Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

1.3. Marketing elementlari tarkibi va marketing–miks tushunchasi 
Marketing tizimida qo‘yilgan maqsadga erishish uchun xaridorlar va boshqa 
sub’ektlarga ta’sir etish uchun marketing vositalari, ya’ni marketing usullari 
yig‘indisi, uslublari zarurdir. SHunday vositalardan marketing-miks, marketing 
kompleksi bo‘lib hisoblanadi. Bularni marketing nazariyasiga 1964 yilda birinchi 
bo‘lib Garvard universiteti biznes maktabi professori Neyl Borden kiritgan. 
Marketologlar tayyorlash tizimida marketing kompleksi 4 «P» deb nomlanib, 
Djeremi Makkarti tomonidan 1960 yilda bu model taklif etilgan. Ushbu modelda 
marketingning to‘rtta asosiy elementlari ajratib ko‘rsatilgan: tovar (product), narx 
(price), joy (place), siljitish (promotion). 
Marketing faoliyatida ehtiyoj va muhtojlikni ayirboshlash orqali qondirish 
jarayonida albatta inson ishtirok etadi. Shuning uchun yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan 

---

26 
marketing elementlari tarkibiga 5 «P» ham kiritilib, u kishilar (people) ekanligi 
alohida takidlab o‘tilgandir. Marketingni asosiy elementlari 1.2-rasmda ko‘rsatilgan. 
1.2-rasm. Marketing tizimidagi besh asosiy elementlar(vositalar) 
1968 yilda F.Kotler marketing-miks elementlari tarkibiga pablik-rileyshnz 
(public relations) va siyosatni (politics) qo‘shib, oldingi 4 «P» ni 6 “P” ga kengaytirib 
ko‘rsatdi. 
4 “P” modelini qo‘llanishini cheklanganligiga qaramasdan, marketing 
nazariyasini shakllanishi va amaliyotini rivojlanishida ilg‘or rol o‘ynaydi. 
Marketing kompleksi – bozorga ta’sir etish choralari va amaliy vositalar 
yig‘indisi sifatida bozor holatiga firmani moslashuvidir. YAxshi marketing 
kompleksi firmani bozorda yaxshi pozitsiyani egallashga olib keladi.
Klassik marketing kompleksi 4 ta elementni o‘z ichiga oladi va 4P modeli nomi 
bilan yuradi. 
•
tovar (product); 
•
narx (price); 
•
sotish yoki tovar harakati (place); 
•
siljitish yoki kommunikatsiyalar (promotion). 
Biroq firmaning marketing faoliyatiga bunday qarash ma’lum darajada 
cheklangan hisoblanadi: u ko‘proq iste’molchiga nisbatan tovarga mo‘ljallangan.