Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
səmərəli istifadə edilməsi, onların mənfi təsirinə qarşı mübarizə tədbirlərinin görülməsi müasir ETT-nin inkişaf səviyyəsinə uyğun təkmilləşdirilməlidir. Aparılan müşahidələr göstərir ki, iqtisadi rayonda torpaqlar digər səbəblər nəticəsində də korlanır. Gəncə-Qazax maili düzənliklərində baş verən quraqlıq və suvarmanın düzgün aparılmaması, meşələrin qırılması ilə əlaqədar geniş sahələrdə torpaq eroziyası müşahidə edilir. Nəticədə məhsuldar torpaqlann keyfiyyəti və miqdarı azalır. Onların yenidən bərpası çoxlu xərc tələb edir, bu da iqtisadiyyata böyük ziyan vurur. Bundan başqa rayonda külək və su eroziyası şorlaşma, Ceyrançöl otlaqlarından düzgün istifadə edilməməsi, bəzi işbazların icazəsiz otlaq ərazilərini əkin yerlərinə çevirməsi nəticəsində hər il yüzlərlə hektar kənəd təsərrüfatına yararlı torpaqlar sıradan çıxır. Rayonda şəhərlərin, digər yaşayış məntəqələrinin genişlənməsi, yeni yolların çəkilməsi ilə əlaqədar çoxlu torpaq sahəsi dövriyyədən çıxır. İqtisadi rayonun sosial-iqtisadi inkişafında qarşıya qoyulan əsas iqtisadi-ekoloji məsələlərdən biri də ərazinin meşə və bitki örtüyünün mühafizəsidir. Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunun relyefi və iqlim şəraitinin müxtəlifliyinə müvafiq meşə və bitki örtüyü yayılmışdır. Rayonun ərazilərində əsasən yarımsəhra bitkiləri üstünlük təşkil edir. Orta dağlıq qurşaqda əsasən palıd, vələs və fıstıq ağaclarının üstünlük təşkil etdiyi dağ meşələri yayılmışdır. Yüksək dağlıq ərazilərdə yay otlaqları subalp və alp çəmənlikləri inkişaf etmişdir. Kürboyıı düzənliklərdə Tuqay meşələri yayılmışdır. Rayonun meşələrində bitən palıd, fıstıq, vələs. Eldar şamı və digər ağaclar qiymətli ağac növləridir. Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunun meşələrinin böyük kurort, sanitar-gigiyena, qoruq, su və tarlaqoru- yucu əhəmiyyəti vardır. İqtisadi rayonun sosial-iqtisadi inkişafında onun zəngin və müxtəlif resurslarından istifadə edilməsi əsasında yeni iş yerlərinin açılması ilə əlaqədar yeni istehsal sahələrinin yaradılması mühüm əhəmiyyətə malikdir. Belə şəraitdə rayonun təbii meşə və bitki resurslarının iqtisadi-coğrafi cəhətdən öyrənilməsi sənaye sahələri 283 üçün yeni xammal mənbələrinin yaradılmasına təsir göstərə bilər. Məlumdur ki, müasir dövrdə təbii bitki resursları sənaye sahələrinin, xüsusilə kimya, meşə-kimya, mebel, selliloz-kağız, yüngül, yeyinti, mikrobiologiya, əczaçılıq və digərlərinin inkişafında əhəmiyyətli rol oynayır. Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunun meşələrində çoxlu yabanı meyvə və giləmeyvələr ildə min tonlarla konserv istehsalının artınimasmda qida rolunu oynayır. Nadir dərman bitkiləri və bu bitkilərin toplanıb, əhalinin sağlamlığının qorunması üçün əczaçılıq sənayesini yerli xammal əsasında inkişaf etdirmək olar. Rayonun iqtisadiyyatında meşə təsərrüfatının əhəmiyyəti böyükdür. Qeyd edildiyi kimi rayonda qiymətli ağac növləri xeyli yayılmışdır. Onlardan qiymətli məhsullar istehsal etmək üçün istifadə etmək olar. Yüksək keyfiyyətli parket, konyak üçün xüsusi çəlləklər, yeyinti sənayesi üçün tara və s. cürbəcür məhsullar almaq olar. Xüsusilə ağacdan müxtəlif milli suvenirlər istehsal etmək olar ki, buraya gələn qonaqlar hədiyyə kimi alıb aparsınlar. Müasir selliloz-kağız və meşə-kimya sənayesində qiymətli ağac növü olan qovaq mühüm rol oynayır. Rayonda qovaq ağacı alçaq dağlıq ərazilərdə və bir sıra çay vadilərində yayılmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Gəncə və Ağstafa rayonlannm ərazilərində bu ağacın mədəni əkinləri geniş yayılmışdır. 15-16 il ərzində hündürlüyü 21 metrə, yoğunluğu 22 sm-ə çatır. Belə xüsusiyyətini nəzərə alıb selliloz-kağız sənayesini inkişaf etdirmək üçün bu ağacın becərilən sahələrini genişləndirmək lazımdır. O rayonda faner, kibrit, mebel və s. istehsalını yaratmağa imkan yaradar. Qovaq ağacının tullantılarından etil spirti, viskoz, süni lif, yüksək kefıyyətli selliloz almaq olur. Respublikanın bu məhsullara olan tələbatının ödənilməsində rayonun rolu artar. Lakin çox təəssüf ki, bu xammal öz tətbiqini hələ layiqincə tapmayıb. Tədqiq edilən Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunda yabanı bitkiləri inkişaf etdirmək üçün çox böyük təbii və iqtisadi imkanlar vardır. Bununla əlaqədar rayonda ekoloji mühiti sağlamlaşdırmaq üçün süni yolla təbii bitkilərdən tarlaqoruyucu və torpaqqoruyucu meşə massivləri və zolaqları salınmasında geniş istifadə etmək olar. Özü 284 də rayonun şəhər və qəsəbələrində nəqliyyat yollarının ətrafında yaşıllaşdırma apararkən təsadüfi ağaclardan yox, təsəniıfat əhəmiyyətli ağac növlərindən seçib əkmək lazımdır. Ərazidə təbii bitkiləri seçib inkişaf etdimıək üçün yalnız təbii amilləri deyil, həm də onların istifadə edilməsi zamanı iqtisadi səmərəliliyini hesaba almaq lazımdır. Əlavə olaraq onu qeyd etmək istərdik ki, rayonun meşə və təbii bitki potensialı olduqca rəngarəngdir, bu da onların tesənnifat cəhətdən dəyərini artırır. Təsəıxüfatın inkişafı üçün onların düzgün hesaba alınması ve daha səmərəli istifadə edilməsi, onların mühafizəsi və yenidən bərpası yolları axtarılmalıdır. Bu işə bitki resursları və onların mühafizəsinin öyrənilməsi ilə məşğul olan bütün mütəxəssisələrin birgə gücü kömək edə bilər. Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunun mühüm sosial-iqtisadi problemlərindən biri də onun beynəlxalq əhəmiyyətli unikal rekreasiya resurslarından səmərəli istifadə edilməsidir. Rayonun coğrafi şəraitinin təhlili göstərir ki, ərazinin dağlıq zonası soyuq və termal mineral bulaqlardan ibarət balneoloji və iqlim kurortu rekreasiya ehtiyatlarına malikdir. İqtisadi rayonda əsas mineral su mənbələri Hacıkənddə, Aşağı Daşkəsəndə, Yuxarı Daşkəsəndə, Narzan, Mormor, Alxancanlı, Qabaqtəpə, Gədəbəy, Slavyanka və s. olub tərkibinə və sutkalıq debitinə görə bir-birindən fərqlənirlər. Burada mineral bulaqlar tərkibinə görə fərqlənsələr də onların ən geniş yayılmış tipləri hidrokarbonatlı-xlorlu və hidrokarbonatlı-xlorlu-sulfidli sulardır. Mineral sular növündən və tərkibindən, mineral duzların miqda- nndan, müxtəlif elementlərin-yod, brom və s., karbon, kükürd, radon qazlannm olmasından asılı olaraq insan orqanizminə müəyyən fizioloji təsir göstərdiyinə görə müalicə məqsədilə istifadə edilir. Gəncə şəhərindən 35 km cənubda, dəniz səviyyəsindən 1566 m 5mksəklikdə yerləşən Göygöl dünyanın ən səfalı dağ göllərindən biridir. Onun sahillərində ucalan dağların səthini örtən yaşıl meşələr ərazinin estetik və kurort-turizm əhəmiyyətini artırır. İndi dövlət qoruğu kimi mühafizə edilir. Lakin qeyri-neft sektorunun inkişaf 285 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|