhəmiyyət kəsb edən
bir fenomeni-ətalətliliyi bütünlüklə sərf-nəzər edir. İlk baxışdan
paradoksal mahiyyətə malik anlayışların əslində vahid axara
xidmət edən atributlar olduğunu empirik tədqiqatlar çoxdan
sübuta yetirmişdir. Belə ki, inkişafın sırf
77
dialektik anlamda fasiləsizliyi öz məzmunu etibarı ilə ətalətliliyi
inkar etmir, əksinə həmin atributun real mövcudluğu bazasına
söykənir. Məhz bu aspekt, kiçik tutumlu daxili bazarda ətalətlilik
keyfiyyətinin yoxluğu, nail olmaq istədiyimiz inkişaf prosesinə
sabitsizlik səciyyəsi aşılamaqla xarici amillərdən asılılığı
maksimallaşdırır. Bu tezisin real məzmun kəsb etdiyini müasir
dünya təcrübəsindən müşahidə etmək mümkündür. Məsələn,
sənayecə inkişaf etmiş kiçik Qərbi Avropa ölkələrinin xarici ticarət
kvotası ÜDM-un təqribən 50%-ni əhatə etdiyi halda, iri ölkələrdə
(ABŞ, Yaponiya, Fransa və s.) analoji göstərici 25%-dən çox
deyildir. Ücüncüsü^arici amillərin dominantlığı şəraitində bir növ
təcrldilik as^kti daşıyan daxili potensialın hər vəchTə inkişaf
etdirilməsi öz-özlüyündə struktur dis^roporsiyalarm meydana
çıxmasına, beynəlxalq əmək bölgüsü sistemində son dərəcə
əlverişsiz mövqenin dajıa da möhk_əmlənməsinə səbəb olur. Başqa
sözlə, rəqabət mübarizəsində dinamik üstünlüklərin əldə olunması
imkan xaricindədirsə (Azərbaycan və eləcə də digər keçid
iqtisadiyyatlı ölkələrdə bu hal mövcuddur), onda müqayisəli yaxud
təbii üstünlüklərə əsaslanmaqla aparılan inkişaf strategiyası
uzunmüddətli vaxt intervalında səmərəli hesab oluna bilməz və
olunmur da! Aydındır ki, sırf iqtisadi məzmundaşıyan konseptual
istiqamətlərə
söykənməklə
müasir Azərbaycangerçəkliyinin adekvat formalı şərhini
vermək və bu yönümdə də qarşılıqlı ticarətin inkişaf problemlərini
araşdırmaq, həqiqətən də düzgün olmazdı. Tədavül sferasının
intensiv
surətdə qloballaşdığı
bir şəraitdə
Azərbaycan-dünya, Azərbaycan-MDB və s. və i.a. istiqamətlərin
ticari faydalılığı kontekstində klassik sxemlə hərəkətə
keçmək
reallıqla uzlaşmayannəticələrlə
sonuclanacaqdır. Ölkənin yaxın keçmişinə ekskurs etməklə
sözügedən məsələnin həm mahiyyət, həm də məzmunca ümummilli
səciyyəli problemlərin əhatə dairəsində olduğunu, ən yaxşı halda
«ümumi»nin tərkib ünsürü keyfiyyətində çıxış etdiyini, yaxud
yalnız qeyd edilən tərzdə qiymətləndirilməsi zəruriliyini aydın
şəkildə görmək olar.
78
Dostları ilə paylaş: |