Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
125 Jinsiz ko‘payishning ikkinchi turi sporangiylar hosil qilishdir. Sporangiylar mitseliyning ichida sharsimon xaltacha shaklida hosil bo‘ladi. Sporangiy qalin po‘st bilan qoplanib, ichida sharsimon sporalar yetiladi. Bitta sporangiy ichida 10000 spora hosil bo‘lib, sporaning qulay sharoitda unishidan mitseliy hosil bo‘ladi. Ko‘pchilik tuban va yuksak zamburug‘larning jinssiz ko‘payish usuli konidiyalar hosil qilishdir (31-rasm). 31-rasm. Fusarium turkumiga mansub zamburug‘larning morfologik elementlari. a—mikrokonidiyalar; b—makrokonidiyalar; d—xlamidosporalar; e—sklerotsiyalar; f—loje; g—makrokonidiyalarning hosil bo‘lishi; h—pionnotlar. Konidiyalar maxsus shoxlangan konidiya bandlarida hosil bo‘ladi. Konidiyalarning shakli, o‘lchami, rangi va to‘siqchalar soni turlichadir. Konidiyalar sporodoxiylarda, piknidiyalarda hosil bo‘ladi. Konidiya bandlari bir-biri bilan birlashib, koremiylarni hosil qiladi. Koremiylar to‘planib shilimshiq shaklida 126 bo‘ladi. Ularni gifomitsetlar va xaltachali zamburug‘lar hosil qiladi. Lojalar — yotiqcha shaklidagi mitseliylarning substrat ustida hosil bo‘ladigan to‘plami bo‘lib, bunday morfologik shakl hosil qilish Melankoninlilar uchun xosdir. Piknidiylar sharsimon yoki noksimon shakldagi qalin po‘stli sporalar yig‘indisi hisoblanadi. Piknidiylarda hosil bo‘lgan konidiylar qisqa konidiya bandlarida hosil bo‘lib, piknidiyalar ichki devorida joylashadi. Yetilgan piknidiyalarning ustitsasidan shilimshiq modda bilan birga konidiyalar ajralib chiqadi. Piknidiyalar hosil qilish piknidiyali zamburug‘larga xosdir. Jinsiy ko‘payish. Bu usul turlicha bo‘lib, zamburug‘lar hosil qilgan gametalarning bir-biricha qo‘shilishi natijasida amalga oshadi. Zamburug‘larning turiga va yashash sharoitiga bog‘liq ravishda jinsiy ko‘payishning uchta usuli mavjud. Eng oddiy usul izogamiyadir. Bu usulda ko‘payadigan zamburug‘lar ko‘payish uchun bir xil o‘lchamdagi, har xil jinsli gametalarni paydo qilib, ularning qo‘shilishidan zigotani hosil qiladi (32- rasm). 33-rasm. Xaltachali zamburug‘larning ko‘payish jarayoni. 1—otalik hujayra anteridiy; 2—onalik hujayra arxikarp; 3—askogen gifalarning rivojlanishi; 4—xaltachalarning hosil bo‘lishi. 32-rasm. Zigogamiya. 127 Jinsiy ko‘payishning ikkinchi usuli zigogamiya hisoblanib, har xil shakldagi va harakatdagi gametalar bir-biri bilan qo‘shilib zigosporani hosil qiladi. Jinsiy ko‘payishning oogamiya usulida zamburug‘ mitseliysida tuzilishi va vazifasi har xil bo‘lgan anteridiy va oogoniy hosil bo‘ladi. Anteridiyda hosil bo‘lgan spermatozoidlar, ooganiyda hosil bo‘lgan tuxum hujayrasini otalantirib oosporani hosil qiladi. Otalangan tuxum hujayrasidan hosil bo‘lgan sista, zigospora va oosporalar noqulay sharoitda zamburug‘ turlarining saqlanishi uchun xizmat qiladi, ular tashqi tomonidan qalin po‘st bilan o‘ralgan bo‘lib, takomillashmagan zamburug‘larga xosdir. Yuksak zamburug‘lardan (xaltachali, bazidiyali) jinsiy jarayon xaltacha yoki bazidiy hosil qilish bilan tugallanadi. Xaltachalar har xil shaklda bo‘lib, ichida 8 tadan sporali xaltachalar joylashadi. Bazidiyalar to‘g‘nog‘ichsimon, silindirsimon shaklda bo‘lib, uchki qismida 4 ta bozidiya spora joylashadi. Zamburug‘larda jinsiy ko‘payish jarayoni vegetativ ko‘payish usuli tugagandan keyin, qishlab, qulay sharoit vujudga kelganda ro‘y beradi. Fitopatogen zamburug‘larda jinsiy ko‘payish vegetatsiya davomida bir marta amalga oshadi. Bunda hosil bo‘lgan sporalar o‘simliklarinng birlamchi infeksiya manbayi hisoblanadi. Ko‘pchilik zamburug‘lar hayotiy sikli davomida jinsiy va jinssiz ko‘payish jarayoni almashinib turadi. Deyteramitsetlar vakillari faqat jinsiz usulda ko‘payadi. Xaltachali va bazidiyali zamburug‘lar esa faqat jinsiy usulda ko‘payadi. 9.7. Zamburug‘larning hayoti va ixtisoslashuvi Zamburug‘lar hayot kechirish usuliga ko‘ra saprotroflar va parazitlarga bo‘linadi. Saprotrof zamburug‘lar o‘simlik va hayvon qoldiqlari hamda tirik to‘qimalar hisobiga hayot kechiradi. Saprotrof zamburug‘lar asosan tuproqda hayot kechirib, undagi o‘simlik qoldiqlarini mineral moddalarga parchalaydi, tuproqda gumus miqdorini orttirib, strukturasining yaxshilanishiga sabab bo‘ladi. Ko‘pchilik saprotrof zamburug‘lar antibiotiklar, biologik a k t i v m o d d a l a r n i s i n t e z q i l a d i . A y r i m s a p r o t r o f l a r o‘simliklarning mevasini, urug‘ini, oziq-ovqat mahsulotlarini, 128 yem-xashak, yog‘och va qog‘ozni parchalab, sifatining buzilishiga olib keladi. Fakultativ parazitlar — tabiatda saprofit usulda hayot kechirib, noqulay sharoit paydo bo‘lganda o‘simliklarga o‘tib parazitlik bilan hayot kechirish xususiyatiga ega bo‘ladi. Bunday zamburug‘lar, ayniqsa, o‘simliklarning zaiflashgan qismini tez zaharlaydi. Masalan: Fusarium, Verticillium turkimiga kiruvchi zamburug‘lar orasida bunday turlar ko‘p uchraydi. Haqiqiy parazitlar — tirik hujayralar hisobiga hayot kechiradi. Haqiqiy parazitlarga un shudring, oidium, zang, qora kuya zamburug‘lari misol bo‘la oladi. Haqiqiy parazitlar ma’lum tur yoki oilaga mansub o‘simliklarni kasallantiradi. Ularning ixtisoslashuviga qarab filogenetik (ma’lum oila, turkum, tur), ontogeneziga moslashgan (ma’lum rivojlanish bosqichida), orgopotropiya (o‘simlik a’zolari), gistotropiya (o‘simlik to‘qimalariga) moslashgan turlariga bo‘linadi. Zamburug‘lar xalq xo‘jaliging turli sohalarida keng foydalaniladi. Ularning meva tanalari (qalpoqchalari) tarkibi fermentlar, vitaminlarga boy bo‘lganligidan insonlar tomonidan iste’mol qilinadi. Achituvchi zamburug‘lar non yopishda, vino, spirt olishda foydalaniladi. Biologik faol moddalarni hosil qiluvchi zamburug‘lar meditsinada turli antibiotiklar olishda, fuzarium zamburug‘laridan olingan gibberilin moddasi o‘simliklarning gullash va meva hosil qilishini ko‘paytirish maqsadida foydalaniladi. 9.8. Zamburug‘lar sistematikasi Ko‘pgina mualliflar zamburug‘larni o‘simliklar olamining mustaqil bo‘limi — Mucota deb nomlaydi. Jumladan, Aleksopoulos (Alexopoulas, 1964) zamburug‘lar bo‘limi Mucota ni ikkita kenja bo‘lim — Myxomycota va Eumycota ga bo‘ladi. Bu kenja bo‘limlar sinflarga bo‘linadi. Bu klassifikatsiyaga asosan tuban va yuksak zamburug‘lar quyidagi sinflarga bo‘linadi: Tuban zamburug‘lar I sinf Xitridiomitsetlar — Chytridiomycetes II sinf Oomitsetlar — Oomycetes III sinf Zigomitsetlar — Zygomycetes Yuksak zamburug‘lar IV sinf Askomitsetlar — Ascomycetes Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|