Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
138 Zamburug‘lar morfologik tuzilishining harakteristikasi va o‘rganish tarixi bosqichlarini aytib bering. Zamburug‘larning ko‘payish turlari qanday? Zamburug‘lar vegetativ usulda qanday ko‘payadi? Zamburug‘larning jinsiy ko‘payishi qanday bo‘ladi? Zamburug‘larning jinssiz ko‘payishi qanday bo‘ladi? Zamburug‘larning oziqlanish turlarini ayting. Zamburug‘larning hayoti va ixtisoslashuvi qanday? Zamburug‘larning klassifikatsiyasi qanday? Oomitsetlar sinfining asosiy xususiyatlari, vakillari va zarari qanday? Zigomitsetlar sinfining asosiy xususiyatlari, vakillari va zararini ta’riflab bering. Askomitsetlar sinfining asosiy xususiyatlari, vakillari va zararini ta’riflab bering. Bazidiomitsetlar sinfining asosiy xususiyatlari, vakillari va zararini ta’riflab bering? Deyteromitsetlar sifining asosiy xususiyatlari, vakillari va zarari qanday? 139 10-BOB. O‘simlik va kasallik qo‘zg‘atuvchilar orasidagi o‘zaro munosabatlar O‘simliklardagi barcha irsiy belgilar, jumladan, kasalliklarga chidamlilik xususiyatlari genlar vositasida nazorat qilinishini Bifferen (1917) birinchi bo‘lib aytgan edi. Shu asosda Amerika fitopatologi Stekmen tomonidan zamburug‘ turli populatsiyalarining g‘alla ekinlari turlarida va novlarida parazitlik qilish xususiyatini aniqlagan. Natijada zamburug‘larning yangi rassalarning hosil bo‘lishi bilan o‘simlik chidamliligini yo‘qolish qonuni aniqlandi va o‘simliklarning immunitet xususiyatlarini genetik o‘rganishlarsiz aniqlash mumkin emasligi aniqlandi. O‘simlik kasallik qo‘zg‘atuvchisi orasidagi munosabatning namoyon bo‘lishida kasallikka chidamlilik va beriluvchanlik hususiyatida potogen bilan o‘simlik orasida vujudga keladigan munosabatlar bilan birga ekologik sharoit ham asosiy rol o‘ynaydi. Bu borada evolutsion jarayonda vujudga kelgan munosabatlarni aniqlay bilish muhimdir. Seleksiya ishini amalga oshirishda seleksioner olimlar yuksak o‘simliklar bilan, patogen mikroorganizmlarning patogenlik xususiyatining evolutsiyasini ham nazarda tutishi zarur. Tuproqdagi mikroorganizmlar populatsiyasining tarkib topishida ularning biologik va fiziologik xususiyatlari muhim rol o‘ynaydi. Bir xil taksonomik birlikka mansub o‘simlik morfologik xususiyatlariga qarab bir turga birlashtirilsada, ular biologik xususiyatlari bilan bir-biridan keskin farq qiladigan sof liniyalarni hosil qiladi. Masalan, Eriksson (1894) morfologik bir xil bo‘lgan zang zamburug‘ining (Pucciniaceae) bug‘doy va arpaga nisbatan 6 ta maxsus forma hosil qilishini aniqlagan. Bu maxsus formalar o‘z navbatida fiziologik rassalarni hosil qiladi. Bu rassalar sof liniyalarni hosil qiladi. Sof liniyalar yuksak va tuban o‘simliklarning barchasida mavjuddir. Mikro- organizmlarda sof liniyalar monosporali kulturalar olish yo‘li 140 bilan hosil qilinadi. Mikroorganizmlarda esa bir hujayrali kultura—bioti plar deyiladi. Har qanday bioti pda bitta hujayradan yoki bitta sporadan hosil bo‘lgan mikroorganizmlar guruhi tushuniladi. Tabiatda o‘simlik bioti plari mikroorganizm bioti plari bilan birga hayot kechiradi. Seleksioner olimlar toza bioti p o‘simlik bilan ishlasa-da, toza bioti p mikroorganizm bilan ishlash imkoni bo‘lavermaydi. Ayrim haqiqiy parazitlar sun’iy oziqa muhitida o‘smaganligidan ularning fiziologik rassalari pustulalardagi sporalardan olinib, ularni genetik bir xil deb tushuniladi. O‘simlik va kasallik qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlarning turlar orasidagi munosabatlarining evolutsion takomillashib borishi: O‘simlik Patogen Populatsiya Populatsiya Turlar Turlar Populatsiya Populatsiya Tur xillari Tur xillari Populatsiya Ixtisoslashgan forma Bioti plar Bioti plar Nav Fiziologik rassa Genetik sof liniya Genetik sof liniya O‘simliklarning kasal- liklari qishloq xo‘jaligining rivojlanishida asosiy zarar keltiruvchi manba hisobla- nadi. Kasallikning keng t a r q a l i s h i d a k o ‘ p i n c h a e k o l o g i k s h a r o i t , q u l a y iqlim, radiatsiya miqdori va m i k r o o r g a n i z m l a r n i n g fiziologik xususiyatlari asosiy rol o‘ynaydi. Evolutsiya j a r a y o n i d a u z o q d a v r mobaynida hosil bo‘lgan tabiiy sharoit patogen turlar miqdorining ortib borishiga sabab bo‘ladi. O‘simliklar 34-rasm. Ultrabinafsha nurlar ta’sirida Pullularia pullulans zamburug‘i mutantlarining hosil bo‘lishi. Yuqoridan chapga shtammning dastlabki koloniyasi. 141 kasalikka beriluvchan bo‘lsa, tuproqdagi patogen zamburug‘lar miqdori ortib ketadi, o‘simlik kasallikka chidamli bo‘lsa, kasallik qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlar miqdori kamayib ketadi. Masalan, Respublika sharoitida g‘o‘zaning o‘rta tolali navlarini vertitsillium zamburug‘i to‘liq kasallantirish xususiyatiga ega bo‘lgan. Ekin dalalarida bir xil navni bir joyda muntazam yetishtirish ham shunday salbiy oqibatlarga olib keladi. Natijada tuproqda patogen turdagi zamburug‘larning agressiv namunalari to‘plana boshlaydi. 35-rasm. Alternaria solani zamburug‘i morfologik xususiyatlarining o‘zgarishi. Tabiatda esa yovvoyi o‘simliklar biotsenozida ma’lum turdagi mikroorganizmlar tarqalishiga to‘liq sharoit yaratilgan bo‘lmaydi. Natijada kasallik tarqalishi va agressivligi doimo chegaralanib boradi. Masalan, kauchukli geveya o‘simligi Amerikaning tabiiy sharoitidagi changalzorlarda Dothidiella ulie zamburug‘i bilan kam kasallangan, Amerikadagi madaniy ekinzorlarda doimiy ekilgan dalalarda kasallik barcha o‘simliklarni to‘liq kasallantirgan. Ximel o‘simligida 1901-yilda soxta un shudring kasalligi aniqlangan. Bu kasallik 1920-yilda Yaponiyadan Angliyaga olib kelingan, undan Yevropaga va MDH davlatlariga tarqalib ketgan soxta un shudring kasalligining iqtisodiy zarari yildan yilga ortib bormoqda. Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|