Əlverişli təbii-coğrafi şəraiti olan Azərbaycan ərazisi dünyada insanın formalaşdığı ilk məskənlərdəndir
Yüklə 3,79 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ədalət Tahirzadə ilə zamanda yolçuluq (1 dekabr 1988-ci il).
- L. Brejnev və Heydər Əliyev
- Şanlı keçmişimizdən daha iki səhifə (2-3 dekabr 1988-ci il).
Qaynaqça
Ədalət Tahirzadə ilə zamanda yolçuluq (1 dekabr 1988-ci il). 
Ədalət Tahirzadə yazır ki, 1988-dəki mitinq və nümayişlərdə kimin əlində foto-aparat görünsəydi onu erməni agenti sayırdılar (hətta bir dəfə “Molodyoj Azerbaydjana” qəzetinin fotomüxbirini də erməni bilib bərk döymüşdülər). «Bu deyilənin əliqələmlilərə də aid olduğuna özüm tezliklə inandım. Nəsə yazdığımı görən bir çoxları məndən şübhələnir, sənəd göstərməyimi tələb edirdilər. Yadımdadır - 1988-in noyabrında bir gündə altı dəfə yazımı yarımçıq qoydular. Hər dəfə də sənəd istəyir (onda “Elm” qəzeti redaktorunun vəsiqəsindən istifadə edirdim), uzun-uzadı sorğu-suala tuturdular. Bir gün hətta vəsiqə, pasport və hərbi biletimi göstərəndən sonra da məndən əl çəkməyən bir danabaş “vətənpərvər”in əlindən, növbətçilik edən milis mayorunun köməyi sayəsində qurtardım. Sonralar diktofondan da istifadə etməyə başladım. İlk vaxtlar meydanda harada olsa dururdum, bu isə bəzən natiqləri yaxşı eşitməyimə və meydanı əhatəli görməyimə mane olurdu. Sonralar həmişə hündürdə - tribunaların yanında, çox vaxt eyni yerdə dayanmağım həm səmərəli işləməyimə, həm də daimi iştirakçıların artıq mənim yazmağıma vərdiş etmələrinə səbəb oldu» (3). Milli Azadlıq Hərəkatımızın yorulmaz salnaməçisinin sözlərinə görə, «Uzun çəkən mitinq, yürüş və yığıncaqlarda fasiləsiz 5-6 saat (bəzən hətta günlərlə) qələm işlətmək asan deyil - barmaqlar və bilək ağrıyır. Xüsusən qızmar yay günəşi altında, şaxtada, yağışda, yaxud gecə qaranlıq düşəndən sonra yazmaq daha çətinləşir. Ancaq yadıma gəlmir ki, hər hansı çətinlik üzündənsə qeydlərimi yarımçıq qoyum; hətta soyuqdəymədən ən ağır xəstələnəndə, bir neçə günlük yorğunluqdan, yuxusuzluqdan ayaq üstə durmağı bacarmayanda belə (bu cür hallar da az olmayıb) çalışmışam ki, qeydləri hökmən uvertüra ilə sona yetirim. Gündəlik-qeydlərin əksəriyyətini cib dəftərçələrində yazmışam. Son 5 ildə onları qoruyub saxlamağa da qayğı göstərməli olmuşam, axı istər Noyabrdan, istər Yanvardan, istər Avqustdan, istərsə də Maydan... sonra kütləvi repressiyalar başlayıb və başqa sənədlərlə birgə həmin dəftərçələri də dostlarımın evində gizlətməyə məcbur olmuşam» (3). Bu gün həmin qeydlərin sayəsində zamanda yolçuluğa çıxmaq hərəkatın istənilən gününə, saatına və hətta dəqiqəsinə geri dönmək imkanımız vardır. Kitabımın bu bölümündə sevimli oxucularımı 1-3 dekabr 1988-ci il tarixində baş vermiş ən önəmli məqamlarla tanış edəcəyəm. Hərçənd ki, Ədalət bəyin qeydləri içərisində, bircə cümlə də olsun, önəmsiz məlumat yoxdur. Söhbət ən önəmli məlumatlardan gedir: «01 dekabr 1988. 14.20. Bütün avtobuslara və başqa nəqliyyat vasitələrinə camaatı işə çağıran maqnitofon lenti verilib. 96 No-li avtobusda bu lentə qulaq asdıq. Lentdə bir oğlan deyir ki, işə çıxmamaqla yalnız özümüzə ziyan vururuq. Bunu ermənilər də istəyir. Nailə (yoldaşım) və qonşumuz Çimnazla (Əvəz İbrahimovun yoldaşı) birgə Üzeyir Hacıbəyov küçəsinə çatanda gördük ki, hər yanı tanklar tutub, heç kəsi buraxmırlar. Mən onları “taleyin hökmünə” buraxıb, gecikməmək üçün özüm təkcə keçmək istədim. Arxayın idim ki, redaktor vəsiqəsi mənə kömək edəcək. Ancaq iki-üç yerdə nə qədər çalışdımsa buraxmadılar – yalnız xüsusi buraxılış vərəqəsi olanları buraxırdılar. Kitab evinin altı tərəfində xeyli adam toplaşmışdı. Mən də əlacsız onlara tərəf getdim və birdən kütlə əsgər cərgəsini yarıb keçdi, mən də onların içində. Meydanda adam çox az idi - axı heç kəs tankı kənara itələyə bilməz! Mən gələndə meydanda 100 min adam olardı. Nemət səsucaldanla danışırdı (Maştağa avtobusunun üstündə). Səs çox pis eşidilir. Hökumət evinin divarlarına vurulmuş şüarların çoxu götürülmüşdür; kim edib - bilmirəm. Qalanların çoxunu isə külək gecə yıxıb, əyib, laxladıb. Onların çoxu oxunmaz olmuşdur. Açığı, onların zavallı görkəmi mən kövrəltdi. Camaatın azlığı da 15 günlük şuxluğu yox etmişdi. Nemətin danışığnda da həmişəki döyüşkənlik yoxdu. Bir azdan “Azərbaycan” mehmanxanası tərəfdən “Qarabağ!”, “Azərbaycan” sədaları ucaldı və əsgər səddini yarmış böyük bir kütlə meydana girdi. Bu, camaatda ruh yüksəkliyi yaratdı. Mən bu qeydləri aparan vaxt - saat 15.48-də artıq Tonqallar meydanı həmişəki görkəmini alır - burada azı 250-300 min adam var (çadırlar tərəfdə isə ən azı 50 min). 4 tribunanın hamısı tələbələrlə dolub, yenə “azərtürk”, “Qarabağ”, “Azərbaycan” və başqa şüarlar xorla oxunur, erməni mövzusunda beytlər deyilir. Bu gün meydana heç bir yeni şüar gətirilməyib. Mətbuatın, televiziya və radionun təbliğatı öz işini görüb - camaatın mübarizliyi hiss olunacaq qədər zəifləyib. Ancaq bu heç də o demək deyil ki, xalq vuruşdan əl çəkmək fikrindədir, əksinə, bir çox topalarda işi dayandırmaq təkliflərinə çox sərt cavab verilir. Bu gün meydana yığışanlar macəra axtarmaqdan tamam uzaq adamlardır və bura niyə gəldiklərini çox yaxşı bilirlər. Onları dağıtmaq çox çətin olacaq. “Dağıtmaq” deyəndə səhər qəzet alarkən nümayiş komitəsinin üzvü, qonşum Cümşüd Nuruyevlə etdiyim söhbət yadıma düşdü. O dedi ki, bu gün saat 3-də camaatı dağıtmağa təşəbbüs göstərəcəyik. Dedi ki, DQ-da büro buraxılacaq. Qaradağ rayonunun I katibi Bolotin ora I katib qoyulacaq, sonra isə bir azərbaycanlı və bir erməni katib də qoyulacaq, beynəlmiləl heyət Qarabağı idarə edəcək. Poğosyanın tutulmasına isə Qorbaçov razılıq verib. Yığılan pullara gəlincə (meydanda) Cümşüd bildirdi ki, nümayiş komitəsi həmin pulları Ermənistandan gəlmiş azərbaycanlılar üçün Dağlıq Qarabağda binalar tikməyə verməyə razılaşıb. Nemətlə komitənin münasibətini soruşanda dedi ki, Nemət hamını rədd edib, Sabir Rüstəmxanlını “60 faiz satqın” adlandırıb (deməli, onun fikrincə, yerdə qalanlar yüz faizli satqındır). Ancaq biz onunla birik. (Doğrusu, bu birliyə mən özümü heç cür inandıra bilmədim). Komitədəki naxçıvanlılar belə Nemətdən üz döndərib (təkcə XTİ-nun müəllimi Fəzail Ağamalıyevdən başqa). Cümşüd televiziyada danışan tələbə Namiq Zeynalovun sözlərinə haqq qazandırdı (təkcə pul məsələsindən başqa) və mən bu rəyi bütövlükdə nümayiş komitəsinin fikri kimi qiymətləndirdim. Deməli, əslində Nemət tək qalıb. Onunla yalnız şair Ağamalı Sadiq və birdə Rəsul Ələkbərov (pulyığan) var. (Əlbəttə, işi yaxşı bilmədiyim üçün bu düşüncəmdə yanlışlıq da ola bilər). Cümşüdlə söhbətdən, avtobusdakı maqnitofon lentindən, axşam televiziyada İnşaat Mühəndisləri İnstitutunun 4 tələbəsi ilə aparılan müsahibədən (N. Zeynalovun çıxışı ruhunda), Hökumət evi ətrafındakı blokadadan sonra mənə aydın oldu ki, Nemətin vəziyyəti çox ağırdır. Meydanda bu sətirləri yazan vaxt gördüyüm xalqın isə ondan üz döndərəcəyinə heç cür inanmaq olmur. Hər halda, ən pis vəziyyətdə də ən azı 5 min nəfər onunla sonadək dayanacaq ki, bunun özü də az deyil» (3). Tahirzadənin sonuncu fikrinə qüvvət olaraq bildirim ki, ən azı «qızılbaşlar» onu sona qədər müdafiə etməkdə qərarlı idi və təsadüfi deyil ki, meydan dağıdılan gecə «qızılbaşlar»ın, yəni Xalq Hərəkatı Cəbhəsinin bütün rəhbərliyi, o cümlədən Məhəmməd Hatəmi, Mənsur Əlisoy və mən orada, Nemətlə yan-yana idik Ədalət bəy davam edir: «İndi isə Nemətin çıxışı haqqında. O, saat 14.40-dan 15.20-yədək danışdı (mən gələnədək nə qədər danışmışdı - bilmirəm). Yenə xalqı birliyə, iftiraçılara uymamağa, tətili davam etdirməyə çağırdı. Dedi ki, bu yarım ayda xalqın birliyini yaratmaq, bütün Azərbaycan rayonlarını ayağa qaldırmaq böyük qələbəmizdir.O, bir uşağı avtobusun üstünə qaldırıb dedi ki, bizim - Azərbaycanın gələcəyi, bax, bunların əlindədir. O, respublikalarda təsərrüfat hesabına keçilməsinin mahiyyətindən danışdı və dedi ki, indi bunu dilənçi payı, kölə payı səviyyəsində etmək istəyirlər. Ancaq biz tələb etməliyik ki, milli gəlirimizin 75 faizi özümüzə qalsın. Naxçıvanın Şahtaxtı kəndindən çıxan mərmər üçün bizə 250 manat verən Moskva onu 2.500 manata satır, eləcə də pambıq, üzüm, neft kimi sərvətlərimiz o cür. Gərək respublika özü taleyini həll edə bilsin, istəyəndə pambıq əksin, istəyəndə üzüm və s. Nemət sonra millətlərarası münasibət məsələsinə toxundu, dedi ki, ermənilərə biz nifrət bəsləməməliyik. O, çox yazıq xalqdır, qalıb fanatiklərin əlində. Ruslar özləri də azadlıq istəyirlər. Biz öz suverenliyi uğrunda mübarizə aparan bütün xalqlara, millətlərə hörmətlə yanaşırıq. Daha sonra Nemət ona gələn bir məktuba cavab verdi. Aşağıdan bir qadın yazırdı ki, bizə 26-larrayonunun I katibi Vəli Məmmədov nümayişə gəlməyi qəti qadağan edib. O, həmişə millətdən, qeyrətdən dəm vurur, bəs niyə xalqın qarşısını kəsir? Nemət dedi ki, mən Vəli Məmmədovu katibliyindən qabaq da tanıyırdım. O, həqiqətən xalqın ən qeyrətli oğlanlarından biridir. Mənim yaşda olanda N. Nərimanov haqqında kitab yazıb. Ancaq nə etsin? Yuxarıların əmri var. Onun vəzifəsi odur ki, sizi bura qoymasın, sizin vəzifəniz isə odur ki, əsgəri yarıb içəri girəsiniz. Xalqın qarşısını heç kəs kəsə bilməz. Sonra Nemət mikrofon quraşdırılacağını və bu vaxt daha geniş danışacağını bildirib üstünə “Maştağa sizinlədir!” lövhəsi vurulmuş 28-38 A.. nömrəli avtobusun üstündən yerə düşdü… 18.35. Nemət avtobusun üstünə çıxdı camaat ora axışdı: - Fitnələrlə uymayın. Namiqin adından “Moskovskiye Novosti” qazeti yazır ki. Nemət provokatordur. Bəli bunu edən rusdur. Z. Balayanın, S. Kaputikanın kitablarını çap etdirən ruslara ar olsun! Vağzaldan gələn azərbaycanlılar qırğın yaratmaq istəyir. Uymaq olmaz. Dövlət xalqla birləşməyincə buranı tərk etməyəcəyik. Xalqın iradəsini qırmaq, burada qırğın yaratmaq istəyənlər bilsinlər ki, xalqın qan yaddaşı ilə qaçaq hərəkəti olar. Azərbaycan televiziyası, Azərbaycan Mərkəzi Komitəsi xalqa xəyanətlə məşquldur. Bu iftiralardan əl çəkin. Azərbaycan televiziyası, Azərbaycan Mərkəzi Komitəsi xalqa xəyanətlə məşğuldur. Bu iftiralardan əl çəkin. Bu günlər odunu meydana daşımalıyıq. Biz ultimatum veririk: xalqla danışığa gəlin. Xalq Cəbhəsi təyin olunsun. Bir nəfərin başından tük əksik olsa nəticəsi pis olacaq. Onların yeganə məqsədi qırğın yaratmaqdır. Buna getməməliyik. Heç kəs işə çıxmamalıdır. İşə çıxanlara ar olsun! Biz tələb edirik: xalqın tələblərinə cavab verilsin! Bizim heç bir xalqla düşmənçiliyimiz yoxdur. Biz milli azadlığımız uğrunda mübarizə aparırıq. Bu, sosializmə ziddirsə biz belə sosializmi tanımırıq. Əgər dövlət xalqı saymır, onu tanımırsa, biz də onu tanımırıq! Hamımız pasportlarımızı təhvil verməyə hazır olmalıyıq. (Alqışlar). (T.Fikrətin “Millət şərqisi”ni söylədi). (Alqışlar). (Ne-mət!”, “Ne-mət!”). Ya rus öz çəpişi olan erməninin ipini çəksin, ya da biz SSRİ-dən çıxmaq tələbini irəli sürürük! Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti ləğv edilsin!!! “Krunk” bağlansın! Sumqayıtın müqəssirlərinə bəraət verilsin! Ermənistandan gələnlər DQVM-də yerləşdirilsin! Ermənistanla əlaqələr kəsilsin! Artıq Ermənistanda azərbaycanlılar yaşaya bilməz. Ona görə Azərbaycanda da bir nəfər erməni qalmasın. Bakıdakı, Stepanakertdəki bütün ermənilər rədd olsun! Topxana cinayətində iştirak edənlər həbs edilməlidir. Dövlət tələblərin hamısını gözdən keçirməlidir. Hansının bu gün, hansının sabah yerinə yetiriləcəyini deməlidir. Yalnız bundan sonra buradan gedəcəyik. Nümayiş iştirakçılarının təhlükəsizliyi təmin olunmalıdır. Ermənistandan gələn azərbaycanlılar çəkilib onların vəziyyəti dünyaya göstərilməlidir… Azadlığımızı müdafiə edirik. “Vətən” deyib bağıranların vətəndaş olmağa qeyrəti çatmır. Dubinka ilə xalqı qorxutmaq istəyirlər, çünki stollarından qorxurlar. Əgər xalqı qırğına versələr, bilsinlər ki, onlar da yaşamayacaqlar. Yığdıqları rüşvət ömürlərinin sonunadək bəsdir. Əl çəksinlər. Onların ailəsi girovdur. And içirik ki, xalqın tələblərinə cavab verilməyincə buradan getməyəcəyik! (“And içirik!”). Odun verməsələr buradakı ağacları kəsəcəyik, Hökumət evini yandırıb qızınacağıq.[19.10. Araya birisi şuluqluq saldı (provokator)].Əgər ordu sülhsevərdirsə heç olmazsa Ermənistandan gələn azərbaycanlıların təhqir olunmamasına şərait yaratsın. Konstitusiya hüquqlarımızın bərpasına çalışın. Üstümüzə hər cür iftiralar yağır. İftiraçılar isə mələk kimi göstərilir. Şəhərdə iğtişaşa yol verilməməlidir. Biləcəriyə əsgər yola salmaq gərək deyil. Gərək biz övladlarımızı çağırışa göndərməyək… 19.25. Nemət düşdü yerə…» (3). Aşağıdakı fikirlər isə əslən Naxçıvandan, Ordubaddan olan müəllifin şəxsi fikirləridir və həmin dövrdə əksər naxçıvanlılar bu fikirdə idilər: «Azərbaycanda hələlik həyata keçirilməsi baş tutmayan “əliyevşina” (əliyevçilik – B. T) isə, sözsüz ki, bizim xalqın ən yaxşı, ən qeyrətli oğullarının məhvi, ən yaxşı halda ləkələnməsi üçün nəzərdə tutulub. Doğrudur, H. Əliyevin vəzifəyə qoyduğu bir çox kadrlar xalqın həm maddiyyatına, həm də mənəviyyatına yaralar vurub, iş başına qoyduğu K. Bağırov kimilər xalqın heysiyyatını təhqir edib, ancaq onların hamısı “əliyevşina” olmadan, tək-tək hadisə kimi qiymətləndirilməlidir. Bəli, rus, erməni istəyir ki, “əliyevşina” adı altında, “əliyevşina” olmayanda isə komendant saatı vaxtı salınmış hər hansı şuluqluqla bizim xalqı qırğına versin. Heç şübhəsiz ki, onlar Xalq hərəkatımızı “yenidənqur-ma düşmənlərinin işi” adlandıracaq və burada fəal iştirak edən layiqli ziyalılarımızı aradan götürməyə çalışacaq. Bunun üçün onlar hərəkatı hələlik içəridən parçalamağa, onu aclıqla, soyuqla, psixi təsirlə boğmağa çalışır, min cür ən alçaq iftiralaryağdırır, bu zaman respublikanın kütbeyin, rüşvətxor, xalqa yad, stolundan ötrü hər şeydənkeçməyə hazır olan “başçı”larının köləlik xidmətindən bacarıqla istifadə edirlər. Bəli, bu gün xalqın taleyi həll olunur. Görək o özünün işıqlı, umudverici gələcəyi uğrundamübarizə apara biləcəkmi? Yaxın günlər, aylar bunu aydınlıqla göstərəcək» (3). Azərbaycan xalqının əksəriyyəti üçün isə həmin dövrdə H. Əliyevin Ə. Vəzirovdan və ya K. Bağırovdan heç bir fərqi yox idi. Onların hamısı rus imperializminin nökərləri kimi gözdən keçirilirdi. Elə bu da meydanda naxçıvanlıların digər azərbaycanlılardan fərqli davranış sərgiləməsinə səbəb olurdu. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasına rəğmən, xalqımızın bu günə qədər azad ola bilməməsinin, mənfur diktatura rejimi altında yaşamağa məhkum olmasının, klan təfəkküründən xilas olaraq vahid millətə çevrilə bilməməsinin kökü, bax, bundadır. Ədalət Tahirzadənin «Komitədəki naxçıvanlılar belə Nemətdən üz döndərib» fikri bir yandan Meydan Hərəkatı dövründə Nemət Pənahlının dar naxçıvançılıq şüuru ilə deyil, geniş məna daşıyan azərbaycançılıq şüuru ilə hərəkət etdiyinin, yəni dar yerliçilik təfəkkürü ilə deyil, geniş vətənsevərlik, millətsevərlik təfəkkürü ilə fəaliyyət göstərdiyinin təsdiqidirsə, o biri yanadan sözügedən dövrdə naxçıvanlıların fərqli mövqe tutduğunun göstəricisidir. Əks təqdirdə «naxçıvanlılar belə» ifadəsini işlətməyə, naxçıvanlıları digər azərbaycanlılardan ayırmağa qətiyyən ehtiyac olmazdı. 
L. Brejnev və Heydər Əliyev R. Əlizadənin N. Ağayevə istinadən təqdim etdiyi bir sənəd çox mətləblərə aydınlıq gətirir. Söhbət Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun dövlət təhlükəsizlik orqanları istintaqı üzərində nəzarət şöbəsinin rəisi A. Çudin 1990-cı ildə Heydər Əliyevin cinayət əməllərilə bağlı Azərbaycan KP MK-nın o vaxtkı 2-ci katibi V. P. Polyaniçkonun adına yazdığı arayışdan (27. 01. 1990 il. № 13\8136) gedir. Sənəddə göstərilir: «Yanvar faciəsindən sonra briqada öz fəaliyyətini dayandırmaq məcburiyyəti qarşısındadır. Çünki yaranmış mürəkkəb şəraitdə, hökumətlə cəmiyyətin sinifləşmiş elementlərinin maraqlarının çulğalaşdığı, respublikanı faktiki olaraq bəzi həmsərhəd ölkələrin xüsusi xidmət orqanlarının idarə etdiyi və Heydər Əliyevin azadlıqda gəzdiyi məqamda onun vəzifədən cinayətkar sui-istifadə hallarını araşdırmaq mümkünsüzdür. Daha bir neçə səbəbdən. Birincisi, istintaq briqadası yanvar faciəsilə bağlı müəyyən edib ki, Heydər Əliyev 70-80-ci illərdə törətdiyi cinayət əməlləri ilə bağlı fakt qarşısında qaldığından, briqadanın diqqətini yayındırmaq üçün AXC-dəki həmyerliləri və əlaltıları vasitəsilə Bakıda qanlı hadisələr törədib. Məqsəd həmçinin ictimai-siyasi durumu qarışdırmaqla Naxçıvan klanının lideri Heydər Əliyevi cinayət məsuliyyətindən yayındırmaq olub. Eyni məqsədlə Heydər Əliyev Kommunist Partiyasının DQMV Vilayət Komitəsinin sabiq birinci katibi Boris Gevorkovla cinayətkar sövdələşməyə gedərək, əvvəlcə DQMV-də, ardınca isə Sumqayıtda milli ədavəti qızışdırıb. Beləliklə, müəyyən edilib ki, AXC-nin əsas məqsədi qanlı hadisələr törətməklə Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişini hazırlamaq olub. İkinci, Əliyevlə Gevorkovun cinayətkar sövdələşməsini SSRI-nin və DIN-in istintaq briqadasının aşkar etdiyi, onların ANA XƏTTI ILƏ (seçdirmə mənimdir – N. A.) qohumluq əlaqələrinin olması faktı, habelə Heydər Əliyevin öz anket göstəricilərini saxtalaşdırması sübut edir: onun (Heydər Əliyevin – N. A.) anası milliyyətcə ermənidir. Üçüncü, SSRI və DIN-in istintaq briqadası müəyyən edib ki, SSRI Prokurorluğunun zona prokurorları olan Stepanyants və Mirzoyan Azərbaycan SSR Prokurorluğunun sabiq əməkdaşlarıdır və onların da Heydər Əliyevlə QOHUMLUQ (seçdirmə mənimdir – N.A.) əlaqələri bağlayır. Bu adamları məhz Heydər Əliyev özünün növbəti şəxsi maraqları naminə SSRI Prokurorluğunda yerləşdirib. Bu marağın məntiqi davamı kimi, Heydər Əliyevin qohumları olan Şahnazaryan, Nikodozyan, Arakelov və Avakyanın cinayət işləri qanunsuz olaraq xətm edilib. Azərbaycan SSR prokuroru və onun müavini M. Babayevin istintaq briqadasının işinə mane olmaq, onu respublikadan çıxarmaq üçün əllərindən gələni etmələri, kütləvi informasiya vasitələrində bu yöndə təbliğat aparmaları bir daha onların Heydər Əliyevlə əlbir olduqlarını və Azərbaycanda «əliyevşina»nın kök saldığını təsdiqləyir. 70-80-ci illərdə baş verən cinayətlərin «əliyevşina» olduğunu sübut edir. «Əliyevşina»nın maraqları indi də etibarlı şəkildə onun apoligeyləri və əlaltıları tərəfindən respublikanın yeni rəhbərliyində qorunmaqdadır. Bəzən pərdə arxasında, bəzən açıq şəkildə istənilən məsələlərin həllinə təsir göstərir. Çünki dövlət idarəetmə bağlarının çoxu onların əlindədir. Onlar faktiki siyasi ekstremizm yolu tutaraq, hakimiyyəti ələ almaq və patriarxal «əliyevşina»lığı bərpa etmək niyyətindədirlər. Milli faciəyə çevrilən 20 Yanvar hadisələrini də «əliyevşina» planlaşdırmışdı. Məqsəd hakimiyyəti ictimaiyyətin gözündən salmaq və cinayət məsuliyyətindən yayınmaq olub. Yanvar hadisələrinin Heydər Əliyevin əlaltıları tərəfindən stimullaşdırıldığını hadisələr ərəfəsində həbs edilən Ohanovun ifadəsindən də görmək olar. Saxlanılan zaman o, nəinki istintaq briqadasının əməkdaşlarına, eləcə də təsadüfən bu hadisənin üstünə çıxan AXC nümayəndələrinə odlu silahla müqavimət göstərib. Ohanyanın evində avtomat silahdan əlavə, kəşfiyyat-agentura fəaliyyəti üçün zəruri olan texniki vasitələr aşkar edilib. Təəssüflər olsun ki, kifayət qədər dəlil-sübut olmasına baxmayaraq, Ohanyan Heydər Əliyevin iqtidardakı əlaltıları vasitəsilə azadlığa buraxılıb. Heydər Əliyevi hakimiyyətə qaytarmaq məqsədilə həmçinin Azərbaycan KP MK-nın katibi Ramiz Mehdiyev Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasında «ziyalılar»dan, əslində isə Naxçıvan klanından ibarət «beyin mərkəzi» yaradıb. Mərkəz Heydər Əliyevə rəsmi müraciət ünvanlayaraq, guya indiki böhran vəziyyətində respublikaya rəhbərlik etməyi xahiş edib. Qeyd etmək lazımdır ki, R.Mehdiyevin arvadı Heydər Əliyevin anasının xətti ilə bacısıqızı («Plemyannitsa») sayılır. İkinci belə «beyin mərkəzi»ni Azərbaycan SSR Ali Sovetinin işlər müdiri Axundov yaradıb. O, «əliyevşina»nın sifarişilə deputatlar arasında analoоi iş aparır və Ali Sovetin növbədənkənar iclasının təşkilinə, orada isə cəmi bir məsələnin («Ziyalıların Heydər Əliyevə müraciəti»nin) müzakirəsinə çalışır. Nəzərə alaq ki, Axundovun bacısı – Olya Axundova ana tərəfdən Heydər Əliyevə qohum olan Zori Balayanın qardaşı arvadıdır. Hökumətin bəzi üzvləri şəxsi məqsədlər və başqa siyasi maraqlardan çıxış edərək, Azərbaycanın Moskvadakı nümayəndəliyində Heydər Əliyev üçün mətbuat konfransı düzənləyiblər. Ona görə və nəzərə alsaq ki, Əliyevlə Gevorkov insanları milli, dini mənsubiyyətlərinə və demokratik inanclarına görə təqib etməklə bəşəriyyətə qarşı cinayət törədiblər və bütün bunlar iki xalq arasında hərbi qarşıdurmaya gətirib, onlar əməllərinə görə Beynəlxalq Hərbi Tribunal qarşısında durmalıdırlar. Bu, həmçinin, DQMV-də ğuya milli-azadlıq hərəkatının getməsi barədə beynəlxalq birlikdə yaranmış yalançı rəyi dağıtmaq üçün yeganə çıxış yolu olardı. Yanvar faciəsinin istintaqı haqqında Sizə əlavə məlumat veriləcək» (1). Beləliklə, xalqımızın qövmdən tam mənada millətə çevrilə və milli-demokratik hakimiyyət qura bilməməsinə məhz «əliyevçilik» faktoru mane olmuşdur. Ulu öndərimiz M. Ə. Rəsulzadə yazır: «Böyük türk filosofu Ziya Göyalp mərhum, bu mövzunu bir yazısında [«Yeni məcmuə», № 33] deyir ki: «Millət [nation] şəxsiyyətini uzun müddət qeyb etdikdən sonra təkrar oluşdurmağa çalışan bir qövm deməkdir». 
Ümummilli liderimiz M. Ə. Rəsulzadə Bu oluş gəlişimini anladırkən ustad, «milliyyət» təbirilə də ifadə olunan «qövm»ün keçirdiyi istihalə (yeniləşmə) şəklini izah edər ki, xülasəsi bundan ibarətdir: Qövmlər tabe olduqları müştərək bir din və ya səltənətin (imperiyanın) təsirilə təməssül edərək (özləşərək) şəxsiyyətlərini qeyb edərlər. Sonra daxil olduqları bu səltənət və ya ümmətin çözülməsi üzərinə, yenidən özlərini bulurlar. Fəqət, bu dəfə bulunan şəxsiyyət qeyb edilmiş qövmi şəxsiyyətinin eyni deyildir. O, uzun zaman birlikdə yaşanan müştərək mədəniyyət və ümmət həyatının təsirilə yeniləşmiş bir şəxsiyyətdir. Qövm getmiş, yerini millət almışdır» (2). Qaynaqça
Şanlı keçmişimizdən daha iki səhifə (2-3 dekabr 1988-ci il). 
Ədalət Tahirzadə 3 dekabr 1988-ci il tarixində baş verənləri belə qələmə alıb: «02 DEKABR 1988. 01.42. Bir dəstə oxuya-oxuya meydanı dolanıb gedir: “Biz ölərik, Neməti tək qoymarıq!”.Əllərində “L. Şmidt adına zavod” yazılmış lövhə tutmuşlar. *** Hökumət evinin inzibati-təsərrüfat şöbəsinin rəisi Nazluxanyan Viktor Makekeviç işdən çıxarılıb. Hökumət evinin bütün hökumət telefonlarına qulaq asırmış (öz kabinetindən). *** Gecə dəfələrlə “həyəcan siqnalı” verildi, adamlar meydana yığışdı. Qalın yun jaketimi (dostum Bəhramın mənə meydanda verdiyi) unudub geyməmişəm. Ona görə də, - hava çox soyuqdur, - üşüyürəm. Bir qədər EA Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun çadırında uzansam da soyuq kələyimi kəsdi. Odun vermədiklərinə görə tonqallar çox azdır. Salyandan gəlmiş 2-3 diribaş oğlan əsgərləri hansı yollasa “bişirib” içəri 3-4 tir keçirə bildi və böyük tonqal qaladılar. Mən də onun yanında durdum. Bir azdan bizim tonqal meydandakıların ən guru oldu və başımıza çoxlu adam toplaşdı. İki-üç saat burada durdum. Bu tonqal olmasaydı, yəqin ki, mən donacaqdım. Onsuz da soyuqlamam canımdan çıxmayıb, döşüm düzəlməyib, öskürəndə azqalıram boğulam. Bu yandan yenə soyuqlasam işlərin xarabı çıxa bilər, qeydlərim yarımçıqqalar... 5.20. Hamı, daha doğrusu, böyük əksəriyyət meydana axışdı. Bir yerdə “Azadlıq” radiosunaqulaq asdıq. Deyir ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında gedən bu mübarizədə 28 nəfər adam ölüb (millətlərini demədi). 6.20. Hərbi vertolyot (helikopter) meydanın ətrafında 15 dəfədən çox dövrə vurdu və bir dəfə isə meydanın üstü ilə uçdu. Sözsüz ki, camaata psixi təsir göstərmək istəyir (eyni zamanda adamların sayını dəqiqləşdirir). 8.00. Dilçilik İnstitutunun elmi işçisi Etibar Quliyevlə görüşüb söhbət etməyə başladıq. Yanımızda Akademiyada işləyən başqa adamlar da var. Söhbət el ağsaqqallarından, onların xalqın müqəddəratındakı rolundan düşəndə mən S. Rüstəmxanlının bu sözlərinə haqq qazandırdım ki, bir şairlə bir fəhlənin umuduna qalan xalq onlara inanmağa məcburdur. Onu da dedim ki, bizim xalq başsızdır, M. İbrahimov, S. Rüstəm, N. Xəzri kimi döşü ulduzlu, titullu şair vəyazıçılarımızın, akademiklərimizin ayağı bu Meydana dəyməyib, halbuki onların əksəriyyətinin evi hökumət evinin arxasındadır. Ancaq onlar evdə oturub "Vətən, Vətən qışqıraraq qəzetlərə müsahibə verir, şerlər çap etdirirlər. Onların xalq adından danışmağa mənəvi haqqı yoxdur. Bir oğlan mənə etiraz edib dedi ki, gəlin adamların yalnız yaxşı cəhətlərindən danışaq. Söhbət tətildən düşəndə Etibar dedi ki, tətillər bizə sərfəli deyil və işə çıxmalıyıq, çünki respublikanın borcları çoxalır və sonra bu borcları bizə hökmən ödədəcəklər. Bu vaxt, Etibar demişkən,"xunveybin"lərdən biri (Çində Mao Tsze-Dun dövründə "mədəni inqilab"ı amansız terrorla həyata keçirən gənc maoçulara belə deyilirdi Ə.T.) ona yanaşıb dedi ki, çıx, get buradan,camaat içində təbliğat aparma. Etibar da hirsləndi, oğlana dedi ki. meydana senə görə gəlməmişəm ki, sənin sözünlə də gedəm. Bu oğlan aralandı. Aradan təxminən beş dəqiqə keçəndən sonra ətrafımızı 5-6 cavan “xunveybin” - Nemətin uşaqları tutdu. Hiss olunurdu ki, məqsəd Etibarı “zərərsizləşdirmək”dir; diplomatik söhbətdən sonra onu götürüb aparmaq, şəxsiyyətini müəyyənləşdirmək. Oğlanlardan davakar görkəmli biri sinəsini qabağa verib soruşdu ki, tətilin dayandırılmasını niyə vacib sayırsınız? Etibar dedi ki, kapitalist ölkələrində tətil edəndə buraxılmayan məhsulun yerini başqa kapitalist doldurur və zərər yalnız sahibkara deyir, bizdə isə yalnız özümüzə. Ona görə də respublikanın bu borcunu daha da artırmamaq üçün işləmək gərəkdir. Oğlan soruşdu ki, bizim milli gəlirimizdən özümüzə nə qədər qalır? Etibar dedi ki, təxminən 3 faiz. Oğlan dedi ki, hazırladığımız məhsulun dəyərinin təxminən neçə faizi bizə çatır? Etibar dedi ki, qəpik-quruş. Oğlan dedi ki, bəs belə olanda mənim nə vecimədir ki, rus maşını mənim məhsuluma görə dayanıb? Əgər mənim əməyimin məhsulu rusa axırsa, əvəzinə qəpik-quruş alıramsa işləməyimdən işləməməyim yaxşıdır. Sonra oğlanla Etibar arasında ciddi “mübarizə” başlandı. Oğlan savadlı idi. Etibar da çox dəqiq cavablar verirdi. Bir azdan dörd yanımızı maraqlananlar əhatə etdi və çox maraqlı söhbət alındı. Etibarın cavabını camaat böyük inamla dinləməyə başladı. O, qısa vaxtda hamının inandığı, səlahiyyətli bir adama çevrildi və ona xalqın taleyi ilə, bu hərəkatla bağlı ən müxtəlif suallar verməyə başladılar. Sual-cavabdan biri yadımda qaldı. Bir oğlan soruşdu ki, bu hadisədə biz nə udduq, nə uduzduq? Etibar dedi ki, uduzduğumuz yalnız “Neftçi” komandasıdır - bu il güclülər dəstəsindən çıxdı, yerdə qalan çox şeyi udmuşuq. Ən başlıcası isə xalqın birliyi yaranıb. Bu söhbət saat 11-ə işləyənədək davam etdi. O vaxtadək camaatı da tək-tək içəri buraxmağa başladılar və mən də evə yollandım. Ancaq artıq yarım ay Cahangir müəllimi görmədiyim, həm də indiyədək maaş almadığım üçün Əlyazmalar İnstitutuna baş çəkməyi qərara aldım. Təxminən saat 12-də institutdan çıxıb qayıdanda gördüm ki, Bakı Soveti binası ilə XTİ arası adamla doludur. Öyrəndim ki, Ermənistandan dünən-srağagün gələn azərbaycanlılardır. Dünən və srağagün ərzində Ermənistandan kütləvi şəkildə gəliblər. Bəziləri heç paltarlarını götürə bilməyib. Çoxlu əzab-əziyyət veriblər. Çox adam danışır ki, beş yaşlı uşağın barmaqlarını kəsiblər. Fiziki cəhətdən şikəst hala salınmışlar da var. Dünən vağzalda Ermənistandan gələn qatarla Ermənistana gedən qatar yanaşı düşüb. Bizimkilərin pis vəziyyətini görən camaat Ermənistana gedən qatardakı ermənilərə hücum edib. Əsgərlər işə qarışıb, qoymayıblar. Evə çatanda gördüm ki, vəziyyətim heç yaxşı deyil; əməlli-başlı xəstəyəm. Yatdım və bu gün meydana bir daha qayıda bilmədim. Sonra öyrəndim ki, Sabir, Aydın camaatı dağılışmağa çağırıb, Nemət isə deyib ki, elə şey yoxdur, sonadək dayanmalıyıq. Gecə guya silah olduğunu bəhanə edərək çadırları gəziblər, heç nə tapmayıblar. Bu gün mənim qeydlərim içərisində ən yarımçığıdır. (Bu gecə meydana fahişələri doldurublar, ancaq qarovulçular onları təmizləyib)» (3). Aysberqin görünən tərəfi belə idi, görünməyən tərəfi isə həmin dövrdə baş verənləri daha dərindən anlamamız baxımından daha çox önəm daşıyır. Nemət Pənahlı, tarixini tam dəqiq göstərə bilməsə də, həmin günlərdə aysberqin gözlə görünməyən hissəsində qalan çox maraqlı bir hadisəni nəql edir. O, «Əbədiyyət yolçusu» kitabında yazır: «Dəqiq yadında deyil, dekabrın ya ikisi, ya da üçü idi. «Azərbaycan» mehmanxanasından xəbər gəldi ki, Moskvadan nümayəndələr gəlib, səninlə görüşmək istəyirlər. Görüşdən imtina etmədim, tərcüməçilik etsinlər deyə, Əbülfəz Əliyev və Səfər Alışarlını özümlə götürdüm… Mehmanxanada məni qarşılayan dövlət nümayəndələri bildirdilər ki, Moskvadan gələn nümayəndələr səninlə görüşmək istəyirlər. Tərcüməçisiz danışmayacağımı bildirdiyimdə tərcüməçinin hazır gözlədiyini dedilər. İsrar etdim. Belə olan halda, özümlə yalnız bir nəfəri götürə biləcəyimi söylədilər. Əbülfəzin rus dilini Səfərə nisbətən zəif bildiyini bilsəm də, onunla getməyə üstünlük verdim. Nümayəndələri mənə bir-bir təqdim etdilər. Məlum oldu ki, biri M. Qorbaçovun şəxsi nümayəndəsi, digərləri isə SSRİ DTK sədrinin birinci müavini və Azərbaycan DTK-sının sədridir. Üçü də rus idi. Yanlarında bir nəfər azərbaycanlı DTK əməkdaşı var idi ki, onu da tərcüməçi kimi dəvət etmişdilər. Söhbətə başlamamışdan öncə döş cibimdən balaca diktofonu çıxarıb yandırdım və stolun üstünə qoydum. - Bu nə üçündür? – deyə təəccüblə soruşdular. «İzvestiya» qəzetinə verdiyim müsahibənin təhrif edildiyini, bundan sonra təhrifata yol verilməsin deyə, hər şeyi yazmağa məcbur olduğumu söylədim. Onlardan biri: - Kimlərlə söhbət etdiyinin fərqindəmisən? Dedim:
- Mənim üçün sizin kim olduğunuzun heç bir fərqi yoxdur. Bildirdilər ki, söhbət yazıya alına bilməz. İsrar etdilər, mən də razılaşdım. Ruslar bir-bir danışır və hamısı da mənə hədə-qorxu gəlirdilər. Onların sözlərinə heç bir əhəmiyyət vermir və kinayə ilə gülümsəyirdim. Söhbətin xoşagəlməz istiqamətdə başladığını görən Əbülfəz yumşaqlıq gətirmək məqsədilə yazıq bir görkəm alıb, «bu millətə niyə yazığınız gəlmir?» və buna bənzər bir iki söz dedi. Onun sözünü kobud şəkildə kəsib dedilər: - Sən otur yerində, sənə söz verilməyib! Burada rəsmi söhbət gedir. Əbülfəz məcbur qalıb susdu. Ruslar bir-bir danışıb qurtardıqdan sonra dedim: - Sizi axıra qədər diqqətlə dinlədim. İndisə siz qulaq asın. Dedilər: - Buyur. - Mənə hədə-qorxu gəlməyin heç bir mənası yoxdur. Səhərdən məni həbsxana ilə, millətə divan tutacağınızla qorxudursunuz. Buna qətiyyən təəccüblənmirəm və rus imperiyasından bundan başqa heç nə də gözləmirəm. Həmsöhbətlərimin kimlər olduğunu da çox yaxşı bilirəm. Rus imperiyasının törətdiyi cinayətlər bütün dünyaya çox yaxşı məlumdur. Siz də bu imperiyanı təmsil edirsiniz. Onlara 1937-ci il repressiyalarını yada saldım. SSRİ-nin xalqlar həbsxanası olduğunu dedim. Sonra da əlavə etdim ki, erməni-azərbaycanlı münaqişəsini siz özünüz təşkil etmisiniz. 1905-1918-ci illər qırğınlarını xatırladıb, bu qırğınlarla rusların nəyə nail olmaq istədikləri barədə fikirlərimi dilə gətirdim. Uzun sözün qısası, ruslar mənimlə dil tapmağın mümkün olmadığını görüb üzlərini Əbülfəzə tutdular. DTK-nın birinci müavini dedi: - Heç olmasa, sən onu başa sal. Əbülfəz onlara ürəyimcə olan diplomatik bir cavab verdi: - Burada rəsmi söhbət gedir, mənim qarımağım artıqdır. Sözhbətimiz üç saata yaxın çəkdi. Sonda ortaya bir sənəd qoyub mənə qol çəkdirmək istədilər. Xəbərdarlıq edildiyim barədə sənəd idi. İmzalamaqdan imtina etdim, dedim ki, mənim xalqımın səsinə səs verməyən, tələblərinə qulaq asmayan hökuməti də, onun sənədini də tanımıram: -Sizdən də qorxub eləmirəm. Əlinizdən nə gəlirsə, onu da edin. Millətin içinə iğtişaş salanlar sizin kimi mafioz qüvvələrdir. Millətin içində mafiya axtarmayın. SSRİ-də ən böyük mafiya, rüşvətxor və korrupsioner Kommunist Partiyasıdır» (1, s. 178-179). Nemət Pənahlının sözlərinə görə, Moskvadan gəlmiş nümayəndələr ona deyirlər ki, bu sözlər sənin sözlərin deyil, səni öyrədən var, səni kimlərsə idarə edir. Bu sözlər Nemətin gülməsinə səbəb olur. Ondan niyə güldüyünü soruşduqda isə, bildirir ki, özünüz o qədər onun-bunun tərəfindən idarə edilmisiniz ki, indi 26 yaşlı azərbaycanlı bir gəncin müstəqil düşünə biləcəyinə inana bilmirsiniz (1, s. 179-180). Nemət mehmanxanadan düz meydana qayıdır və olanlar barədə mitinq iştirakçılarını məlumatlandırır. Onlardan fikrini soruşur. Millət meydanda son ana qədər qalmaq əzmində olduğunu, bir nəticə almadan dağılışmağın qorxaqlıq və rüsvayçılıq olduğunu bildirir. İndi yenidən aysberqin görünən tərəfinə keçək və Ədalət Tahirzadəni dinləyək. Onun dekabrın 4-nə aid qeydlərindən belə aydın olur ki, Nemətin tarixini unutduğu görüş dekabrın 3-də olub. Söhbət Əbülfəz Əliyevin dekabrın 4-də, saat 01. 07-də, eləcə də Nemətin onun ardınca 01. 25-də etdiklərii çıxışından gedir: «01.07. Əbülfəz: - Bir neçə saat əvvəl KQB sədrinin özü və müavini ilə söhbət etdik. Azərbaycana 150 milyon ziyan dəyib. Nemət deyib ki, tələblərimiz ödənsin. Dedilər ki, üç siyasi səhv olub: ruslara qarşı çıxılıb, axırda “ermənilərə ölüm!” deyilib, ordu faşist ordusu adlandırılıb. Nemət sübut etdi ki, təkcə Daxili İşlər Nazirliyində 400-dən çox erməni var, oxuduğu siyahıdakılar həmçinin. Azərbaycan erməni mafiyasının əlindədir. Milli məsələ qoymuruq, xalqı əzən Azərbaycan rəhbərlərinə qarşı da çıxırıq. Nemət dedi ki, Z. Balayan yazdı, dəymədiniz. Başqası yazdı, dəymədiniz. Ağanbeqyan yazdı, dəymədiniz.Nemət ordu məsələsinə gələndə dedi ki, ordunu gül-çiçəklə qarşıladıq. Əliyalınıq, ancaq tələblərimiz ödənilməyincə meydanda qalacağıq. Bizə dedilər ki, tələblərinizi Vəzirova çatdırarıq, sabah bilərsiniz. Nemətə deyiblər ki, səni 67-ci maddə ilə millətçilikdə ittiham edə bilərlər, çünki “ermənilərə ölüm” demisən. Tamamilə tərksilah oldular. Verdikləri kağıza qol çəkilmədi. Yolu başlamaq asandır, sona çatdırmaq igidlikdir. Heç kəsi təhrik etmirik. Kim istəsə qala bilər. Srağagün gecə çox adam çadırlarda oturmuşdu. Ancaq tələbələr əsgərlərə göstərmək üçün o soyuqda köynəkcək qaçışmağa başladılar. Gəlin möhkəmliyimizi işdə göstərək, yoxsa elə-belə “öldü var, döndü yox” qışqırmaq gərək deyil. Dağlıq Qarabağın muxtariyyəti elə-belə ləğv olunmayacaq. Ancaq tələbimiz qüvvədə qalır. Orada iki erməni, bir azərbaycanlı, bir rus katib qoymaq haqqında fikirləşirlər. Mafiyalar gördü ki, hərəkat onların mənafeyinə toxunur, onda hərəkata antisovet qiymətverməyə çalışdılar ki, qoy hökumət özü bizim cəzamızı versin. Neçə günlər tələblərimizi eşitməyənlər, aclarımızı görməyənlər bir satqını tez tapıb ortaya çıxardılar.
Ermənistandan gələnlər Dağlıq Qarabağda və aran Qarabağda yerləşdirilsin. Azərbaycan SSR-də vicdan azadlığı bərpa edilsin. Etibardan düşənlər buraxılsın. Mitinq, nümayiş azadlığı olsun. Xalq Cəbhəsi üçün şərait yaradılsın. Tətil edənlərə, nümayişçilərə divan tutulmaması haqqında zəmanət verilsin. Onların əmək haqqı dövlət hesabına ödənilsin. Televiziya və mətbuatda hərəkat obyektiv işıqlandırılsın. Tələblərimiz ödənilsə hərəkatı ayın 4-ündə dayandırmağa söz veririk. Xalqın hərəkatına böhtan atmaq ən azı bişərəflikdir. Kimsə artıq hərəkətə yol verə bilər, ancaq bunun üçün xalq cavabdeh deyil. 16 (əslində 17 – Ə.T.) gündür ki, mitinq davam edir, ancaq bugünlərdə bir oğurluq da olmayıb. Ancaq ofiser itləri (ziyalılar) yenə xalqa xəyanətlə məşğuldur. Məhz o cürə hərəkət edənləri (Namiq Zeynalov nəzərdə tutulur - Ə.T.) nəzərdə tuturam. Ağdam uşaqları, Tibb İnstitutunun uşaqları yanıma gəlib ağladılar ki, o bizə ləkədir. Fikir verilməməlidir. 2 noyabrda məni tutanda üzümə duran naxçıvanlı idi. Bişərəf elə hər yerdə bişərəfdir. Bu üç gün mənim ömrümdə ən xoşbəxt gün idi. Atam gəldi, dedi ki, təki Nemət kimi yüz oğlum olaydı, yüzü də xalqa qurban olaydı. Mən xalqımın və atamın qarşısında baş əyirəm. Qalaq burada. Erməninin evində kvartirant qalmaqdansa bu çadırlarda yaşamaq yaxşıdır. Burada durub gözləyək. Görək nə cavab verərlər. Versələr gedərik, verməsələr buradayıq. Ya onlara verən Allah, ya da bizə. (Gülüş, alqışlar). Neçə ki bizim şairlər Azərbaycanın azadlıq himnini yazmayıblar, bizim himnimiz Tofiq Fikrətin “Millət şərqisi” olacaq. Əgər mətbuatımız belə getsə, qəzet olmayacaq. Sarayla xalqı birləşdirməliyik. Biz buradan dağılmayınca Azərbaycan rayonları bizimlə həmrəydir. Ancaq biz kölə kimi dağılmamalıyıq. Kölə kimi dağılsaq yaşamağımızdan ölməyimiz yaxşıdır. Dövlətsiz xalq heç nə edə bilməyəcək, xalqsız da dövlət heç nə edə bilməyəcək. Yoxsa hər iki tərəf arasında ziddiyyət yaranacaq və hər ikisi üçün mənfi nəticələr verəcək. Min dənə sifətləri var. Zapas sifətləri var, hansı lazım olsa taxırlar. Lazım olan kimi yenidənqurmadan danışırlar. Niyə bu gün partiya, komsomol işçiləri xalqla bir yerdə deyil? Əgər bundan sonra da Stalin, Bağırov, Brejnev rejimi ilə getsək, bu ölkə dağılacaq, ona görə xalqla dövlət birləşməlidir. (Sonra T. Fikrətin “Millət şərqisi”ni söylədi). (Alqışlar). Qətnamələr oxunub qəbul edilməyincə tətil və nümayişlər davam edir. Nemətin danışığçox həvəssiz, daha doğrusu, ruhsuz idi. 17.58. S. Rüstəmxalı: General camaatımız haqqında yaxşı rəydədir. Bir məktubda deyilir ki, biz bu meydana şəkili, şirvanlı, lənkəranlı, naxçıvanlı kimi gəlmişdik, ancaq azərbaycanlı kimi gedirik. Onaltıncı (əslində 17-ci - Ə.T.) gündür ki, buradayıq. Gərək gələcək mübarizəmizin yollarınıdüşünək.Bu, dünya tarixində elə bir xalq hərəkatı idi ki, heç bir fitnəyə baxmayaraq öz nüfuzunu qoruya bildi. Fəhlələr tələbələrə yaxınlaşdı, dövlətlə xalq yaxınlaşdı. Xalq hərəkatı Azərbaycan xalqının bütün yaxşı cəhətlərini üzə çıxardı. Bakıda ilk dəfə bu qədər silahlı qüvvə gördük. Əfqanıstanda xidmət etmiş əsgərlər vəziyyəti əllərinə aldılar. Xarkovlu kursantlar öz cüzi maaşlarından pul yığıb “Yardım” fonduna köçürüblər. (Alqışlar). Bizim hərəkatımız ermənilərə qarşı deyil, burada gürcü, rus, qazax və b. danışıb. Bütün xarici radiostansiyalar məlumat verib, BMT-yə xəbər çatıb. Heç bir pozuntu baş verməyib şəhərdə; hamı bizimlə həmrəy olub. Topxanada iş dayandırıldı. Bu bizim ilk qələbəmizdir. Ancaq Topxana bəhanədir. Başqa işlər də ola bilər. Manuçarovu və dəstəsini tutdular. Bu, ikinci qələbəmizdir. Poğosyanı da məhkəməyə verəcəklər. Qorbaçovla görüşdə ermənilər deyiblər ki, xalqın üzünə necə çıxacağıq, o da deyib ki, qazanı necə qaynatmısınızsa xalqın üzünə də o cür çıxın. Xalq hərəkatının nəticələrindən biri respublikada özünümaliyyələşdirməyə keçilməsidir. Bu, dördüncü qələbədir. Beşinci qələbə isə birliyimizdir. Bu meydana kömək əli uzadanlara “sağ ol”, “var ol” deyirəm. Xalqın irəli sürdüyü dil və s. ilə bağlı çoxlu tədbirlər yuxarılarda müzakirə olunur. Səhvlərdən də danışmalıyıq ki, gələcəkdə nəzərə alaq. Hazırlıqlı deyildik. Nümayiş komitəsini yalnız ayın 25-ində (8 gün sonra) yaratdıq. Ziyalı-fəhlə söhbəti də düz olmadı. Mən xəcalət çəkdim ki, tribunada belə ayrı-seçkilik getdi. Qüvvələr parçalananda gördüm ki, bəzi adamlar bundan istifadə etdilər. Hansı qruplarınsa hegemonluğundan danışıldı. Şəxsən belə fikirdə olmuşamsa mənə də ar olsun! Bu, demokratiyanın bizə verdiyi şəraitdir. Müxtəlif portretlər, bayraqlar oldu, onların bizə heç bir dəxli yoxdur. Əsas məqsədimiz Qarabağdır, Qarabağdır. Başqa heç bir şüarla əlaqəmiz yoxdur. Xalq hərəkatının əvvəlində hərə öz istədiyini deyir. Düzü yalandan seçmək çətin olur. Mənə elə gəlir ki, biz bu imtahandan “əla” qiymətlə, açıq alınla ayrılacağıq. Ermənistandan 75 mindən çox adam gəlib. Onlara kömək etməliyik. Dördüncü gündür ki, bizi yalançı vəziyyətində qoyurlar. Öz sözümüzü deməli, buradan getməliyik. Çadırları Ermənistandan gələnlərə bağışlamalıyıq. Nemət deyib ki, sabah da yığışacağıq. Ancaq sabah yollar bağlanacaq. Ona görə də mənə inananlar bu gün dağılışsın. (Fit, hay-küy). Mən sözümü dedim; kim istəyir getsin, kim istəyir qalsın. Mənim borcum idi bu sözləri demək. Sözü Vəli Məmmədova verirəm. (Fit). 18.28. Vəli Məmmədov. (Nə danışdısa eşidilmədi). 18.29. Nemət: - Onu bilin ki, burada kim fitə basılırsa, mənim ayağıma yazılır. Sabirin xatirini qardaş qədər istəyirəm. O, çox iş görüb, ancaq birinci gündən eşitmişəm ki, buranı dağıdaq. Sabir qardaşımız ürəyiyumşaq adamdır, ona nə deyirlərsə gəlib deyir. Ancaq mən dedim ki, buranı tərk etmək xalqa xəyanətdir. Ancaq onu deyim ki, xalqın inandığı adamlarla xalqı qırğına vermək istəyirlər. Bizim zavod tətilə çıxanda qabağımıza Bəxtiyar Vahabzadəni göndərdilər. Sabir qardaşıma sual verirəm: əgər bir mikrofonu ala bilmirsənsə sabah tutulanları necə qurtaracaqsan? Əgər bu gün arxasında xalq dura-dura onu saymırlarsa sabah sayacaqlar? Bütün rayonların gözü bizdədir. Sonra bizə deməzlərmi ki, a bişərəflər, bəs niyə yığılmışdınız oraya? Əgər qorxa-qorxa döyüşə girirsə o ordu məhv olmalıdır. Əgər kölə kimi danışsaq deyəcəklər ki, 16 gün bağırdılar, axırı nə oldu? Nümayiş-lər gözümüzün qabağında deyil? “Vaxt” buna deyirdilər? Ermənistanda xalqımızı təhqir etdilər. Leninizmdən danışdım. Deyirəm: Lenin özü həbsdədir. Onun heykəli altında 4 tərəfdən həbsdəyik. Məgər leninizmdən danışmaq antisovetlikdir? Ziyalı söhbəti gedir. Mən xalq universiteti keçmişəm. Ziyalı 100 min verib universitetdən diplom alandır? Nəsiminin diplomu vardı? Nədən istəyirsiniz danışaq. Vəzirovla 8 dəfə görüşmüşəm. Hamısında da demişəm ki, Əliyevə çəpik çalıb onu məhv edənlər sabah da səni məhv edəcəklər. Biz 15 bayraq alanda ermənilər öz işlərini görürdülər. Vəzirovun yanındakılar onun düşmənləridir. Yaltaqlardır. Deyiblər ki, guya bura yığışanlar onu nüfuzdan salmaq istəyirlər. Vəzirova demişəm ki, siz Azərbaycan xalqının tarixində əvəzsiz bir şəxsiyyətə də çevrilə bilərsiniz, Bağırovlara da. Necə olur ki, katib vəzifədən çıxarılan kimi cəmiyyət ona düşmən olur? Əliyevə qarşı kim çıxış edib? Heç kəs. Bəs kim deyə bilər ki, sabah Vəzirova qarşı da bu sözlər deyilməyəcək? Bu gün biz fədaiyik. Kərbəla müsibəti islam aləmini 1400 ildir ki, yaşadır. Nəsimi ölümü xalqı 400 il yaşatdı. Eybi yoxdur, əlisilahsız xalqıq; qoy tankı versinlər, uzanacağıq meydana, qırılacağıq. Onu da deyim ki, bu elə ilk gündən belədir. Deyirlər ki, bu gün qıracaqlar, sabah qıracaqlar. Bu boyda xalqı görmürsən, gözlərin kordur, bircə dənə narkomanı, pozğunu görürsün? Bizə cavab verməsələr bilərik ki, dövlət yoxdur, partiya yoxdur, biz də öz başımıza çarə qılarıq. 18.50. Sabir: -Nemətlə dialoqu davam etdirək. Mənim kitabımda bircə kəlmə də öyrətmə sözlər yoxdur. Nemət Vəzirovla 8 dəfə görüşüb, mən heç onun yarısı qədər də yox. Böyüklərlə görüşməylə aram yoxdur. Söhbət xalqın taleyindən gedir. Hər şeydən xəbərimiz var. Biz milyon girmişik meydana, yüz nəfər kimi tərk edə bilmərik. Söhbət ondan gedir ki, Bakının ixtiyarını niyə başqalarına verək? Biz bura gələndə yalnız Qarabağla bağlı gəlmişdik. Söhbət ondan gedir ki, niyə aramızda intriqa salıb dağıtsınlar? Millətin gücü adamın çoxluğu ilə yox, başla ölçülər. Niyə belə olmalı idi ki, gəlsinlər bura, yüzlərcə oğullarımızı tutsunlar? Sabah xalqa başçılıq edənlər qalmayacaq. Xalqın dərdlərini həll etmək üçün Nemətləri, Vəli Məmmədovları (fit) qorumalıyıq. Gücümüzü qoruyaq. Vaxt verək. Burada elə oğullar var ki, kəndlərinə hücum var. Başları açılsın. 18.58. Aydın Məmmədov: - Mərkəzi Komitənin qapılarını yalnız bu hadisələr gərginləşəndən sonraüzümüzə açıblar. Heç kəs məni qorxuda bilməz, heç nədən qorxmuram. Bir canım var, tanklar gəlsə də. Nemətin taleyi taleyimdir. Biz deyirik ki, Azərbaycanın suverenliyi uğrunda mübarizə aparırıq. Ancaq hansı yollarla? (19.01-də cənub tərəfdə mikrofon quraşdırıldı, camaatı Nemətçilər arxaya çağırdılar). Gəlin vaxt verək, tələblərimiz ödənilməsə yenidən toplaşarıq. 19.05. Nemət: - Mən Sabirin, Aydın müəllimin bu 15 günlük hərəkətini xəyanət hesab edirəm. (Uğultu). 19.06. Vəli Məmmədov camaatı dağılışmağa çağırdı. *** Camaat arasında, bir növ, çaşqınlıq yaranıb: kimə inanmalı? Meydandakı 100 mindən çox adam düşüncəcə müxtəlif bölümlərə ayrılıb. Ancaq daha çox (həlledici hissə) Nemətpərəstdir…» (3). Bəli, həqiqət budur ki, rus imperializmi Meydanda «Nümayiş Komitəsi»nin əli ilə xalqın birliyini sarsıtmağı, ortaya ikitirəlik salmağı bacardı. Yalnız bundan sonra Meydanı rus işğalçı qoşunlarının əli ilə dağıtmağa girişdi, buna cəsarət etdi. Məqsəd isə Nemət Pənahlının, Məhəmməd Hatəminin və «Çənlibel»çilərin (Xalq Hərəkatı Cəbhəsi üzvlərinin) söylədikləri «Müstəqil Azərbaycan» ideyasını, SSRİ-dən ayrılmaq düşüncəsini məhv etmək idi və buna müvəqqəti də olsa, nail oldular. Fəqət Meydanın dağıdılmasına hələ bir gün qalırdı… Azadlıqsevər xalqımızın əksər hissəsi isə Meydandan ayrılmamaqda qərarlı idi. Ədalət Tahirzadə məhz o hissəni «Nemətpərəst» adlandırır. Meydanda şahidi olduğumuz qarşıdurma millət olmağa hələ hazır olmayan əski nəsillə millət olmaq istəyən, milli dövlətçiliyini bərpa etmək istəyən yeni nəslin qarşıdurması idi. Ulu öndərimiz M. Ə. Rəsulzadə özünün «Əski və yeni nəsil» məqaləsində yazır: «Şübhə yox ki, gənclik, yaş, quruluş və ruh etibarı ilə daha həssas, daha həyəcanlı və daha atılqan olur. Hər millətin həyatında elə anlar ola bilir ki, bu kimi şeylər qəti bir rol oynayır. Fəqət, ümumiyyətlə istisnai hallardır və hərb, inqilab, feili (gerçək) mücadilə kimi dövrlərə inhisar edər. Normal hallarda isə, əsil olan tədbirli, düşüncəli və olğunca hərəkətlərdir ki, bu da ancaq əski və yeni nəsillərin bir-birini tamamlaması və yardımlaşması surətilə əldə edilə bilir. Əski nəslin təcrübəsi və tədbiri yeni nəslin enerjisi ilə birləşdiyi təqdirdə milli dava vüqar və təmkinlə və əzəmi müvəffəqiyyət şansı ilə yeridilə bilir. Gənclik, özündən əvvəlki nəslin bütün müsbət təcrübələrini sürətlə mənimsəməlidir. Bu, onun təvarüs (ala) edə biləcəyi ən zəngin və ən davamlı bir mirasdır. Yeni nəsil əskisindən daha bilgili, daha kültürlü və daha olğun olaraq yetişmək zorundadır. Çünki onu daha böyük və daha çətin vəzifələr gözləməkdədir. Bu isə yalnız təvazö və tükənməz bilgi və öyrənmək eşqilə təmin edilə bilər. Bir millətin yeni nəsli əskisinə nəzərən daha az kültürlü və daha az təcrübəli olursa, o millətin varlığı və gələcəyi təhlükəyə məruz qala bilir. Əlbəttə, yeni nəsil əskilərin kötü ehtiraslarını heç bir surətlə təvarüs etməməli və bunları hakir (dəyərsiz) görmə fəzilətini öz ruhunda daim qüvvətləndirməlidir. Gəncliyin tək şüarı millətə fərağatla və təmiz bir qəlblə xidmət olmalıdır. Belə bir gəncliyi olan millət, halından və istiqbalından (gələcəyindən) tamamilə əmin ola bilir» (2). Yüklə 3,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|