Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
110 Virus infeksiyasidan urug‘lik va ko‘chatlarning kasallanmasligi uchun ular termoterapiya usulida davolanishi lozim. Ko‘chat tayyorlashda onalik o‘simliklarning uchki merestemalarini sog‘lom qismidan tanlash ham muhimdir. Virus kasalliklariga qarshi kurashda agrotexnik tadbirlar ham muhimdir. O‘z vaqtida o‘tkazilgan agrotexnik tadbirlar o‘simliklarning o‘sish va rivojlanishini tezlashtiradi. Ayniqsa, ekinlarni muddatida ekish, ekinlar urug‘ini talab darajasida tayyorlash, o‘g‘itlarni me‘yorida qo‘llash kasallik zararining kamayishiga olib keladi. Viruslar keltirib chiqargan kasalliklarga qarshi kurashda kimyoviy usul unchalik maqbul bo‘lmasa-da, u ma’lum miqdorda iqtisodiy samaradorlikka olib keladi. Viruslar pestitsidlarga nisbatan yuksak chidamlilikni namoyon qiladi. Chunki viruslar hujayra ichida hayot kechirganligidan pestsitsidlar dastlab hujayralarga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Virus kasalliklariga qarshi imanin, arenarin antibiotiklarini qo‘llash pomidor va tamakining virus kasalliklariga chidamliligini oshiradi. Savollar O‘simliklarda virus kasalliklarini keltirib chiqaruvchi viruslarni o‘rganish tarixini gapirib bering. Fitopatogen viruslarning tuzilishi va o‘lchami qanday? Fitopatogen viruslarning nomenklaturasi va klassifikatsiyasi haqida nimalarni bilasiz? Fitopatogen viruslarni aniqlash usullari qanday? Virus kasalliklariga qarshi kurash choralari qanday amalga oshiriladi? 111 8-BOB. Fitopatogen bakteriyalar Fitopatogen bakteriyalar suvda, havoda, tuproqda, yer qarida, o‘simlik va hayvonlarda keng tarqalgan bo‘lib, ularning 400 dan ortiq turi o‘simliklarni kasallantiradi. Qishloq xo‘jalik ekinlarida keng tarqalgan bakterial kasalliklarga karam poyasining bakteriozi, bodring bargining burchakli dog‘lanish, kartoshkaning qorason, mevali daraxtlarning kuyishi, g‘o‘zaning gommoz kasalligi kabilar kiradi. Tabiatda ular keng tarqalgan bo‘lib, go‘ngning uchdan bir qismida, tuproqning 1 g da 300—500 mlndan 2 mlrd gacha, 2 sm 3 sutda bir million, shuncha hajmdagi suvda 400 mingta, tabiiy o‘tloqzorlarda 1 m 3 havoda 100 ta hujayra, shahar havosi tarkibida yoz faslida 10—25 ming dona, qishda 4,5 ming donani tashkil qiladi. Bakteriyalar gollandiyalik olim A. Levenguk tamonidan 1675- yilda aniqlangan bo‘lib, ularning tabiatdagi rolini fransuz olimi Lui Paster (1822—1895) achitish jarayonida va odamlarda kasallik keltirib chiqarishini aniqlagan. O‘simliklarda bakterial kasalliklarning mavjudligi to‘g‘risida dastlabki ma’lumotlar 19-asrda M.S. Voronin (1866) tomonidan aytilgan. Barril T.Dj. (1839—1916) mevali daraxtlarning bakterial kuyishi bakteriyalar tomonidan kelib chiqishini isbotlagan. O‘simliklar bakterioz kasalligi to‘g‘risidagi ta’limotning chuqurlashishida I. L. Serbinov, V.P. Izrailskiy, M.V. Gorlenko, K.I. Beltyukova, A.L. Taxtadjanlar xizmati cheksizdir. Hozirgi zamon sistematik ta’limotlarga asosan bakteriyalar yadroli organizmlargacha — Procariota guruhiga, Dunyo — uvoqlilar Muchota, bo‘lim — Bacteria, sinf Eubacteria, tartib Eubacteriales ga mansubdir. Bakteriyalar bir hujayrali xlorofillsiz organizmlar bo‘lib, tayyor organik moddalar hisobiga geterotrof oziqlanadi. Bakteriyalar orasida haqiqiy parazitlar aniqlanmagan. 112 Qishloq xo‘jalik ekinlarida kasallik qo‘zg‘atuvchi bakteriyalar tayoqcha shaklida bo‘lib, tanasining yuzasidagi xivchinlar vositasida harakat qiladi. Xivchinlar hujayraning oxirgi ikki uchida joylashadi. Fitopatogen bakteriyalarning o‘lchami, bo‘yiga 0,5—4,5 mkm, eniga 0,3—0,6 mkm ni tashkil qiladi. Bakteriyalar shakli sharsimon—kokki, tayoqchasimon— batsilla, vergulsimon—vibron va spiralsimon—spirilla turlariga bo‘linadi. Bakteriyalar xivchinlari vositasida harakatlanadi (29- rasm). 29-rasm.Tayoqchasimon bakteriyaning ko‘rinishi. Bakteriyalar hujayrasidagi sitoplazma ko‘p qavatli po‘st bilan o‘ralgan bo‘ladi. Ayrim bakteriyalar hujayra po‘sti shilimshiq bilan qoplangan bo‘lib, qulay sharoitda shishadi. Shilimshiq modda bakteriya hujayralarini noqulay sharoitdan, qurib qolishidan, quyosh nuridan himoya qiladi va patogenlik xususiyatini belgilaydi (Pseudomonas, Xanthomonas). Bakteriyalar hujayrasida haqiqiy yadro mavjud emas, u sitoplazma tarkibida mayda donachalar tarzida uchraydi. Bakteriyalar hujayra po‘stidagi osmotik bosim bilan oziqlanadi. Parazitlik bilan hayot kechiruvchi bakteriyalar oqsil, qand moddalarini hosil qiluvchi fermentlarga ega bo‘ladi. Bunday fermentlar qatoriga hujayra po‘stini va pektin moddasini 113 parchalovchi protopektinaza, oqsilni parchalovchi proteaza, kraxmalni parchalovchi amiloza, xlorofil donachalarini parchalovchi xlorofillaza, o‘tkazuvchi naylarni qoraytiruvchi tirozinoza kabilar kiradi. Bakteriyalar o‘simlik to‘qimalariga zararlangan joylar va ustitsalar vositasida kirib keladi. Ayrim bakteriyalar suv yo‘llari (karam bakteriozi), po‘sloqdagi chechivichkalar orqali (meva raki) kirib keladi. O‘simliklarning bakteriyalar bilan kasallanishi, ekologik sharoit va o‘simlik holatiga bog‘liq. Ayniqsa, namlik ortiqcha bo‘lgan sharoitlarda o‘simliklarning kasallanish darajasi yuqori bo‘ladi. Fitopatogen bakteriyalarning rivojlanishi uchun 20—25 0 C harorat normal hisoblanadi. Kasallanish 5—10 0 C da boshlanib, 33—40 0 C da tugaydi. Ayrim fitopatogen bakteriyalar 40 0 C da nobud bo‘ladi. Barcha bakteriyalar sun’iy oziqa muhiti kislotali muhiti rh-7,0—8,0 bo‘lgan, kislorodli sharoitda yaxshi rivojlanadi. 8.1. Bakteriyalarning ko‘payishi Bakteriyalar asosan ikkiga bo‘linib ko‘payadi. Bunda hujayralar orasida ko‘ndalang to‘siq paydo bo‘lsa, ayrimlarida kurtaklanib ko‘payadi. Bakteriyalar vegetatsiya davomida kasallangan o‘simliklardan sog‘lom o‘simliklarga shamol, suv, hasharot va insonlar vositasida taraqaladi. Ayrim o‘simliklarning urug‘lari va ko‘chatlari ham infeksiyaning tarqalish manbai hisoblanadi. Karam poyasi bakteriozi, bodring bargining burchakli dog‘lanishi, pomidorning bakterial raki, kartoshkaning halqali chirish kasalliklari, mevali daraxtlarning kuyish kasalliklari qushlarning tumshuqlari va tirnoqlari vositasida tarqaladi. Fitopatogen bakteriyalar tuproqdagi o‘simlik qoldiqlarida uzoq vaqt saqlanadi. Ularning patogenlik xususiyati saprofit zamburug‘lar, bakteriyalar, aktinomitsetlar tomonidan barbod qilinadi. Mevali daraxtlarning ildiz rakini qo‘zg‘atuvchilari tuproqda bir necha yil hayot kechirishi mumkin. Ko‘pchilik bakteriyalar qishloq xo‘jalik ekinlari urug‘ining ichkarisida va tashqarisida hayot kechiradi. Infeksiyaning birlamchi manbai ko‘chatlarda, tuganaklarda, hasharotlarda saqlanadi. Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|