Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
121 vakuolalar hosil bo‘ladi. Achitqi zamburug‘larida haqiqiy gifa hosil bo‘lmaydi. Vegetativ tana bitta hujayradan iborat bo‘lib, bo‘linish yo‘li bilan yoki kurtaklanib ko‘payadi. Ayrim zamburug‘larda tallom rizoidlar vositasida substratlarga yopishib turadi. 9.3. Zamburug‘larning morfologik tuzilishi Mitseliy — zamburug‘lar gifasining takomillashib o‘zaro qo‘shilishidan hosil bo‘ladi. Tabiatda, tuproqda qulay sharoit bo‘lganda va laboratoriya sharoitida bitta konidiyning o‘sishi natijasida zamburug‘ koloniyasi hosil bo‘ladi. Zamburug‘ mitseliyning o‘sishi saprofit turlarda (Mucor) juda tez, patogen turlarda (Verticillium) sekin bo‘ladi. 30-rasm. Mitseliy va uning shakl o‘zgarishlari. 1 — bir hujayrali mitseliy; 2 — ko‘p hujayrali mitseliy; 3 — sporadan gifalarning rivojlanishi; 4 — rizoid va stolonlar; 5 — rizomorflar; 6 — sklerotsiy; 7 — xlamidosporalar. Koloniyaning morfologik xususiyatlarini o‘rganishda uning yuza qismidagi chekka yuzasi, ustki yuzasi, Petri likopchasidagi oziqa 122 muhitining orqa tomonda hosil qilingan rangi, sporani hosil qilishiga e’tibor beriladi. Ko‘pchilik zamburug‘larda konidiylar havo mitseliysida hosil bo‘ladi. Zamburug‘ mitseliysining shoxlanishi dixo tomik, monopodial va simodial bo‘lib, ularning holati zamburug‘larni aniqlashda zarurdir. Zamburug‘ koloniyalari doimiy qo‘zg‘atgichlarda suyuq ozuqa muhitida o‘stirilganda o‘ziga xos yumaloq shariklar hosil qiladi. Bunday usulda ko‘paytirilgan F. sporotrichiella zamburug‘ining 80 % mitseliy va mikrokonidiyalarni hosil qiladi. Koloniya — zamburug‘ sporolidan o‘sib hosil bo‘lgan mitseliyning ustki qismi hisoblanadi. Zamburug‘larning morfologiyasini o‘rganishda koloniyasining o‘sish tezligi, mitseliyning tarmoqlanish, shoxlanish xususiyati nazarda tutiladi. Zamburug‘ koloniyasining morfologik, sistematik xususiyatlari Chapeki yoki suslo agarli ozuqa muhitida o‘sish fazalari quyidagilar: 1. Boshlang‘ich faza — sporaning o‘sishidan to dastlabki gifa doirasini hosil qilgangacha bo‘lgan davr; 2. Chiziqli o‘sish fazasi; 3. Koloniyaning qarish fazasi yoki koloniyaning o‘sishdan to‘xtash fazasi. 9.4. Mitseliylarning shakl o‘zgarishi Zamburug‘lar hayotida mitseliyning shakl o‘zgarishi, sharoitning o‘zgarishi, zamburug‘ning tinim davriga kirishi va noqulay ekologik muhit ta’siri natijasida vujudga keladi. Zamburug‘larda mitseliyning shakl o‘zgarishi xlomidosporalar, rizomorflar, sklerotsiylar, approssorlar, gaustoriylar va halqalar shaklida bo‘ladi. Xlamidosporalar gifalarning yog‘, glikogen hisobiga yo‘g‘onlashishi natijasida hosil bo‘ladi. Xlamidosporalar Fusarium zamburug‘lariga noqulay ekologik sharoitga chidamlilik xususiyatini ortirib, uning uzoq muddat davomida yashash xususiyatini beradi. Ular mitseliyning, konidiyalarning shakl o‘zgarishidan hosil bo‘ladi. Xlamidosporalarni hosil qilish Bazidiomitsitlar (qora kuya), Deyteromitsetlar (Fusarium, Verticillium) va Oomitsetlar sinfi vakillari uchun xosdir. Sklerotsiylar — gifalarning shoxlanishi va to‘siqchalar hosil qilishi bilan vujudga keladi. Ular noqulay sharoitga chidamli 123 bo‘lib, kasallangan o‘simlik to‘qimasida hosil bo‘ladi. Masalan, V.albo-atrum, V.dahlia zamburug‘larining mikroskleratsiylari 20—30 kun o‘sgandan keyin hosil bo‘lib, noqulay sharoitda uzoq muddat yashaydi. Sklerotsiylar o‘lchami va to‘siqlar miqdori vaqt o‘tishi bilan ortib boradi. Yetilgan sklerotsiylar namlikni kam saqlaydi, tarkibi asosan li pid va glikagendan tuziladi. Uning qulay sharoitda o‘sishidan zamburug‘ mitsiliysi hosil bo‘ladi. 9.5. Zamburug‘larning oziqlanishi Z a m b u r u g ‘ l a r g e t e r o t r o f u s u l d a o z i q l a n u v c h i mikroorganizmlar qatoriga kirib, o‘simlik, hayvonlar tarkibidagi organik va mineral moddalar hisobiga oziqlanadi. Zamburug‘lar hujayrasiga oziq moddalar gifalarning po‘stlog‘i orqali osmatik bosim asosida shimiladi, gifalarning shimish kuchi ta’sirida turli suvda erigan moddalar zamburug‘ hujayrasiga qabul qilinadi. Z a m b u r u g ‘ l a r n i n g o z i q l a n i s h i d a u l a r h o s i l q i l g a n ekzofermentlar (substratga) va endofermentlar (hujayraga) asosiy rol o‘ynaydi. Ekzofermentlar o‘simlik tarkibidagi murakkab organik moddalarni oddiy glukozaga parchalaydi. Endofermentlar — yuksak molekulali birikmalar — zamburug‘ hujayrasi tarkibiga kiradigan moddalarni hosil qilishga xizmat qiladi. Zamburug‘larning o‘sishi, rivojlanishi va ko‘payishi uchun turli oziq moddalar zarur. Eng muhimi uglevodlar, azot, biologik aktiv moddalar zamburug‘lar uchun asosiy hisoblanadi. Zamburug‘larning oziqlanishi uchun zarur uglevodlarga: glukoza yoki fruktoza; azotlarga: aminokislotalar, oqsil, peptonlar, peptidlar; noorganik moddalardan: ammoniy, amiak, nitrat, nitrid tuzlari kiradi. Mineral moddalardan: oltingugurt, fosfor, kaliy, magniy, mikro elementlardan temir, mis, rux, bor, marganes, molibden zarur. 9.6. Zamburug‘larning ko‘payishi Zamburug‘larning reproduktiv organi — spora tuzilishi va hosil bo‘lishi biologik xususiyatiga ko‘ra turlicha bo‘ladi. Sporalar maxsus meva tanalarda yoki mitseliyda hosil bo‘ladi. Zamburug‘larda sporalar 124 miqdori bir necha yuztadan, bir necha milliontagacha bo‘lishi mumkin. Masalan, Phycomyces larning sporangiysida 70—80 ming spora hosil bo‘ladi. Sporalar harakatdagi (zoosporalar), suzuvchi sporalar va harakatsiz bo‘lishi mumkin. Ular suv, insonlar, hayvonlar, hasharotlar va havo vositasida tarqaladi. Sporalar biologik xususiyatiga ko‘ra tinim davriga kiruvchi va ko‘payishga xizmat qiluvchi turlarga bo‘ladi. Zamburug‘lar tabiatda quyidagi usullarda ko‘payadilar: vegetativ ko‘payish, jinssiz ko‘payish, jinsiy usulda ko‘payish. Vegetativ ko‘payish. Bunday usulda ko‘payuvchi zamburug‘lar asosan mitseliy yoki gifalarning ma’lum bir qismining bo‘linishi natijasida amalga oshadi. Ya’ni, mitseliy, konidiy, spora yoki ayrim hujayraning kurtaklanishi natijasida ko‘payadi. Ona mitseliydan ajralgan mitseliy qulay ekologik sharoitga tushib, yangi samotik mitseliyning hosil bo‘lishiga olib keladi. Bunday usulda ko‘payish ko‘pgina saprotrof zamburug‘lardan: Fusarium, Mucor, Aspergil- lus, Penisillum kabilarda uchraydi. Achitqi zamburug‘larida vegatativ ko‘payish kurtaklanuvchi mitseliy vositasida amalga oshadi. Bunda mitseliylar taraqqiyotining ma’lum bosqichida dumaloq shaklga kirib, uning yuzasida o‘simta paydo bo‘ladi va muntazam kattalashadi. Vegetativ ko‘payishning o‘ziga xos yo‘li oidiiy va xlamidosporalar hosil qilishdir. Oidiylar gifalarning parchalanishi natijasida hosil bo‘ladi. Ular yupqa po‘st bilan qoplanib, ochiq xaltachali zamburug‘lar hosil qiladi. Xlamidosporalar mitseliy hujayralarining to‘plami qalin jigarrangdagi po‘st bilan o‘ralishi natijasida hosil bo‘ladi. Xlami dosporalar noqulay sharoitga chidamli bo‘lib, tuproqda uzoq muddat saqlanadi. Xlamidosporalarining unishidan mitseliy yoki spora hosil bo‘ladi. Jinsiz ko‘payish — sporalar va zoosporalar vositasida amalga oshadi. Ular — sporangiy yoki zoosporangiy ichida yetiladi. Sporalar yaxshi rivojlangan mitseliyning o‘zgarishi natijasida hosil bo‘ladi. Tuban zamburug‘larning sporalari zoosporangiyda hosil bo‘lib, unda bittadan yoki ikkitadan xivchin bo‘ladi. Zoosporalar suvli muhitda uchraydigan va suvli muhitda ko‘payadigan zamburug‘larda uchrab xivchinlar vositasida sporalar harakat qiladi. Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|