Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor

 
zamanda, sadalanan mənafe qruplarının bəziləri həm milli, 
həm də əcnəbi mənşəli ola bilərlər. Göründüyü kimi, milli- 
korporativ mənafelərin tarazlığı son dərəcə mürəkkəb, çoxlay- 
lı və çoxşaxəli olmaqla ictimai həyatın bütün spektrini əhatə 
edən bir problemdir. 
Fikrimizcə, ^mənafelərin qeyd edilən istiqamətdə 
uyğunlaşdırılmasmdaəsas3TqqəTTkf~SSpektEryön9ldn^IHn^ ■ 
T)ümTmımııthı^ 
-
 
ımı mıııı aoviətın 
rolu; 
2)Mikro 
çulğalaşması. 
və mezo səviyyələrdə (orta) mənafelərin 
 
 
Birinci  aspekt  daha  çox  dövlətin  müstəqilliyi  problemi  ilə 
əlaqədardır  Bəri  FaşdiıT”  qeyd  edək  ki,  dövlət  müstəqilliyinə" 
yanaşmada  iki  bir-birinə  zidd  olan  baxış  mövcuddur:  bir  qrup 
tədqiqatçılar  dövlət  müstəqilliyini  absolyuta  yüksəldir,  milli 
mənafenin  mühüm  tərkib  hissəsi  hesab  edir,  digər  qrup  isə  onu 
funksiya adlandırır və beynəlxalq iqtisadi inkişafın başlıca maneəsi 
kimi qəbul edirlər. 
Zənnimizcə, suverenlik dövlətin mahiyyətidir. Dövlət yalnız 
o halda öz təyinatına uyğun fəaliyyət göstərə bilər ki, həm daxili, 
həm  də  xarici  siyasətin  formalaşmasında  ümummilli  mənafelər 
mövqeyindən tamamilə müstəqil formada çıxış etsin. Lakin dünya 
təcrübəsi sübut edir ki, dövlət və millətə münasibətdə müstəqillik 
(baxmayaraq  ki,  birinci  ikincinin  törəməsi,  siyasi  təşkili 
formasıdır) heç də eyni mahiyyət kəsb etmir. Belə ki, əwəla dövlət 
müstəqilliyi milli suverenliyin törəməsi, onun təzahür forması kimi 
səciyyələnsə  də,  yuxanda  qeyd  edildiyi  kimi,  bu  anlayışlar  eyni 
məzmuna  malik  deyildilər.  İkincisi,  millət  öz  tərkibi  etibarı  ilə 
yekcins  deyil  və  müasir  demokratik  inkişaf  mərhələsində  dövlət 
müstəqilliyini  müəyyən  bir  qrupun  müstəqilliyini  ifadə  edə  bilər. 
Lakin  belə  olan  halda  milli-regional  və  milli-qlobal  müstəvilər 
çərçivəsində  mənafelərin  tarazlığı  uzun  müddət  ərzində  davam 
etməyəcəkdir.  Deməli,  milli  hakimiyyətin  dövlət  hakimiyyəti 
formasında bütün aspektləri ilə birlikdə 
73 

---

təzahürü  ümummilli  mənafenin  əsas  subyektinin-millətin- 
sosial-etnik tərkibcə müxtəlifliyi üzündən qeyri-mümkündür: 
Beləliklə,  mikro  və  mezo  səviyyələrdə  mənafelərin 
çülgalaşması situasiyası meydana çıxır. Başqa sözlə,^yn-ayn sosiäl 
qrUpTanh \^bıHnc^ 
və qlobal səviyyədə 
^TiranSfeTarazlığma güclü əks təsir etmək imkanı yaranır ki, bu 
da  öz  mahiyyəti  etiban  ilə  ikinci  böyük  problemin  meydana 
çıxmasına səbəb ^ür.. Yəni, mikro və mezo səviyyələrdə korporativ 
mənafelərin beynəlxalq və regional inhisar formasında qəfärlaşması 
və onun tənzimlənməsi problemi; 
Hər şeydən’ əvvəl, qeyd edək ki, problemin hətta qoyuluşu 
öz-özlüyündə  ziddiyyətlidir.  Dünyanın  böyük  əksəriyyətində  real 
bazar  münasibətlərinin  bərqərar  olduğu,  inkişaf  etmiş  ölkələrin 
informasiya dövrünə qədəm qoyduğu bir dövrdə bazar sub’ektləri 
arasında  üfıqi  əlaqələrin  (sonradan  şaquli  istiqamətə  dönsə  də) 
ciddi  dövlət  nəzarətinə  götürülməsi  əks  effekt  verməzmi?  Digər 
tərəfdən,  əgər  söhbət  keçid  iqtisadiyyatlı  ölkələrdən  gedirsə,  bu 
nəzarətin yoxluğu milli mənafeyə zidd deyilmi? Başqa sözlə, xarici 
iqtisadi  fəaliyyət  sferasında  ümummilli  və  korporativ  mənafelər 
arasında «qızıl ortalıq» varmı. Problemi xüsusilə mürəkkəbləşdirən 
məqam  korporativ  mənafelərin  çoxşaxəli  olması,  «milli»  və 
«əcnəbi» səviyyələrin fərqləndirilməsi çətinliyidir (şək. 2.5.). 
Göründüyü  kimi,  həm  daxili,  həm  də  regional  çərçivədə 
inhisar  fəaliyyətinin  tənzimlənməsi  problemi  son  nəticədə 
ümummilli və korporativ mənafelərə birbaşa təsir edir. Buna görə 
də, regional və qlobal mənafe tarazlığının yaranması prosesi əksər 
hallarda  mikro  və  mezo  səviyyənin  fəaliyyət  mexanizminin 
nəticələrindən asılı olacaqdır. Belə ki, real bazar münasibətlərinin 
inkişafı və dərinləşməsi həmin proporsiyada dövlətin iqtisadiyyata 
müdaxiləsini  minimum  səviyyəyə  endirir.  Eyni  zamanda,  real 
məzmunlu  əməkdaşlıq  əsasən  üfıqi  istiqamətlidir  və  dövlətin 
inzibati  tənzimlənməsi,  hətta  bəzi  iqtisadi  metodlarla  (hansısa 
quruma  üstünlük  verilməsi  və  s.)  müdaxiləsi  belə  əksər  hallarda 
«yabançı»  cisim  rolunu  oynayır  və  nəticə  etibarı  ilə  mənafe 
tarazlığını 
74 

---

«sünilik»  müstəvisinə  keçirir.  Eyni  zamanda,  bu  problem 
beynəlxalq  iqtisadi  münasibətlərin  təkmilləşdirilməsi  ilə  də  sıxı 
surətdə  bağlıdır.  Əks-təqdirdə  qlobal  mənafe  tarazlığı  sadəcə 
olaraq formalaşa bilməz. 
 
Şək. 2,5. Korporativ mənafelərin səviyyə müxtəlifliyi və 
onların qarşılıqlı əlaqələrinin hlok-sxemi. 
Beləliklə,  milli-^korporativ  mənafelərin  tarazlığı  problemi 
aşağıdakıların nəzərə alındığı təqdirdə həll edilə biTəf: 
l)
 
Korporativ 
mənafe 
mahiyyətcə 
ümummilli 
mənafenin  tərkib  ünsürüdür,  başqa  sözlə,  tarazlıq  baxımından 
söhbət tam və hissə arasında bərabərlikdən deyil (bu ümumiyyətlə, 
mümkünsüzdür), optimal uyğunluqdan gedə bilər. 
75 

---