inkişafının metodoloji əsaslarını aşağıdakı kimi formalaşdırmaq
məqsədəuyğun olardı:
I.
Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatında yeri və roluna «kiçik
ölkə» hipotezi mövqeyindən yanaşılmalıdır; Yə’ni:
-Kiçik tutumlu bazarın spesifik Özəllikləri mütləq nəzərə
alınmalıdır.
-Müasir qloballaşma prosesi şəraitində kiçik tutumlu bazarın
özünüqoruma mexanizmi formalaşdırılmalı və qlobal əlaqələr
sistemində tam şəkilli «ərimə»nin qarşısı alınmalıdır;
-Bazarın həm biliteraİ, həm də mültiliteral münasibətlərinin
optimal mütənasibliyi gözlənilməlidir;
-Bazar sub’ektlərinin regional və qlobal bazarlar sistemində
bazar paylarının təmərküzləşməsi və iriləşmə prosesinə hökumət
tərəfindən yaxından yardım edilməlidir.
II.
Əsasen tarixi mahiyyət daşıyan keçid dövrünün xarici
ticarət
əlaqələrinin
metodoloji
sxemi
müqayisəli
üstünlüklər—>dinamik
üstünlüklər->rəqabət
üstünlükləri
triadasmı özündə ehtiva etməlidir.
III.
Eyni zamanda, nəzərə alınmalıdır ki, rəqabət
üstünlükləri ümumbəşəri xarakteristikadan daha çox milli
məzmuna malikdir. Yəni, rəqabət üstünlüklərinin tətbiqi sferasında
hansısa hazır bir modeldən istifadə edilməsi mümkünsüzdür.
Yaradılan rəqabət üstünlüklərinin «milliləşdirilməsi» qaçılmaz
zərurətdir.
§3, KEÇİD tQJİSADİYYATI ŞƏRAİTİNDƏ VALYUTA
MƏZƏNNƏSI
SİYASƏTİNİN
QARŞILIQLI
TİCARƏTƏ
TƏFSİRİ:
KONSEPTUAL
BAXIŞLARIN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
Ölkənin xarici ticarət şəraitinin yaxşılaşdıniması
ümumiyyətlə ticarət əlaqələrinin qarşılıqlı ^j^alılıq
S
pina uyğun şəkildə intensiv inkişafı prosesində valyuta-
münasibətləri həlledici rola malikdir. Ələlxüsus,
problemin regional miqyaslı cjöyuluşu bu aspektin tə'sir
gücünü daha da yüksəldir. Bu baxımdan, MDB daxili qarşılıqlı
münasibətlərin sözügedən aspektdə tədqiqatı həm nəzəri, həm
107
də bütövlükdə keçid iqtisadiyyatı şəraiti üçün regional
bloklaşmanm dayanıqlı inkişafı nöqteyi-nəzərindən müəyyən elmi
maraq doğurur.
Eyni zamanda, o da qeyd edilməlidir ki, əksər tədqiqatçılar
valyuta siyasətinin mühüm əhəmiyyət daşıması fikirində
yekdildirlər. Məsələn, V.Mau yazır ki, «Ümumiyyətlə, valyuta
siyasəti ölkə sənayesinin rəqabətqabi- liyyətini və xarici borc üzrə
faizlərin məbləğinə bərabər olaraq ticarət balansının müsbət
saldosunu tə’min etməl idir» Digər bir müəllif qeyd edir ki, valyuta
siyasəti, ələlxüsus da onun dönərliliyinin tə’mini problemi
milli-iqtisadi təhlükəsizliyin əsas məsələridir^'*.
Beləliklə, apardığımız araşdırmalar göstərir ki, ən’ənəvi
partnyorlarla qarşılıqlı ticarət əlaqələrinin kəskin şəkildə aşağı
düşməsinin
əsas
səbəbləri
sırasında
valyuta-kredit
münasibətlərinin dəyişən sosial-siyasi və iqtisadi situasiyanın
tələblərinə cavab vemıəməsi, eləcə də, ümumiyyətlə bu istiqamətdə
hər hansı bir əməli fəaliyyətin yoxluğu amilləri özünəməxsus yer
tutmuşdur. SSRİ-nin müquta uğradığı ilk illər ərzində qeyd edilən
amillərin tə’siri daha güclü olmuşdur. Belə ki, 1989-cu illə
müqayisədə blokdaxili mal mübadiləsi əməliyyatları 1992- ci ildə
70% azalmış, istehsalın tənəzzülü, qiymətlərin libe- rallaşdırılması
və s. Bu qəbildən olan proseslər pul-kredit və valyuta siyasətinə çox
güclü tə’sir göstərmişdir. 1992-ci ildə pul emissiyası 15,4 dəfə,
1993-1994-cü illərdə isə 74 dofo artmışdır.
ÜDM-un həcmcə aşağı düşdüyü şəraitdə izafi pul kütləsi
1993-
1995-ci illər ərzində 20 dəfə yüksəlmişdir ki, bu da
inflyasiya spiralını hərəkətə gətirmişdir.
Tədqiq olunan dövr ərzində milli valyutaların istifadəyə
buraxılması ilə əlaqədar olaraq sabiq müttəfiq respublikaların
milli maliyyə bazarlarının formalaşması, müstəqil pul-kredit
53.
Е.М«у '■Экономи’
1
еская реформа и политический цикл в современной
России’У/Вопросы экономики; М;№6; 1996. Стр. 132
54.
Российский экономический журнал. №9, 1996стр.38
108
və valyuta siyasəti yeritmələri üçün əlverişli mühit yaranmışdır.
Araşdırmalarımız göstərir ki, fərqli milli spesifikalara
baxmayaraq, həmin maliyyə bazarlarının çoxsaylı oxşar cəhətləri
mövcud olmuşdur. Belə ki, əvvəla, bu bazarlar sırf daxili bazarlar
kimi meydana çıxmış və inB^ etməyə başlamışlar. Bu bazarlarda
aparılan əməliyyatlara yalnız həmin dövlətlərin rezidentləri
buraxılırdı. Qeyri-rezidentlərin həmin bazara daxil olması
qadağan edilmişdir; ikincisi, daxili maliyyə əməliyyatları ciddi
dövlət nəzarəti altında aparılırdı və tənzimlənmə yalnız inzibati
metodlarla həyata keçirilirdi. Nəticədə, rəsmi bazarla yanaşı yarı
leqal və xəlvəti bazarlar da formalaşırdı; üçüncüsü, onlar maliyyə
resurslarının bölgüsü və yenidən bölgüsündə ifrat məhdud rola
malik idilər. Belə ki, valyuta, İcredit və maliyyə resurslannın böyük
əksəriyyəti mərkəzləşdirilmiş yolla bölüşdürülürdü; dördüncüsü,
həmin bazar üçün ümummaliyyə sabitsizliyi, yüks'ək inflyasiya,
kapitalın qarşısının meydana çıxardığı kəskin konyunktur
dəyişikləri xas olmuşdur; _ beşincisi, bazarlann struktur
inkişafının aşağı səviyyədə olması, banklararası kredit və qiymətli
kağızlarla müqayisədə valyuta əməliyyatlarının üstün mövqeyi və
s. göstərmək olar.
Ümumiyyətlə, islahatlann ilk illərində ən’ənəvi partnyorlar
arasında qarşılıqlı ticarətin kəskin azalmasında ümummaliyyə
situasiyasn'ın ifrat pisləşməsi mühüm rol oynamışdır (cədvəl 3.4.).
Qeyd olunan situasiyanın fomıalaşmasında əsas səbəb kimi,
əksər tədqiqatçılar bazar münasibətlərinin real subyektinin
olmadığı şəraitdə qiymətlərin liberallaşdırılmasmı götürürlər.
Məsələn, A.Naqovitsin həmin məntiqə söykənməklə yazır ki,
«...Nəticədə əmək, istehsalın artımı və investisiya qoyuluşları
stimullaşdınimadığı bir şəraitdə istehsal edilən məhsul və
xidmətlərin
mübadiləsinin
həyata
keçirildiyi
bazar
foп■nalaşmışdır»^^ Bütün bunları əsaslı hesab edən
55. Наговицин. Валютные аспекты экономической безопасности России//
Российский экон. журнал. 1996 №9; стр.38-39.
109
Dostları ilə paylaş: |