Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
'J II. iqtisadi təmərküzləşmənin güclənməsi üzərində nəzarət; III. Hakimiyyət orqanlarının rəqabətə neqativ təsir göstərə biləcək hərəkətlərinin qadağan olunması; IV. Haqsız rəqabətin qadağan olunması; V. Antiinhisar nəzarətinin vasitəsi kimi reestrdən istifadə edilməsi. Məhdudlaşdırıcı tədbirlər bir qayda olaraq, antiinhisar orqanı tərəfindən antiinhisar qanunvericiliyini pozan təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinə tətbiq edilir. Bu tədbirlər kompleksi Özündə inhisarçı fəaliyyətin və haqsız rəqabətin, rəqabətin inkişafına mənfi təsir göstərən hakimiyyət orqanlarının hərəkətlərinin qadağan olunmasını ehtiva edir. İnhisarçı fəaliyyətə qoyulan qadağa iki istiqaməti özündə əks etdirir: 1) Rəqabəti məhdudlaşdırmaq iqtidarında olan sazişlərin qadağan edilməsi; 2) Bazar subyektinin hegemon mövqedən sui-istifadə etməsinin qadağan olunması. Qeyd etmək lazımdır ki, müasir şəraitdə elə ən çox rast gəlinən hal məhz bazar subyektinin hegemon mövqedən sui- istifadə etməklə rəqabəti məhdudlaşdırmaq cəhdidir. Eyni zamanda, rəqabətin məhdudlaşdırılması istiqamətində tez-tez rast gəlinən inhisarçı hərəkətlər sırasına kontragentə sərfəli olmayan müqavilə şərtlərinin qəbul etdirilməsi, qiymətin əmələ gəlməsi qaydalarına riayət edilməməsi, müəssisələrin razılaşdırılmış hərəkətləri də daxildir. Empirik tədqiqatlar göstərir ki, bütövlükdə MDB məkanında fəaliyyət göstərən iqtisadi subyektlərin (bazarda hegemon mövqedə olan) 40%- dən çoxu əmtəə və xidmətlərin satışında əsaslandırılmamış yüksək qiymət tətbiq edirlər. ^Ümymiyyətlə, antiinhisar qanunvericiliyi birmənalı olaraq aşağıda göstərilənlərin hamısını qadağan edir: ^''H^nhisär mövqeyindən yüksək yaxud aşağı səviyyəli qiymətqoymanı; 276 2) Əmtəəni (xidməti) dövriyyədən çıxarmaqla süni surətdə qıtlıq yaradılmasını və bu əsasda da qiymətlərin artırılmasını; 3) Sərfəli olmayan müqavilə şərtlərinin kontragentə qəbul etdirilməsini; 4) Müqaviləyə ayrı-seçkilik xarakterli şərtlərin daxil edilməsini; 5) Digər müəssisələrin bazara daxil olması və bazarı tərk etməsinin əngəllənməsi yaxud onu reallaşdıran sazişlərin bağlanmasını; 6) Ayn-ayrı alıcılarla (sifarişçilərlə) müqavilə bağlamaq istəyən kontragentə (baxmayaraq ki, lazım olan məhsulun istehsalı yaxud göndərişi mümkündür) əks-təsir göstərilməsini; 7) Müəyyən qrup satıcı yaxud alıcılarla heç bir əsaslı səbəb olmadan müqavilə bağlamaqdan imtina etmək; 8) Qiymət razılaşmaları; 9) Alıcı kontingenti, satıcılar, məhsul çeşidi yaxud ərazi əlamətləri üzrə bazann bölünməsi haqqında sazişlər. Araşdırmalarımız göstərir ki, bütün bu sadalanan istiqamətlər içərisində daha stabil olanı inhisarçı qiymətlərə qoyulan qadağadır. Daha doğrusu, MDB ölkələrində müvafiq hakimiyyət orqanları antiinhisar siyasətinin tətbiqində əsasən yuxarıda göstərdiyimiz qadağadan istifadə edirlər. Bununla belə, qeyd edilən sferada mövcud olan problemlərin tam şəkildə həllindən, hətta həlli imkanlarından danışmaq hələ çox tezdir. Problemin qəlizliyi ondadır ki, keçid iqtisadiyyatının- spesifik çətinlikləri və onların doğurduğu «sürüşkən» situasiya şəraitində inhisarçı qiymətlərin müəyyən edilməsi metodikası müasirliyə adekvat şəkildə hələ do müəyyənləşdirilməyibdir. Hal-hazırda, MDB ölkələri 21 aprel 1994-cü il tarixində Rusiya hökumətinin qəbul etdiyi «İnhisarçı qiymətlərin müəyyənləşdirilməsi üzrə müvəqqəti metodiki tövsiyyələr»ə istinad edirlər. Eyni zamanda^ p da məlumdur ki, inhisarçı qiymətlərin müəyyənləşdirilməsində iki əsas konseptual --yönünıə'söykənmək mttmkündür: " 277 I. Mənfəətin məhdudlaşdıniması konsepsiyası; Bu cür yanaşma daha çox təbii inhisar subyektlərinə qarşı tətbiq edilə bilər. Lakin, sözügedən konsepsiyanın tətbiqinin, keçid dövrünün özəllikləri fonunda, daha çox mənfi effektlə yekunlaşacağı real görünür. Ona görə ki, müəssisələrin istehsal məsrəflərini müəyyənləşdirərkən, .mütləq istehsal gücündən tam istifadəyə istinad edilməlidir. Əks-təqdirdə müəssisənin normal fəaliyyət göstərməsi qeyri-mümkün olacaqdır. Amma, bu tezisin əksər təsərrüfat subyektləri üçün keçərli olduğunu da iddia etmək yalnışlıq olardı. Belə ki, istehsal güclərindən tam istifadə edilməsi problemi sırf milli iqtisadi subyektlərin problemidir. Əcnəbi mənşəli iqtisadi subyektlərdə nəinki belə hal yoxdur, hətta mövcud gücün maksimal istisman açıq şəkildə müşahidə edilir (məsələn, «Azərsell», «Baksell» və s.). Ucuz idxalatm yaratdığı əlverişsiz rəqabət şəraitində milli istehsalın «bahalılıq» problemini həll etmək mümkünsüzdür. Bir istisna ilə ki, innovasiya sahibkarlığı inkişaf etdirilsin. Əsasən və başlıca olaraq ekstensiv inkişafla gedən iqtisadi prosesdə aynca götürülmüş bir subyekt çərçivəsində məhsul vahidinin real maya dəyərinin, mənfəətin və rentabelliyin antiinhisar orqanı tərəfindən düzgün qiymətləndirilməsi praktiki olaraq qeyri-mümkündür. Məhz buna görə də, sırf zahiri müqayisəyə üstünlük verilir. II. İqtisadi subyektlərin satış bazarlannm müqayisəsi konsepsiyası; Bu konsepsiya xarici müdaxilənin getdikcə intensivləşdiyi bir şəraitdə daha real məzmun daşıyır. Bu halda antiinhisar orqanı təsərrüfat subyektlərinin (mənşəyindən asılı olmayaraq) satış bazarlannm müqayisəsinə istinad etməklə inhisarçı mövqedən tətbiq edilən yuxan yaxud aşağı (dempinq) səviyyəli qiymətləri müəyyən etmək iqtidanndadır. Tədqiqat materiallan göstərir ki, postsosialist ölkələrində inhisarizmin antirəqabət davranışı inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı ölkələri ilə müqayisədə fərqli məzmuna malikdir. Belə ki, sözügedən postsosialist ölkələrində inhisarçı meyllər rəqiblərlə deyil, istehlakçı yaxud malgöndərən subyektlərlə münasibətdə təzahür edir. MDB ölkələri içərisində yalnız Rusiya Federasiyasında inhisarçı müəssi 278 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|