Az
ərbaycan musiqi terminləri
110
R
əkb
–
Yaxın Şərq xalqlarının klassik musqisində 24 əsas şöbədən biri.
R
əməl
– musiqi b
əhri. Bir çox növü var. Bu növlər özlüyündə müəyyən təqsimat
daxilind
ə qruplaşdırılır. Burada səslərin “hərəkat” və “sekunat” cəhətincə
t
əvazön (müvazinət) və tənasibi əsas rol oynayır.
Ərəb – İran klassik musiqisində rəməl bəhri rəməl-xəfif və rəməl-səqil
t
əqsimlərinə ayrılır. Bunlardan rəməl-səqil iki şəkildə olur:
a) f
əilatün təfiləsinin dörd dəfə təkrarlanmasından əmələ gələn bəhr;
b) f
əilatün-fəilün-məfulün-məfulün-fəilün təfilələrinin ardıcıl birləşməsin-
d
ən düzələn bəhr.
Az
ərbaycan musiqisində də rəməl bəhri ən çox işlənən ölçülərdən biridir.
Klassik şairlərimizin əsərlərindəki vəzi zənginliyini özündə əks etdirən və
Az
ərbaycan poeziyasında uzun illər əsas yer tutan əruz ilə həmahəng
s
əslənən bokal musiqimizdə rəməl bəhrinin bir neçə növü var.
O cüml
ədən:
Ü.Hacıbəyli
“Arşın mal alan”. Əsgərin ariyası
Qeyd: “Kitab-ül-
eyn” adlı ədəbiyyat lüğəti
müəllifi, məşhur ərəb musiqi-
şünası və filoloqu Хəlil ibn Əhmədin (-790) ilk dəfə əruz vəzni üçün
“F
əələ” məsdərindən düzəltdiyi müхtəlif təfilələr əvəzində Şərqin Orta əsr
Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti
111
musiqi aliml
əri də musiqi bəhrlərini “tən, tən-tən tə-nə-nən…” ləfzlərinin
müхtəlif ahəngdə quraşdırılmış variantlarını – qəliblərini icad etmişlər.
Bel
əliklə, şeirdəki “fəilün” təfiləsi əvəzinə musiqidə “tənənən”, ya
“m
əfulün” təfiləsinə müqabil “tən-tən-tən”, “müftəülün” təfiləsinin qarşılığı
olaraq “t
ən tənə-tən” yazılır.
Görk
əmli Azərbaycan musiqişünası Mir Möhsün Nəvvab “tən tə-nə-nən…”
musiqi t
əfilələrindən ibarət “məərifət əlfazını” tar mizrabının sim üzərinə nə
sayaq, n
ə tərzdə vurulmasından (ştriхləmə) hasil olan müхtəlifliklər və həm
d
ə tarın yalnız bir siminə (ag simə) yoхsa eyni zamanda hər iki simə (yəni
sarı simə də) vurulması kimi əməliyyat ilə əlaqələndirir.
5
Bu mülahiz
ənin düzgün olduğunu qəbul etmək və bu müddəayə tənqidi
yanaşmamaq, “tən tə-nənən…” musiqi bəhrinə aid haman “mərifət
əlfazı”nın əsas məqsəd və mahiyyətini təşkil edən onun ritmik cəhətini
tamamil
ə nəzərdən qaçırmaq deməkdir. Çünki qədim musiqi risalələrində
“t
ən tə-nə-nən” ləfzlərindən əmələ gələn musiqi təfilələrinin müхtəlif
şəkillərdə birləşməsi musiqinin məhz ritmik mütəşəkkilliyini yaratmış olur
ki, bu da, bilindiyi kimi, musiqi s
ənətinin çoх vacib və əsas amillərindən
biridir.
R
əng
–
muğam şöbələri arasında ifa olunan instrumental pyes.
R
əvənd
(far. h
ərf. kökündən dərman hazırlanan bitki)
– Mahur d
əstgahı guşələrindən biri.
R
əzvi
–
Şur dəstgahında Aşiqkəş şöbəsindən əvvəldə duran guşə.
Rövşan-çıraq
– kl.
əd-da: muğam şöbəsi ya da mahnı adı.
5
Bax: N
əvvab Mir Möhsün bin-hacı Səid Əhməd Qarabaği. «Dər еlm musiqi. Vüzühul
ərqam». Bakı. 1913, səh.26-27
Az
ərbaycan musiqi terminləri
112
Rub
ənd
– XIX
əsr Azərbaycan
musiqisində Çahargah
d
əstgahının son şöbələrindən biri.
Rud
– simli musiqi al
əti.
Ruh-ül-
ərvah
(h
ərf. ruhlar ruhu)
– Dügah d
əstgahında ilk şöbələrindən biri.
Ruh-
əfza
(h
ərf. canlandıran, dirilən)
–
əvvəllər Rast-Pəncgah dəstgahının əvvəlin-
d
ə ifa olunan şöbələrdən biri.
Ruhani
– q
ədim aşıq mahnı formalarından biri.
Rübab (rebab)
–
simli dartımlı musiqi aləti. Vaxtilə
bütün Yaxın Şərq xalqlarının musiqi
m
əişətində geniş istifadə olunmuşdur.
Hazırda başlıca olaraq Orta Asiya
xalqlarının çalğıçıları tərəfindən çox
b
əyənilir.
Rübabın bir çox növləri var. Hər növ
intişar tapdığı məhəllin adı ilə adlanır;
m
əs.: tacik rübabı, qaşqar rübabı, əf-
qan rübabı və s.
Bəzən tamamilə eyni
növd
ə və eyni konstruksiyada olan
rübab başqa-başqa adlandırılır.
Rud
Rübab
Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti
113
Rübabın əsas olaraq üç simi var, lakin rezonans vermək
üçün çox zaman
əlavə bir neçə sim də qoşulur. Rübab simləri qaramal buynuzundan qayrılan
kiçik mizrabla s
əsləndirilir.
Rübai
–
ər. kvartet: dörd ifaçıdan ibarət ansambl.
Rübaiyy
ə
–
ər. kvarta.