Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
135 spora hosil qiladi. Sporalar hosil bo‘lgandan unishi yoki 7—8 yil davomida tuproqda saqlanishi mumkin. Qulay sharoit bo‘lganda sporaning o‘sishidan bazidiya hosil bo‘lib, undan bittadan baziodiosporalar yetiladi. Respublikamiz sharoitida qorakuya kasalligi g‘alla ekinlariga katta iqtisodiy zarar yetkazadi. Bu kasallik bilan kasallangan bug‘doy, arpa, begona o‘tlardan ajriq va bag‘doyiqlarning hosildorligi keskin kamayib, mahsulot sifati yomonlashadi. Tartib Zanglar - Uredinales. Kasallik qo‘zg‘atuvchilari: Basidiomycetes — Bazidiomitsetlar sinfi, Uredinales — Zang zamburug‘lari tartibi Puccinia — Putsiniyalar turkumi Puccinia graminis Pers. f. tritici Eriks. Et Henn.— bug‘doyning chiziqli zang turi. Bu zamburug‘larga 7 ming turdagi vakillar kirib, ular ikki xo‘jayinli — bug‘doy va zirkda tekinxo‘rlik bilan hayot kechiruvchi parazitlardir. Ular bahorgi, yozgi, qishgi taraqqiyot j a r a y o n i g a e g a b o ‘ l i b , s p e r m a t s i y l a r , e t s i d i o s p o r a l a r , urediniosporalar, teliosporalar, bazidiosporalar shaklidagi sporalarni hosil qiladi. Kasallangan o‘simliklarda yostiqchalarni hosil qiladi. Yozgi yostiqchalar — uredosporalar bug‘doyning vegetatsiyasi davomida bir necha nasl berib, bir hujayrali sariq, qizg‘ishsariq yoki qizil rangda bo‘ladi. Qishgi yostiqchalar o‘simlik poyasida, bargida, barg qo‘ltig‘ida yoz faslining oxirida hosil bo‘lgan teliosporalar zamburug‘ning qishda saqlanishi uchun xizmat qiladi. Teliosporalar bahor faslida unib, to‘rttadan bazidiosporaga ega bo‘lgan bazidiyaga aylanadi. Bazidiosporalar oraliq xo‘jayin — zirkni kasallantirib, bargning yuza qismida spermatsiyali spermogoniyni, bargning ostki yuzasida etsidiylar yetiladigan etsiosporani hosil qiladi. Zamburug‘ning meva tanalari o‘simlik epidermisi ostida joylashgan di ploid mitseliydan hosil bo‘lgan teleytosporadan yetiladi. Zamburug‘ning hayotiy sikli 5 ta bosqichda o‘tadi: bahorda — 0- spermogoniy va I etsidiy bosqichi, yozda — II uredo bosqichi, qishda — III teleyto bosqichi va nihoyat, IV-bazidiosporalardagi bazidiyning hosil bo‘lishi. Bir xo‘jayinli parazitlarga Melampspora Lini Desm — kanop zangi misol bo‘ladi. Hayot jarayoni ikkita o‘simlikda o‘tadigan turlarga 136 Puccinia graminis Pers misol bo‘lib, 0 va I bosqich qandim o‘simligida, II, III, IV bosqichlar g‘alla donli ekinlar va begona o‘tlarda o‘tadi. Uredinales tartibi Pucciniaceae va Melampsporaceae oilalariga bo‘linadi. Pucciniaceae oilasi vakillarining telitosporalari bir hujayrali, ikki va ko‘p hujayrali, oyoqchada joylashgan bo‘lib, g‘alladonli ekinlarni kasallantiradi. Teleysporalar morfologik xususiyatiga ko‘ra Uromyces, Puccinia, Gymnosporangium, Phagmidium turkumlariga bo‘linadi. Melampsoraceae oilasi vakillari parazit bo‘lib paporatniklar, nina barglilar va ikki uyli o‘simliklarni kasallantiradi. Bu oilaga Melampsora, Cronartium, Coleosporium turkumlari kiradi. 9.14. Deyteromitsitlar yoki takomillashmagan zamburug‘lar sinfi – Deuteromycetes Bu zamburug‘lar ko‘p hujayrali mitseliyga ega bo‘lib, gaploid bosqichidan keyin rivojlanadi. Jinssiz ko‘payish natijasida hosil bo‘lgan konidiyalar vositasida tabiatda tarqaladi va tuproqda saqlanadi. Takomillashmagan zamburug‘larning jinsiy ko‘payishi xaltachali, bazidiyali yo‘l bilan bo‘lsa-da, ular tabiatda hayot davomida kam kuzatiladigan jarayon hisoblanadi. Bu zamburug‘larning ayrim vakillari spora hosil qilmasdan, faqat steril mitseliy hisobiga ham ko‘payadi. Takomillashmagan zamburug‘lar qishloq xo‘jalik ekinlarida turli xavfli kasalliklarni keltirib chiqaradi. Kasallangan o‘simliklarda chirish, dog‘lanish, so‘lish belgilari namoyon bo‘ladi. Zamburug‘larning konidiyalari hosil bo‘lishi, tuzilishi va o‘lchamiga ko‘ra har xil bo‘lib, ular tarqalishida, o‘simliklarni kasallantirishda asosiy rol o‘ynaydi. Konidiyalar hosil qilish usuliga ko‘ra takomillashmagan zamburug‘lar quyidagi uchta t a r t i b g a b o ‘ l i n a d i : g i f o m i t s e t l a r , m e l a n k o n l i l a r v a peknidiyalilar. Gifomitsetlar tartibi - Hyphomycetales. Gifomitsetlarning konidiya hosil bo‘lishi kasallantirilgan o‘simlik organlarining tashqarisiga chiqqan mitselial stromada yoki mog‘orda hosil bo‘ladi. Konidiya bandlari qisqa yoki uzun, oddiy yoki shoxlangan, bir 137 hujayrali, ko‘p hujayrali, ovalsimon, elli pissimon, i psimon, rangsiz yoki rangli bo‘ladi. Gifomitsetlar tabiatda, tuproqda, suvda, havoda keng tarqalgan bo‘lib, turli qishloq xo‘jalik o‘simliklarida kasalliklar keltirib chiqaradi. Botrytis turkumi vakillari shoxlangan konidiya bandlari hosil qilib, konidiyasi bir hujayrali, dumaloq, konidiya bandi oxirida boshcha hosil qiladi. Botrytis turkumi vakillaridan B. cinerea va B.allii turlari karam, sabzi, uzum, qulupnayda qo‘ng‘ir chirish kasalligini keltirib chiqaradi. Verticillium turkumi vakillari mutovkasimon, shoxlangan, konidiya bandlarini hosil qilib, kopidiyasi bir hujayrali, elli pssimon, rangsiz, keyinchalik jigarrangda bo‘ladi. Bu turkum vakillari 400 dan ortiq turdagi o‘simliklarda so‘lish kasalligini keltirib chiqaradi (6, 8). Fusarium turkumining tabiatda 29 ta tur, 27 ta tur xillari mavjud bo‘lib, konidiyalari elli pssimon, o‘roqsimon, limonsimon shakldagi makro va mikrokonidiyalar hosil qiladi. Konidiyalar ko‘p hujayrali, rangsiz, 3 — 5 — 8 ta to‘siqchali bo‘ladi. Bu turkum vakillari Respublikamiz sharoitida 57 ta turdagi madaniy o‘simliklar va begona o‘tlarda fuzarioz kasalligini keltirib chiqaradi. Cladosporium turkumi vakillarining konidiya bandlari kam shoxlangan, rangli, to‘siqchali, konidiyalari bir hujayrali, bir to‘siqchalidir. Cl. fulvum pomidor bargida qo‘ng‘ir dog‘lanish, Cl. cucumerinum bodring bargida qo‘ng‘ir dog‘lanish kasalligini keltirib chiqaradi. Alternaria turkumi vakillari konidiya bandlari oddiy yoki noto‘g‘ri shoxlangan bo‘lib, unda konidiyalar, bittadan yoki to‘p bo‘lib joylashadi. Konidiyasining shakli to‘g‘nog‘ichsimon, teskari to‘g‘nog‘ichsimon, tuxumsimon shaklda bo‘lib, ko‘ndalang to‘siqchalar hosil qiladi. Alternaria brassicae karam urug‘ining qora dog‘lanishi, A.radicina sabzining qora chirish kasalligini keltirib chiqaradi. Savollar Zamburug‘lar viruslar va bakteriyalardan nima bilan farq qiladi? Mikologiya fanining rivojlanish tarixini aytib bering. Zamburug‘larning tuzilishi qanday? Zamburug‘larning protoplastining tuzilishi qanday? Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|