Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
$5. ANTİİNHİSAR QANUNÇULUĞUNUN TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ ZƏRVRƏTİ Antiinhisar siyasəti və antiinhisar qanunvericiliyi inhisarçı yaranışın qadağan olunması yaxud ləğv edilməsini əsas məqsədlər sırasına daxil etmir. Ümumiyyətlə, belə bir fikir formalaşmışdır ki, inhisar mənfəətin artımı amili kimi ləğv edilə bilməz. Buna görə də, antiinhisar siyasəti real olandan çıxış etmək məcburiyyətindədir. Yə’ni, inhisarçı fəaliyyət üzərində dövlət nəzarətinin təşkili və bazar subyektinin inhisarçı mövqedən yararlanmasının qarşısının alınması! Aydındır ki, sözügedən müdaxilənin başlıca məqsədi rəqabət mühitinin mühafizəsi və qorunub saxlanmasından ibarətdir ki, bu da hər cür inhisarlaşmanın bir proses kimi dayandırılmasını özündə ehtiva edir. Başqa sözlə, söhbət ən azı üç istiqamətli fəaliyyətin üzvü birliyinə nail olmaqdan gedir: :' ^ 1) İnhisarçı fəaliyyətin proses kimi dayandınlması, vəziyyət kimi isə məhdudlaşdırılması; 2) İstehlakçı hüquqlarının mühafizəsi; 3) Kiçik və orta biznesin inkişafına yardım göstərilməsi. Problemə ən ümumi formada baxış inhisarlarla mübarizənin iki əsas formasını fərqləndirir: 1 )İnhisaryaratma prosesinin dayandırılması; 2)İnh«arçı mövqedən yararlanmanın məhdudlaşdınl- ması. Bu baxımdan antiinhisar qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi inhisarçı fəaliyyətin tənziminin hüquqi bazasının formalaşdırılmasmda 2 aspektə xüsusi diqqət yetirilməsini tələb edir: 1) Qiymətlə bağlı inhisarçı təmayüllərin dəqiq müəyyənləşdirilməsinə çalışmaq; Belə ki, qiymət amilinin rolu (ələlxüsus xarici bazarlarda fəaliyyət göstərilən dövr ərzində nəzərə alınmalıdır) yalnız yüksək standartlaşdırılmış məhsul satışında ortalığa çıxır; 2) Mal yeridilişi prosesində inhisarçı təmayüllər isə bazarın aşağıdakı xarakterik cəhətlərinin mövcudluğu şəraitində reallığa çevrilir: 285 -Rəqib fırmalann məsrəfləri arasında kəskin differensiyasiya olduqda; -Güclü bazar təmərküzləşməsi şəraitində; -Bazann differensiyasiyası şəraitində; -Bazann yüksək artım tempi mövcud olduqda. Yuxarıda qeyd olunanlar ölkənin antiinhisar qanunvericiliyində ümumiyyətlə nəzərə alınmamışdırlar. Apardığımız tədqiqatın nəticələri göstərir ki, Azərbaycanın antiinhisar qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi zəruriliyi antiinhisar siyasətinin səmərəliliyinin yüksəldilməsi aspektində doğmdan da, bugünkü situasiyanın əsas dəyişənləri sırasındadır. MDB üzrə müttəffıqlərin elmi yanaşmalarında yuxarıda əks etdirdiyimiz problem bir qayda olaraq maliyyə-sənaye qruplannm yaradılması prizmasından təhlil olunur və müvafiq tövsiyyələr irəli sürülür"^. Sübut etməyə ehtiyac yoxdur ki, həm nəzəri-metodoloji baxımdan, həm də sırf praktiki anlamda qeyd etdiyimiz və daha çox deklarativ səciyyə daşıyan konseptual baxışlar real gerçəkliyi əhatə edə bilmək iqtidannda deyildir. Belə ki, əvvəlki paraqraflarda da göstərdiyimiz kimi antiinhisar siyasəti və antiinhisar qanunvericiliyi nöqteyi-nəzərindən, yəni onlann məcmu sosial-iqtisadi səmərəliliyini yüksəltmək istəyi baxımından real bazarla keçid iqtisadiyyatı eyni təbiətli müstəvi rolunda çıxış edə bilməzlər. İnkişaf etmiş ölkələrin dünya təcrübəsinin sistemli tədqiqi göstərir ki, real bazar münasibətləri şəraitində əsas təhlükə mənbəyi kimi (inhisaryaratma baxımından) prioritetlik «davranış» tərzindədir. Və, bu da tamamilə təbii bir prosesdir. Ona görə ki, bütün təfərrüatları kompleks şəkildə nəzərə alan antiinhisar qanunvericiliyinin (inkişaf etmiş ölkələrdə) mövcudluğu və iqtisadi demokratiyanın qərarlaşması «struktur» səciyyəli problemlərə çox asanlıqla nəzarət etmək imkanı yaradır. Lakin, bazar subyektinin davranış tərzində qeyri-müəyyənliyin (makro və milao mühit elementlərinin «planlaşdınimayan» təsiri altında) 112 A.Михайлов. ФПГ: принципы антимонопольного контроля//Российский экономический журнал, 1997, №11-12. 286 əhatə dairəsinin genişliyi qeyd edilən tərzli nəzarətin imkanlannı xeyli məhdudlaşdınr. Qısa şəkildə ifadə etsək, real bazar münasibətləri şəraitində inhisarçı meyllərin başlıca səbəbləri içərisində davranış tərzi dominant səciyyə daşıyır. Keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda da bu nöqteyi-nəzərdən başlıca problem struktur xarakterlidir. İnzibati-amirlik sisteminin mirası və antiinhisar qanunverici- liyindəki boşluqlar istinad etdiyimiz problemin mövcudluğunu şərtləndirən əsas amillər sırasındadır. Və, məhz buna görə də, Avropa sisteminin olduğu kimi tətbiqi, əsas ağırlıq mərkəzinin (antiinhisar qanunvericiliyində) inhisarçı davranışın aradan qaldırılması üzərinə düşməsi, fıkrimizcə, qəbul olunmazdır. Belə ki, bu halda, yəni keçid iqtisadiyyatı şəraitində davranış tərzi inhisaryaradan səbəb keyfiyyətində deyil, inhisarçı fəaliyyətin «nəticəsi» kimi meydana çıxır. Göründüyü kimi, ölkədə antiinhisar qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsində mövcud reallığın nəzərə alınması qaçılmazdır, əks təqdirdə, effektiv nəticə əldə etmək imkanları xeyli məhdudlaşa bilər. Sadəcə olaraq ona görə ki, «nəticə» ilə mübarizə mahiyyətcə eyni, amma fərqli modifıkasiyalarda elə həmin «nəticənin» törəmələrini meydana çıxaracaqdır. Qeyd etmək lazımdır ki, antiinhisar qanunvericiliyindəki mühüm boşluqlardan biri də maliyyə sferasının antiinhisar nəzarətindən kənarda qalmasıdır. Bu baxımdan bank inhisarçılığı və onun dəqiq müəyyənləşdinİməsinə imkan verən metodikanın hazırlanması, pul resurslarının yığılması, bölgüsü və istifadəsi, fond bazarı və bank xoldinqi üzərində antiinhisar nəzarətinin təşkili xüsusilə aktualdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Rusiya Federasiyası istisna olmaqla, MDB ölkələrinin heç birində maliyyə sferasını özündə (tam şəkildə) ehtiva edən antiinhisar qanunvericiliyi yoxdur. 23 iyun 1999- cu il tarixdə qəbul edilmiş «Maliyyə xidmətləri bazarında rəqabətin müdafiəsi haqqında»"^ Federal qanun Rusiyada antiinhisar siyasətinin sistemliliyinin təminatı baxımından mühüm rol oynamaq iqtidarındadır. Müasir qloballaşma prosesi və xarici iqtisadi fəaliyyətin dönmədən liberallaşdırıldığı bir «PoccnfiCKafl raıera», 29 uıona 1999 r. 287 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|