Ənvər Çingizoğlu ŞUŞA ŞƏHƏRİ
|
Məşədi Ələsgərin altıncı oğlu Hüseyn 1860-cı ildə Şuşa şəhərində anadan olmuşdu. Molla yanında oxumuşdu. Ticarətlə məşğul idi. Məşədi Ələsgərin yeddinci oğlu Qasım 1866-cı ildə Şuşa şəhərində anadan olmUşdu. Molla yanında oxumuşdu. Ticarətlə məşğul idi. * * * Ağacanın ikinci oğlu Ağakişi 1802-ci ildə Şuşa şəhərində anadan olmuşdu. Molla yanında oxumuşdu. Ticarətlə məşğul idi. Pak Xorasan torpağını, Məşhədi-müqəddəsi ziyarət etmişdi. Məşədi Ağakişi 1847-ci ildə Təbrizə köçmüşdü. Məşədi Ağakişi Nənəşlə ailə qurmuşdu. Ağacan adlı oğlu vardı. II Ağacan Şuşa şəhərində doğulmuşdu. Molla yanında oxumuşdu. Ticarətlə məşğul idi. Müqəddəs Məkkəyi-mükərrəmi ziyarət etmişdi. Hacı Ağacan valideynləri ilə birlikdə Təbriz şəhərinə köçmüşdü. Hacı Ağacanın Nəcəfqulu, Həsən adlı oğlanları vardı. Nəcəfqulu Təbriz şəhərində dünyaya gəlmişdi. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Savadlı olduğundan dolayı mirzə ünvanı daşıyırdı. Şair idi. Şəms Zakir təxəllüsü daşıyırdı. Təzkirəçi M. Müctəhidzadə «Riyazül-aşiqin» adlı təzkirəsində yazır: «Şəmsi- bürci-imamət və gülguni-qəbayi-ərseyi-şəhadət Həzrəti-Əli Abdulla əleyhsəllama özünü nökər hesab edən cənabın ismi-səmisi mərhum Hacı Molla Nəcəfqulu Qarabağidir ki, bədayət sinnində pedəri Kərbəlayıi-Ağakişiyi(əslində babasıdır - Ə.Ç.) -məğfurun hüzurunda vətəni-əslisindən qəti-əlaqə edib qürbət ixtiyar eylədi. Dərüssəltənəyi-Təbrizdə sakin olduqdan sonra Ətəbati-alidəracata şərəfyab olur və bədə müraciət edib həman şəhərdə rövzəxanlıq ilə məşğul olur. Bir müddətdən sonra beməzmuni: Hədise-qolsetan morqe-çəmənra dər fəğan avərd, Qəribəm əz vətən hərfi məqundəm, məqundəm. 260 Vətəni-məlufa rucu edib bir az məks etdikdən sonra Gərzənə şəhərinə azim olub bəd dübarə Təbrizə övdət buyurub həma məkanda hicrəti-nəbəviyyənin 1321 sənəsində şəmsi-əmri zəval edib məqribi-fənaya baş çəkiyor. Xülasə, sahibi-kəlamdır. Bürci- xatirindən tülu edən bu bir qəzəldir ki, izbar olundu. Həsrəti-ləli-ləbin könlüm edib qan\ Qəmü ənduhla keçdi mənə dövran sənsiz. Ey gözüm nuri, iraq olma gözümdən bir dəm, Əşki-çeşmimlə tutar aləmi tufan sənsiz. Laləzarü çəmənü bağə könül meyl etməz, Dəf qılmaz qəmi-dil seyri-gülüstan sənsiz. Oldu divanə könül sərv qədindən ayrı, Tutmuşam Qeyssifət rahi-biyaban sənsiz. Cənnətim gülşəni-ruyindi, ləbin abi-həyat, Neylərəm qəsri-cinan, ey şəhi-xuban, sənsiz? Könlümü etdi müsəxxər sipəhi-dərdi-fərağ, Payimali-qəm olub bu dili-viran sənsiz. Rüxsarına müştaqdı bu Şəmsiyi-zar, Nə rəva həsrəti-ruyində verə can sənsiz?» Tarixçi və təzkirəçi Mir Möhsün Nəvvab şair Şəms haqqında yazır: «Cənab Axund Mirzə Nəcəfqulu Hacı Ağacanın oğlu, o da mərhum Məşədi Ağakişinin oğludur. Qarabağ vilayətinin əhalisindəndir və Şuşada anadan olub. Bir neçə il əvvəl bütün köç- külfətiylə bərabər Təbrizə köçübdür. Orda evlənib, oğul-uşaq sahibi olur. Sonradan- səkkiz il olar ki yenidən Qarabağa köçüb gəliblər. İndi Şuşadadır. Yaşı həştad (səksən), bəlkə də, bir-iki il artıq olar. Peşəsi rövzəxanlıqdır, ərəbcə, farsca savadı var. Hərdən şeir də deyir. Heyf ki, şeirləri pərakəndədir, divanı yoxdur. Aşağıdakı qeyd olunmuş şeirləri o özü gətirib (Məclisi) «Fəramuşan» da mənə təhvil verdi ki, təzkirəyə yazılsın, onlar da yazıldı. Təxəllüsü Şəms Zakirdir» 1. Mirzə Nəcəfqulu Şəmsin "Şirzad"adlı məhəbbət məzmunlu şeiri var. 261 İsmayıl Şəms babası haqqında yazırdı: “Ulu babam Kərbəlayı Ağakişi (Hacı Ağacan Ə.Ç.) Qarabağın Şuşa şəhərində doğulub. Onun iki oğlu var idi. Böyüyü Mirzə Nəcəfqulu, kiçiyi Mirzə Həsən adlanırdı. Onların ikisi də ibtidai məktəbi Şuşada bitiriblər. Mirzə Nəcəfqulu dini elmləri oxumaq üçün Təbrizə getmiş, ordakı müctəhidlərin yanında təhsil alaraq, müctəhidlik məqamına yüksəlib. Təbriz ruhanilərdən olan Musəvilər ailəsindən evlənmişdir. Mirzə Həsən isə xoş xətti və inşası olduğu üçün Tehrana getmişdir. Onun bundan əlavə xoş səsi olmuş və Qarabağda çox məşhur olan xanəndə Qaryağdıya tay hesab etmişlər. Tehranda Nəsrəddin şah Qacar onun səsini və münşiliyini eşidib, öz dərbarında xidmətə götürüb. Beləliklə, Mirzə Həsən həm şahın nədimi, həm də xüsusi münşüsü kimi xidmət etməyə başlamışdır. Bir neçə müddətdən sonra şaha xəbər vermişlər ki, şahın bacısı Mirzə Həsənə ərə getmək istəyir. Şah qəzəblənmiş və ona məşhur “qəcər aşı” içirdib öldürmüşdür. Mirzə Nəcəfqulu və onun anası bu xəbəri eşitdikdə artıq Təbrizdə qala bilməmiş və ailəsi ilə Qarabağa qayıtmışdır. Mirzə Nəcəfqulu Şuşadan Dağıstana dəvət edilmiş, Qroznıda şiələrin dini xadimi olmuşdur”. Mirzə Nəcəfqulunun törəmələri Şəms soyadını daşıyırlar. Mirzə Nəcəfqulunun Qasım adlı oğlu vardı. Qasım Şuşa şəhərində dünyaya gəlmişdi. İsmayıl Şəms atası haqqında yazırdı: “Mirzə Nəcəfqulunun oğlu Mirzə Qasım ibtidai müsəlman və rus məktəblərini bitirdikdən sonra Şuşada yaşayan bir diş həkimi yanında şəyird olub bu sənəti öyrənmişdir. Mirzə Nəcəfqulunun digər oğlu Mirzə Hüseyn də həmin həkimin yanında bu sənəti öyrənmişdir. İran məşrutə inqilabından əvvəl Qarabağda 262 vəba xəstəliyi yayıldığına görə Mirzə Nəcəfqulu təbrizli yoldaşı və iki oğlu ilə Təbrizə qayıdırlar. Mənim atam Mirzə Qasım Təbrizə gəldikdə onun 19 yaşı var imiş. Mirzə Nəcəfqulu Təbrizdə, “Xiyaban” məhəlləsində bir həyət almışdı. Atam və əmim orda diş həkimi işləməyə başlamışlar. Atamın dediyinə görə o zaman Təbrizdə diş həkimi yox imiş. Hələ məşrutə inqilabı başlamamış, Təbrizdə Məmmədəli mirzə vəliəhd idi. O, atamın və əmimin diş həkimi olduqlarını eşidib, onları dərbarda diş həkimi olmağa çağırmış, atama “Müsənnin Hüzur” və əmimə “Müsənnin Divan” ləqəblərini vermişdir. Bu zaman Təbrizdə məşrutə inqilabi başlamışdı. Atam Qafqazdan gəlmiş və rus vətəndaşı olmasına baxmayaraq, inqilabda gizlicə iştirak etməyə başlamışdır. O, inqilab rəhbərləri, o cümlədən, Siqətül-İslam, Mirzəli Davafüruş, Səttar xan, Bağır xan və sairlərlə yaxından tanış olmuş və inqilabda iştirak etmişdir. Atamın dediyinə görə, inqilab rəhbərləri bütün sənədləri bizim evdə saxlayırdılar”. Mirzə Qasımın İsmayıl adlı oğlu vardı. İsmayıl Şəms Mirzə Qasım oğlu 1912-ci ildə Təbriz şəhərində dünyaya göz açmışdı. O, tərcümeyi-halında ulu babası Kərbəlayı Ağakişinın əslən Qarabağın Şuşa şəhərindən olduğunu və atası Mirzə Qasımın 19 yaşında olarkən babası Mirzə Nəcəfqulu ilə birlikdə Təbrizə köçdüyünü və “Xiyaban” məhəlləsində məskunlaşdığını yazır. İsmayıl Şəmsin atası peşə etibarı ilə həkim (diş həkimi) olmuş və bir müddət vəliəhd Məhəmmədəli mirzənin sarayında işləmişdi. İbtidai və orta təhsilini Təbrizdəki “Təməddün” və Firdovsi adına orta məktəbdə başa vuran İsmayıl Şəms ali təhsilini Tehran universitetində almışdı. Atası oğlunu həkim görmək arzusunda olsa da, o, hüquq ixtisasını seçmiş və universiteti bitirdikdən sonra gömrük idarəsində fəaliyyətə başlamışdı. 1941-ci ilin avqust ayında müttəfiq qoşunların İrana girməsi və Rza şah diktaturasının süquta uğraması ilə İsmayıl Şəmsin həyatında yeni dövr başlanır. Belə ki, həmin mərhələdə İranda, ilk növbədə isə Güney Azərbaycanında xalq hərəkatı geniş vüsət götürdü. İsmayıl Şəms bu zaman Tehrandan Təbrizə qayıdaraq öz 263 Yüklə Dostları ilə paylaş:
|