Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
tehsal edən zavodlar yeganə müəssisələr idi. Şəhərin ixtisaslaşma istiqamətini müəyyən edən sənaye sahələrindən biri də kimya sənayesi idi. Şüşə-mahlıc və rezin-texniki məmulatları zavodlan ilə təmsil olunan sahə, şəhərin ümumi sənaye məhsulunun 25 faizini verirdi. Qeyd olmıan sənaye sahələrinin ekoloji cəhətdən yenidən qurulması və daha da təkmilləşdirilməsi Mingəçevir şəhərinin sosial-iqtisadi inkişafına və əhalinin işlə təmin olunmasına, ətraf mühitin yaxşılaşdınimasma şərait yaradar. Elektroenergetika sənayesinin inkişafı ilə əlaqədar yaranmış istehsal sahələrindən biri də tikinti materialları sənayesidir. Yerli xammal əsasında inkişaf edən sahə müxtəlif tikinti məmulatları istehsal etməklə yanaşı ətraf mühitin, xüsusilə atmosferin çirklənməsində böyük rol oynayır. Bütün bunlarla yanaşı. Mingəçevir şəhərində yüngül və yeyinti sənaye sahələri də inkişaf etmişdir. Bu sahələrin ekoloji cəhətdən yenidən qurulması və təkmilləşdirilməsi şəhərin özünün və habelə ətraf yaşayış məntəqələrinin qadın əmək ehtiyatlarının istehsala cəlb edilməsində mühüm rol oynayır. Mingəçevir-Yevlax iqtisadi-ekoloji rayonunun iqtisadiyyatının inkişafında Yevlax şəhərinin də rolu böyükdür. Burada əsasən yüngül sənaye inkişaf etmişdir. 1978-ci ildə istifadəyə verilmiş Yevlax yunyuma fabrikini, respublikanın ən iri yüngül sənaye müəssisələrindən pambıqtəmizləmə zavodunu qeyd etmək olar. Yevlax taxıl məhsullan kombinatı respublikanın bir çox rayonlanna qüvvəli yem göndərir. Yevlax şəhərinin əlverişli nəqliyyat-coğrafi mövqeyi ətraf rayonlara nəqliyyat və anbarsaxlama xidməti göstərməyə imkan yaradır. Gələcəkdə burada yeni sənaye müəssisələrinin yaradılması üçün böyük imkanlar vardır. Ən böyük imkanlardan biri burada, həmçinin ətraf yaşayış məntəqələrində çox böyük sərbəst əmək ehtiyatlarının olmasıdır ki, bunların da işləməsi üçün sənaye müəssisələrinin tikilməsi əhali axınının qarşısını alardı. 11. Şirvan iqtisadi-ekoloji rayonunun tərkibinə Şirvan ərazi dairəsi (Şirvan şəhəri və Hacıqabul qəsəbəsi) daxildir. Əhalisi 85 min nəfərdən çoxdur. İqtisadi-ekoloji rayon neft-qaz hasilatı və elektroenergetikanın inkişafı əsasında formalaşmışdır. O, əlverişli iqti 146 sadi-coğrafı mövqeyə malikdir. Müasir standartlara cavab verən Avropa-Asiya nəqliyyat dəhlizinin, İpək yolunun, Bakı-Tbilisi- Qars dəmir yolu xəttinin və bir sıra beynəlxalq əhəmi)^ətli neft və qaz kəmərləri üzərində yerləşməsi bu iqtisadi - ekoloji rayonun ölkənin təsərrüfat sistemində mühüm rol oynamasım təmin edir. Onun Bakı iqtisadi-ekoloji rayonunun yaxınlığında yerləşməsi rayonda müasir sənaye sahələrinin inkişafına şərait yaradır. Şirvan iqtisadi - ekoloji rayonu Kür - Araz ovalığmda yerləşir. Rayon bütövlükdə düzənlik ərazidə yerləşməsinə baxmayaraq, burada bir sıra tirə və təpəliklər də vardır. Həmçinin rayonun ərazisi daxilində Şirvan və Cənub-Şərqi Şirv'an düzündə bir çox sönmüş və fəaliyyətdə olan palçıq wlkanları yerləşir. 7 ballıq zəlzələ zonasında yerləşən rayonun ərazisi neft və qaz ehtiyatlan ilə zəngindir. Çöküntü süxurlarının yayıldığı ərazilərdə tikinti-xammal ehtiyatları yerləşmişdir. Şirvanda gil yataqları iqtisadi-ekoloji rayonun mühüm təbii sərvətlərindən olub kərpic və keramika məhsullarının istehsalında istifadə olunur. Şirvan şəhəri ətrafında əhəng daşı və qum ehtiyatları, Hacıqabul yaxınlığında, Atbulaqda tikinti qumu, Udulu və Atbulaqda əhəng daşı ehtiyatlan vardır. Şirvan iqtisadi-ekoloji rayonu əlverişli təbii iqlim şəraitinə malikdir. İqlimin təsərrüfatın ərazi təşkili və ixtisaslaşmasında rolu böyükdür. Bui’ada günəşli saatlarının miqdarı 2200-2400 saat arasında dəyişir. Havanın orta illik temperaturu 14-15°C-dir. Heç də təsadüfi deyildir ki, XX əsrin 60-cı illərində keçmiş SSRİ-nin təcrübəsində ilk dəfə istehsal qurğuları açıq havada yerləşən, gücü 1,2 mln.kvt olan DRES tikilmişdir. Belə əlverişli iqlim şəraiti bu gücdə istilik-elektrik stansiyasının tikinti xərclərinin azaldılmasına imkan yaratmışdır. Şirvan iqtisadi-ekoloji rayonunda əhalinin şirin suya tələbatının və sənayenin tələbatının ödənilməsində Kür çayı əsas mənbədir. Lakin bəzi hallarda məişət və sənaye müəssisəsindən çirkab suları təmizlənmədən Kür çayına axıdılır, bu da suyun keyfiyyətinə pis təsir göstərir. İqtisadi-ekoloji rayonun ərazisi daxilində yerləşən Hacıqabul gölü balıqçılıq təsərrüfatının inkişafı üçün əhəmiyyətli 147 dir. Lakin son dövrlər gölün ekoloji şəraiti pisləşib, səviyyəsi aşağı düşüb və göldə sujoın keyfiyyəti pisləşib. Gölün vəziyyətinin pisləşməsində antropogen amil başlıca rol oynamışdır. Yuxanda qeyd edilən təbii resurs amilləri iqtisadi-ekoloji rayonun sosial-iqtisadi inkişafında mühüm rol oynamışdır. Gələcəkdə bir çox yeni istehsal sahələrinin inkişafına şərait yaradacaqdır. Rayonun zəngin neft-qaz ehtiyatlarının istismarına hələ keçən əsrin 50-ci illərindən başlanılmışdır. Onun əsasında “Şirvanneft” neft və qazçıxarma idarəsi yaradılmışdır. Hazırda burada ildə 450-550 min ton neft, 20-21 milyon m^ təbii qaz hasil edilir. Bu dövrdə iqtisadi- ekoloji rayonun ərazisində neft-qaz hasilatı mədənlərinin ərazilərində ətraf mühitin çirklənməsi halları baş vermişdir. Neft hasilatı və daşınması zamanı torpaq örtüyünə mənfi təsir, ərazidə ekoloji gərginliyi artınmşdır. Şırvan iqtisadi-ekoloji rayonunda ekoloji cəhətdən gərgin vəziyyət yaradan mənbələrdən biri də elektroenergetika sənayesidir. Şirv'an DRES-in fəaliyyəti nəticəsində atmosferə güclü miqdarda zəhərli maddələr atılır. Əldə edilmiş məlumatlann təhlili göstərir ki, Şirvan DRES-i tərəfindən hər il atmosferə 4536 ton kükürd an- hidridi, 291 ton karbon 2-oksidi, 10275,3 ton azot 4-oksidi, 7857,2 karbohidrogenlər atılmışdır. Daim hərəkətdə olan hava bu tullantıları uzun müddət özündə saxlayıb onları şəhərin və digər qonşu rayonların ərazisinə tədricən çökdürür. İnsanların sağlamlığına, torpağa, su mənbələrinə, bitki örtüyünə, mənfi təsir göstərərək çox böyük ekoloji-iqtisadi zərər vurur. Belə bir zərərli hadisələrin qarşısım almaq üçün rayonun istilik-elektrik stansiyasında kimya və tikinti materialları sənayesi müəssisələrində yeni texnologiyanın, tullantısız emal proseslərinin tətbiqini həyata keçirmək, tərkibində zərərli maddələr olan xammallann əvvəlcədən təmizlənməsini qabaqcadan planlaşdırmaq lazımdır. Şirvan iqtisadi-ekoloji rayonunda uzun illər neft-qaz hasilatı ilə əlaqədar Mişovdağ və şəhər ətrafı ərazilərdə təxminən 100 hektar ərazi neft-qaz hasilatı sənayesi, məişət tullantıları və təsərrüfatın digər foımaları ilə korlanmışdır. Bu ərazilərdə ətraf mühitin müha- 148 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|