Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
labüdlüyü “bir məhsul—>bir ölkə” sindromundan yaxa qurtarmaq
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
labüdlüyü “bir məhsul—>bir ölkə” sindromundan yaxa qurtarmaq istəyinə söykənir. Xarici ticarətin liberallaşdıniması dövlət müdaxiləsinin ləğvinə deyil, onun məzmunca müasirləşməsinə gətirib çıxarmalıdır. Təəssüflər olsun ki, hal- hazırda əks-proses müşahidə edilməkdədir. Xarici bazarlarda fəaliyyətin ağırlıq mərkəzinin mikrosəviyyə subeektiərinin üzərinə keçirilməsində tədricilik prinsipinə sözsüz əməl edilməli və ixracın prioritet istiqamətləri üzərində sırf iqtisadi üsullara əsaslanan dövlət nəzarəti gücləndirilməlidir. -İxrac siyasəti ilə investisiya axınlarının, eləcə də, yeni texnologiyaların ölkəyə cəlb edilməsi arasında inteqrativ bağlılığa nail olunması və xarici ticarət şəraitinin optimal- laşdırılması probleminin həlli zəruriliyi nəzərə alınmaqla mövcud satış bazarlarının kompleks tədqiqinin mütəmadi olaraq aparılması və alman nəticələrə əsaslanmaqla məqsədli bazarların ya da, heç olmasa, məqsədli seqmentlərin seçilməsi; -Struktur islahatların aparılması və bu əsasda ixrac siyasətinin optimallaşdırılması istiqamətində dövlət proqramının işlənib hazırlanması; Göründüyü kimi, xarici ticarətdə biliteral asılılıq sindromunun aradan qaldırılması nöqteyi-nəzərindən ixrac siyasətinin təkmilləşdirilməsi son dərəcə geniş əhatə dairəsi olan amillər kompleksinin eyni zaman intervalında nəzərə alınmasını tələb edir. Fikrirnizcə, yuxanda qeyd etdiyimiz istiqamətlərdə aparılacaq dəyişikliklər mövcud qeyri- müəyyənliyin əhatə dairəsini əhəmiyyətli dərəcədə daraltmağa imkan verəcəkdir. Qarşılıqlı ticarətin faktorlu təhlilində, keçid dövıüniin spesifikasını nəzərə almaqla, formalaşmış situasiyanın a pastreori olaraq qiymətləndirilməsinə nail olmanı, zənnimizcə, məhz həmin aspektdən tədqiqat prosesinə keyfiyyətcə yeni konseptual yanaşmanı ortalığa çıxarmağa imkan verə bilərdi. Empirik tədqiqatın nəticələri əsasında ümumiləşdirilmiş müsbət meyl və təmayüllərin mövcudluğu hələ öz-özlüyündə hansısa bir qanunauyğunluğun meydana çıxmasına dəlalət etmir. Məsələnin məhz nəzəri-metodoloji müstəviyə keçirilməsi də keçid iqtisadiyyatı şəraitində empirizmin 98 «imkanlannm» məhdudluğu ilə əlaqədardır. Sistemsizlik fonu yaradan keçid prosesi iqtisadiyyatda sahəvi və struktur qarşılıqlı asılılığı keyfiyyətcə o qədər aşağı salır ki, hətta qeyd edilən reallığın ortalığa çıxardığı konkret nəticələrinin elmi fakt statusunda qəbulunu mümkünsüzləşdirir. Söhbət, həm nəzəri dərketmə, həm də ticari proseslərin gedişində qeyri- müəyyənliyin ön plana çıxması, səbatsızlıq, dayanıqsızlığın qərarlaşması, zaman etibarı ilə funksional əlaqəliliyin əhəmiyyətsizləşməsi və yekun olaraq kəmiyyətcə qiymətləndirmənin mənasızlaşmasmdan gedir. Ən’ənəvi metodika baxımından uyğunsuzluğun açıq-aşkar müşahidə edildiyinə baxmayaraq, sözügedən problem çərçivəsində aparılan əksər elmi-tədqiqatlarda statistik təsvirçilikdən yaxa qurtarmağa, stereotiplərdən uzaqlaşmağa heç bir cəhd göstərilmir. Sözsüz ki, qeyd edilən stereotipə söykənməklə ölkənin MDB çərçivəsində qarşılıqlı ticarətinin faktorlu təhlil əsasında ekonometrik modelini formalaşdırmaq mümkündür. Lakin, real situasiyanın daxili məntiqi belə bir modelin heç bir elmi əhəmiyyət daşımadığını dəfələrlə sübuta yetiribdir. MDB regional qruplaşmasında subyektiv-siyasi xarakterli amillərin primatlığı problemə baxışda sırf iqtisadi aspektin qabardılmasmı, «birölçülülüyü» bəri başdan sərf-nəzər edir. Fikrimizcə, ölkədaxili iqtisadi münasibətlər sisteminin ekonometrik modelləşdirilməsi bir sıra istiqamətlərdə müəyyən effekt verə bilər. Lakin, təkcə xarici ticarət əməliyyatlarının yaxud xarici ticarət şəraitinin modelləşdiril- məsinə cəhd edilirsə, onda bütövlükdə regional və qlobal səviyyələrdə əksər mal və xidmət bazarları da eyni mövqedən tədqiq olunmalıdırlar. Deməli, araşdırdığımız problemə yanaşmada ekonometrik modelləşdirmənin yararsızlığı həm də onunla şərtlənir ki, bu halda ən yaxşı nəticə birtərəfli qiymətləndirmənin zaman asılılığı ilə bağlanacaqdır. Belə ki, xarici ticarət, bir tərəfdən ölkənin ümummilli iqtisadi inkişafının mühüm tərkib ünsürüdürsə, digər tərəfdən regional—>qlobal ümumiliyi yaradan proseslərin önündə gələndir. Ona görə də, xarici ticarətin həm də sözügedən 99 səviyyələrin kontekstindən qiymətləndirilməsi qaçılmaz zərurətdir. Məhz bu baxımdan qarşılıqlı ticarətin perspektiv inkişafı nəzəri-metodoloji aspektdə iqtisadi regional izm-^multi- literalizm cütlüyünə yanaşmada seçmə labüdlüyünü ortalığa çıxarır. Beynəlxalq ticarət siyasətinin müasir praktikası bir tərəfdən, getdikcə dərinləşən qloballaşma prosesinin formalaşdırdığı keyfiyyətcə yeni situasiyanın, digər tərəfdən iqtisadi regionalizmin fasiləsiz təsir dairəsində olmaqla məzmunca fərqli nüansların meydana çıxması ilə səciyyələnir. Mə’luradur ki, beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin qlobal sistem formasında qərarlaşması, eyni zamanda, onun regional bölgüdə daha fəal və sür’ətli inkişafı ilə üzvi vəhdət təşkil edir. Problemin qoyuluşunda maraq doğuran cəhət bir-birinə zidd olan istiqamətlərin uyğunlaşdırılınası məsələsidir. Bu aspekt daha çox iqtisadi regionalizm və onun doğurduğu «qapalılıq» sindromu ilə əlaqədardır. Söhbət, hər şeydən əvvəl, proteksionizmin regional örtükdə dirçəldilməsindən gedir. Məsələn, Avropa İttifaqı Lomeyko konvcnsiyalan əsasında Asiya, Afrika və Latın Amerikasının, eləcə də Karib hövzəsi ölkələrini (cəmi: 76 ölkə) assosiativ üzv kimi inteqrasiya blokuna daxil etmişdir. Təkcə bu fakt o deməkdir ki, həmin ölkələrə gfızəştli vergiqoyma rejimi tətbiq etməklə, Avropa İttifaqı selektiv proteksionizmdən yararlanmışdır. Qərb iqtisadi fikrində bu problemlə bağlı üstünlük təşkil edən mövqe multiliteralizmin inkişafı və «qapalılığın» bütünlüklə aradan qaldırılmasına söykənir. Problemə yanaşmada müasir gerçəkliyin daxili məntiqindən çıxış edən tədqiqatçılar multiliteralizmin regionalizmə nisbətən əlverişli olduğunu dünya iqtisadiyyatının parçalana bilməsi təhlükəsi ilə əlaqələndirir və müasir dövrün spesifik xüsusiyyətləri baxımından yalnız «açıq» regionalizmin məqsədəmüvafıqliyi fikrini irəli .sürürlər. Empirik araşdırmalar artıq çoxdan sübuta yetirmişlər ki, qapalı xarakter daşıyan iqtisadi qruplaşmaların formalaşmasının sür'oti artdıqca, xarici ticarət siyasəti sfe 100 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|