|
Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professorzamanda, sadalanan mənafe qruplarının bəziləri həm milli
zamanda, sadalanan mənafe qruplarının bəziləri həm milli,
həm də əcnəbi mənşəli ola bilərlər. Göründüyü kimi, milli-
korporativ mənafelərin tarazlığı son dərəcə mürəkkəb, çoxlay-
lı və çoxşaxəli olmaqla ictimai həyatın bütün spektrini əhatə
edən bir problemdir.
Fikrimizcə, ^mənafelərin qeyd edilən istiqamətdə
uyğunlaşdırılmasmdaəsas3TqqəTTkf~SSpektEryön9ldn^IHn^ ■
T)ümTmımııthı^
-
ımı mıııı aoviətın
rolu;
2)Mikro
çulğalaşması.
və mezo səviyyələrdə (orta) mənafelərin
Birinci aspekt daha çox dövlətin müstəqilliyi problemi ilə
əlaqədardır Bəri FaşdiıT” qeyd edək ki, dövlət müstəqilliyinə"
yanaşmada iki bir-birinə zidd olan baxış mövcuddur: bir qrup
tədqiqatçılar dövlət müstəqilliyini absolyuta yüksəldir, milli
mənafenin mühüm tərkib hissəsi hesab edir, digər qrup isə onu
funksiya adlandırır və beynəlxalq iqtisadi inkişafın başlıca maneəsi
kimi qəbul edirlər.
Zənnimizcə, suverenlik dövlətin mahiyyətidir. Dövlət yalnız
o halda öz təyinatına uyğun fəaliyyət göstərə bilər ki, həm daxili,
həm də xarici siyasətin formalaşmasında ümummilli mənafelər
mövqeyindən tamamilə müstəqil formada çıxış etsin. Lakin dünya
təcrübəsi sübut edir ki, dövlət və millətə münasibətdə müstəqillik
(baxmayaraq ki, birinci ikincinin törəməsi, siyasi təşkili
formasıdır) heç də eyni mahiyyət kəsb etmir. Belə ki, əwəla dövlət
müstəqilliyi milli suverenliyin törəməsi, onun təzahür forması kimi
səciyyələnsə də, yuxanda qeyd edildiyi kimi, bu anlayışlar eyni
məzmuna malik deyildilər. İkincisi, millət öz tərkibi etibarı ilə
yekcins deyil və müasir demokratik inkişaf mərhələsində dövlət
müstəqilliyini müəyyən bir qrupun müstəqilliyini ifadə edə bilər.
Lakin belə olan halda milli-regional və milli-qlobal müstəvilər
çərçivəsində mənafelərin tarazlığı uzun müddət ərzində davam
etməyəcəkdir. Deməli, milli hakimiyyətin dövlət hakimiyyəti
formasında bütün aspektləri ilə birlikdə
73
təzahürü ümummilli mənafenin əsas subyektinin-millətin-
sosial-etnik tərkibcə müxtəlifliyi üzündən qeyri-mümkündür:
Beləliklə, mikro və mezo səviyyələrdə mənafelərin
çülgalaşması situasiyası meydana çıxır. Başqa sözlə,^yn-ayn sosiäl
qrUpTanh \^bıHnc^
və qlobal səviyyədə
^TiranSfeTarazlığma güclü əks təsir etmək imkanı yaranır ki, bu
da öz mahiyyəti etiban ilə ikinci böyük problemin meydana
çıxmasına səbəb ^ür.. Yəni, mikro və mezo səviyyələrdə korporativ
mənafelərin beynəlxalq və regional inhisar formasında qəfärlaşması
və onun tənzimlənməsi problemi;
Hər şeydən’ əvvəl, qeyd edək ki, problemin hətta qoyuluşu
öz-özlüyündə ziddiyyətlidir. Dünyanın böyük əksəriyyətində real
bazar münasibətlərinin bərqərar olduğu, inkişaf etmiş ölkələrin
informasiya dövrünə qədəm qoyduğu bir dövrdə bazar sub’ektləri
arasında üfıqi əlaqələrin (sonradan şaquli istiqamətə dönsə də)
ciddi dövlət nəzarətinə götürülməsi əks effekt verməzmi? Digər
tərəfdən, əgər söhbət keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdən gedirsə, bu
nəzarətin yoxluğu milli mənafeyə zidd deyilmi? Başqa sözlə, xarici
iqtisadi fəaliyyət sferasında ümummilli və korporativ mənafelər
arasında «qızıl ortalıq» varmı. Problemi xüsusilə mürəkkəbləşdirən
məqam korporativ mənafelərin çoxşaxəli olması, «milli» və
«əcnəbi» səviyyələrin fərqləndirilməsi çətinliyidir (şək. 2.5.).
Göründüyü kimi, həm daxili, həm də regional çərçivədə
inhisar fəaliyyətinin tənzimlənməsi problemi son nəticədə
ümummilli və korporativ mənafelərə birbaşa təsir edir. Buna görə
də, regional və qlobal mənafe tarazlığının yaranması prosesi əksər
hallarda mikro və mezo səviyyənin fəaliyyət mexanizminin
nəticələrindən asılı olacaqdır. Belə ki, real bazar münasibətlərinin
inkişafı və dərinləşməsi həmin proporsiyada dövlətin iqtisadiyyata
müdaxiləsini minimum səviyyəyə endirir. Eyni zamanda, real
məzmunlu əməkdaşlıq əsasən üfıqi istiqamətlidir və dövlətin
inzibati tənzimlənməsi, hətta bəzi iqtisadi metodlarla (hansısa
quruma üstünlük verilməsi və s.) müdaxiləsi belə əksər hallarda
«yabançı» cisim rolunu oynayır və nəticə etibarı ilə mənafe
tarazlığını
74
«sünilik» müstəvisinə keçirir. Eyni zamanda, bu problem
beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin təkmilləşdirilməsi ilə də sıxı
surətdə bağlıdır. Əks-təqdirdə qlobal mənafe tarazlığı sadəcə
olaraq formalaşa bilməz.
Şək. 2,5. Korporativ mənafelərin səviyyə müxtəlifliyi və
onların qarşılıqlı əlaqələrinin hlok-sxemi.
Beləliklə, milli-^korporativ mənafelərin tarazlığı problemi
aşağıdakıların nəzərə alındığı təqdirdə həll edilə biTəf:
l)
Korporativ
mənafe
mahiyyətcə
ümummilli
mənafenin tərkib ünsürüdür, başqa sözlə, tarazlıq baxımından
söhbət tam və hissə arasında bərabərlikdən deyil (bu ümumiyyətlə,
mümkünsüzdür), optimal uyğunluqdan gedə bilər.
75
Dostları ilə paylaş: |
|
|