Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
129 V sinf Bazidiomitsetlar — Basidiomycetes VI sinf Deyteromitsetlar — Deuteromycetes 9.9. Xitridomitsetlar sinfi — Chytridiomucetes Xitridiomitsetlar sinfi vakillari orasida o‘simliklarda kasallik uyg‘otadigan turlar qatoriga kartoshkada rakni keltirib chiqaradigan Synchytrium endobioticum Perc. turi keng tarqalgan. Xitridiomitsetlarning vegetativ tanasi ko‘p yadroli plozodiy bo‘lib, xo‘jayin o‘simlik hujayrasi ichida rivojlanadi. Noqulay ekologik sharoit bo‘lganda plazmodiydan po‘stloq bilan qoplagan zoosporangiy yoki sista hosil bo‘ladi. Sistalar nam sharoitda o‘sib bittadan xivchinli harakatchan zoosporaga aylanadi. O‘simliklarning kasallanishi zoosporalarning bir-biri bilan qo‘shilishi natijasida ro‘y beradi. Bitta zoospora bilan kasallanganda hosil bo‘lgan plazmodiydan zoospora yoki yozgi sista hosil qiladi. I k k i t a z o o s p o r a n g i y n i n g q o ‘ s h i l i s h i d a n h o s i l b o ‘ l g a n plazmodiydan qalin po‘stli zoosporangiy yetilib, tinim davriga kiradi. Xitridiomitsetlarning keltirib chiqaradigan kasalliklarining xarakterli belgilari tuganaklarda hujayraning cheksiz bo‘linishi tufayli hosil bo‘lgan shishlardir. Xitridiomitsetlar keltirib chiqaradigan kasalliklarga qarshi kurash choralari quyidagilardir: kasallikka chidamli navlarni yetishtirish; kartoshka rakiga qarshi kurashda dastlab tuproqda saqlangan sistaga qarshi kurashish kerak. Almashlab ekish qoidalariga amal qilish va tuproqqa ohak solish asosida tuproq strukturasini o‘zgartirish. 9.10. Oomitsetlar sinfi — Oomycetes Oomitsetlar sinfi vakillari mitseliysi yaxshi rivojlangan, shoxlangan, to‘siqchasiz mitseliy hosil qiladi. Hujayra po‘sti sellulozali va glukagendan tashkil topgan bo‘lib, jinsiy ko‘payish oogamiya usulida amalga oshadi. Natijada hosil bo‘lgan oospora zamburug‘ning qishlashiga xizmat qiladi. Qulay sharoit bo‘lganda oosporalar unib, 2 ta xivchinchali zoosporaga ega bo‘lgan zoosporangiyga aylanadi. Bu zoosporalar vositasida o‘simliklar birlamchi kasallanadi. 130 Oomitsetlar sinfi vakillari 5 ta tartibga birlashib, ular orasida ekinlarda kuchli kasalliklar keltirib chiqaruvchilariga Perenosporalilar tartibi kiradi. Perenosporalilar tartibi — Peronosporales. Bu tartib pitieviylar, peronosporalilar va albugoviylar oilalariga bo‘linadi. Pitieviylar oilasi — Pythiaceae. Bu oila vakillari tabiatda keng tarqalgan bo‘lib, namlik ko‘p bo‘lgan joylarda fakultativ parazitlik bilan hayot kechirib, yaxshi rivojlanmagan o‘simliklarni kasallantiradi. Tabiatda eng keng tarqalgan vakillari qatoriga Pythium, Phytophthora turkumlari kiradi. Ular turli qishloq xo‘jalik o‘simliklarida fitoftorioz (kartoshka, pomidorda) kasalligini keltirib chiqaradi. Bu zamburug‘lar mitseliysining oxirida zoosporalar hosil qilib, ular vositasida ko‘payish xususiyatiga ega. Kasallikka qarshi kurashish uchun kasallikka chidamli ekin navlarini yaratish va ekish, ekinzorlarning fitosanitariya holatini yaxshilash va kimyoviy kurash choralarini qo‘llash kerak. Peronosporalilar oilasi — Peronosporaceal. Peronosporalilar yoki soxta un shudring zamburug‘lari haqiqiy parazitlar bo‘lib, quyidagi xarakterli xususiyatga ega. 1. Zamburug‘ mitseliysi o‘simlik ichida rivojlanadi. Hujayraga mitseliyning maxsus so‘rg‘ichlari — gaustoriylar vositasida o‘simliklarga yopishib, undagi zapas oziq moddalarni shimib oladi. 2. O‘simlik qoplovchi to‘qimalari ustiga shoxlangan mitseliysi yordamida chiqib, mitseliyning oxirida zoosporangiy yoki konidiya bandlarini hosil qiladi. Ular to‘qimalar ustiga ustitsalar orqali chiqib turadi. 3. Soxta un shudring zamburug‘larining vegetativ mitseliysi dixotom yoki monopodial shoxlanishga ega bo‘ladi. 4. Soxta un shudring kasalligining tashqi belgilari o‘simliklarning yer usti organlari: poyasida, bargida va mevasining yuzasida paydo bo‘ladi. 5. Kasallikning xarakterli belgisi — kasallangan o‘simlik a’zosining yuzasini oq, qo‘rg‘oshinsimon kulrangdagi un sepilganga o‘xshash dog‘ hosil qiladi. Bargning orqa tomonida sarg‘ish, qizg‘ish dog‘lar paydo qiladi. 6.Soxta un shudring kasalligini qo‘zg‘atuvchi zamburug‘lar jinssiz sporalar — konidiylar va zoosporalar vositasida ko‘payadi. 131 7. Bu zamburug‘lar jinsiy jarayonda hosil bo‘lgan oosporalar vositasida qishlaydi. Oosporalar o‘simlik qoldig‘ida, tuproqda 3— 4 yil davomida saqlanadi. 8. O‘simliklarning soxta un shudring zamburug‘i bilan kasallanishi asosan ustitsalar vositasida amalga oshadi. Peronosporalar oilasi vakillari ikkita turkumga bo‘linadi: Peronospora va Plasmopara. Reronospora turkumiga mansub zamburug‘ turlariga dixotom shoxlanishda konidiya bandlarini, konidiyaning o‘sishidan mitseliyni hosil qilish xarakterlidir. Bu zamburug‘lar karam, piyoz, lavlagi, tamaki soxta un shudring kasalligini keltirib chiqaradi. Plasmopara turkumiga mansub zamburug‘lar tokda, kungaboqar va xmelda mildyu kasalliklarini keltirib chiqaradi. Soxta un shudring kasalligiga qarshi kurashishni tashkil qilish uchun ekin dalasidan o‘simlik qoldiqlarini yig‘ib olib tashlash, almashlab ekish qoidalariga amal qilish, ko‘chatlarni tuproqqa ekishdan oldin ildiziga fungitsidlar bilan ishlov berish tadbirlarini qo‘llash kerak. Kasallikka qarshi o‘simlikni bordo suyuqligi bilan bargiga ishlov berish, ekinzorlarning namligini pasaytirish tadbirlarini qo‘llash kerak. 9.11. Zigomitsetlar sinfi — Zygomycetes Vegetativ tanasi bir hujayrali mitseliydan tuzilgan, jinsiy jarayoni zigogamiya yo‘li bilan zigospora hosil qilib ko‘payadigan zamburug‘lardir. Bu sinf vakillarining jinsiz ko‘payishi harakatsiz sporalar vositasida amalga oshiriladi. Zigomitsetlar sinfiga Mucor, Rhizopus kabi turkumlarga mansub saprotrof zamburug‘lar kiradi. Ular turli oziq-ovqat mahsulotlari va sabzavot ekinlarining mog‘orlashiga sabab bo‘ladi. 9.12. Xaltachali zamburug‘lar — Askomitsetlar sinfi — Asco- mycetes Ularga 30 ming turdagi zamburug‘lar kiradi. Vakillari yaxshi rivojlangan hujayralarga bo‘lingan mitseliy hosil qiladi. Jinsiy ko‘payish natijasida zigotadan askogen gifa va ulardan xaltacha hosil bo‘ladi. Jinssiz ko‘payish konidiylar vositasida amalga oshib, ular har xil shakldagi xaltachaning ichida yetiladi. Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|