Erik Qartzke
Yüklə 308,92 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.azadliqciragi.org 15 Cənubi Amerika? 13.808
(0.000) Avropa?
13.789** (0.832)
Afrika? 14.189** (0.959) Şimali Afrika və Orta Asiya? 14.836** (0.656)
Asiya? 15.971** (0.815) - əyri 1
6.28 x 10
-4**
(2.04 x 10
-4 ) - əyri 2
-4.63 x10
-4**
(1.56 x 10 -4 ) - əyri 3
1.19 x 10
-4**
(4.41 x 10
-5 ) Kəsik
15.026** (1.189)
N 2519 Log-mümkünlüyü -154.297
Əhəmiyyət dərəcələri +:10% *:5% **:1%
Bu ölkələrdə post-sənaye istehsala keçid artıq baş vermiş və müharibədən istifadə etmənin əlverişliliyini azaltmışdır. Azad bazar kapitalizmi də bərqərar olmuşdur. Lakin mövcud kommersiya və maliyyə sisteminin nisbətən açıq sərhədlər boyu saxlanılması cari narahatlıqdır. Proteksionizm keçmişdə olduğu kimi qayıda bilər. Birləşmiş Ştatlar xüsüsilə qlobal kapitalizmin genişləndirilməsində öz liderlik rolunu davam etdirməyə ehtiyac hiss edir.
İnkişaf edən ölkələri işğalçılıq müharibələrindən çəkindirən istehsaldakı dəyişikliklər sonrakı texnoloji, sosial, hərbi, yaxud ətraf mühit dəyişikliyi nəticəsində əks xarakter ala, yaxud tənəzzülə gedə bilər. Hal-hazırda inkişaf etmiş ölkələr effektiv döyüş qüvvələrinə malikdir, lakin onlar işğal olunmuş ərazilərin qorunmasını və idarə edilməsini gərgin əmək fəaliyyəti tələb edən çətin və faydasız iş hesab edirlər. İnkişaf etməkdə olan ölkələr münaqişələrdən daha çox yararlana bilərlər, lakin bu vaxt onlar müharibələri udmağa qadir hərbi qüvvələrin saxlanması və yerləşdirilməsi iqtidarında olmurlar. Səddam Hüseyn Küveyti istəyirdi, lakin onu saxlaya bilmədi. Birləşmiş Ştatlar və onun koalisiya müttəfiqləri Küveyti ala bildilər, lakin onu ən azı daşınmaz bir mülkiyyət kimi istəmədilər. Əgər oğurluq resurs yenidən keçmişdəki kimi məqsədəuyğun olarsa, onda biz zəngin ölkələrin yenidən istila ilə məşğul olmasının şahidi olarıq. Hətta neftin qalxan qiymətlərini nəzərə alsaq belə, yadda saxlamaq lazımdir ki, istilaçı ordu üçün böyük miqdarda neft bir şüşə sudan daha ucuzdur. Pentaqon hesablamışdır ki, bir əsgərin yaşam xərcləri 4 miloyon ABŞ dollarını keçir. Gələcəkdə bəzi hərbi işlərdə insan əməyi robotlarla əvəzlənəcəkdir. Lakin bu “cəsur yeni dünya”ya çatmağa hələ çox var və hər bir halda işğalın xərclərinin azaldılması mənfəət bərabərliyinin yalnız yarısıdır. İnformasiya iqtisadiyyatı ərazi genişləndirilməsi baxımından çətin hədəfdir, qlobal informasiya iqtisadiyyatı isə sülhün təşviqinə xidmət edir.
Vəziyyət inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün daha az ürəkaçandır. İqtisadi cəhətdən güclü ölkələr istilaya maraqlarını itirsələr də, strategiyaları və ya inkişaf etməkdə olan ölkələrin siyasətini dəyişmək üçün hərbi gücdən istifadə etmək vasitə olaraq qalmaqda davam edir. Beynəlxalq məsələlərin həllinə münasibətdə dövlətlərin müxtəlif görüşlərə malik olması müharibələrin davam etməsi üçün əsasdır. “Qırmızı dövlətlər” küylü qalacaqlar. Çinin yüksəlməsi Asiyada ideologiya və təsir üçün toqquşmaların yaranması mümkünlüyünü ifadə edir. Buradakı əlamətlər sübut edir ki, iqtisadi azadlığın qabardılması düzgün istiqamət olmuşdur. Siyasi azadlıq Çinə gəlməlidir və mütləq gələcək, lakin demokratikləşmənin öz-
www.azadliqciragi.org 16 özlüyündə Çini daha sülhpərvər edəcəyi inandırıcı görünmür. Həqiqətən, yeni demokratikləşmiş ölkələrdəki yüksələn milli hisslər hərbi macəraçılığa doğru genişlənən ehtirasla əlaqəli olmuşdur (Mənsfild və Şnayder, 2002a, 2002b). İnkişaf etməkdə olan ölkələr arasında toqquşmalar, həmin ölkələr ciddi hökümət nəzarəti altında qaldıqca, kapitalist sülhün təsirindən kənarda qalacaq. Beləliklə, əsas diqqəti torpaq, əmək və qüvvə kimi ənənəvi vasitələrlə güc tətbiq etməkdən, çətin əldə edilə bilən intelektual və maliyyə kapitalı kimi mənəvi sərvətlərə yönəltmək üçün iqtisadi inkişafa ehtiyc var. Artan sərvət və daxili siyasi sabitlik inkişaf etməkdə olan ölkələri öz nominal sərhədlərindən kənarda hakimiyyət layihələşdirmək üçün resurslarla təmin edir. Afrika və Cənubi Amerikanın böyük hissəsi çoxdan vəfat etmiş Avropa diplomatlarının şıltaqlığı nəticəsində arakəsmələrlə bağlanmışdır və mövcüd sərhədlər nə tarixi, nə müasir etnik, dil, yaxud mədəni sərhədləri əks etdirmir. İnkişaf etməkdə olan dünyada iqtisadi inkişaf münaqişənin qızışması üçün sözün əsl mənasında silah-sursat təmin edə bilər. İnkişafın Cənub yarımkürəsini gərginlik ocağına çevirməsinin qarşısını almaq üçün genişlənən tərəqqinin ərazi dəyərinin nisbətən aşağı düşməsi və qlobal kapitaldan artan asılılıq ilə uyğun gəlməsi çox vacibdir. Sonradan sənayeləşmiş ölkələrin üstünlüyü ondadır ki, onlar sənayeləşmənin ən qorxulu mərhələlərindən yan keçə bilərlər. Erkən sənayeləşmə, harda olmasından asılı olmayaraq, təbii resurslara və onları güc vasitəsilə ələ keçirməyə ehtiyac yaradır. Əmək haqlarının aşağı olması işğalçı orduları insan qüvvəsi ilə təmin etməyə imkan verir. Daha əhəmiyyətlisi isə, dəyərli mülkiyyət və resursların müharibə vasitəsilə “qarət oluna bilən “ kimi qalmasıdır. Elm üzrə fəaliyyət sahələri kapital və insan zəkası formasinda böyük sərmayə qoyuluşu tələb edir ki, bunun ancaq az hissəsi işğalçı tərəfdən talan oluna bilər. Xidmətlərin göstərilməsi üçün xarici mənbələrin cəlb edilməsi, telemarketinq və kompyuter proqramı sənayeləri inkişaf etmiş dünyada çoxlarını qıcıqlandırsa da, inkişaf etməkdə olan dünyada müharibəyə az meylli iqtisadiyyatların yaranmasına kömək edir. Hindistan və Pakistan arasında münaqişə müntəzəm alovlansa da, hər iki ölkənin liderləri bu yaxınlarda etiraf etməli olmuşdur ki, onların daha açıq iqtisadiyyatı aktiv düşmənçilikdən çox əziyyət çəkir. Beynəlxalq kapitaldan artan asılılıq və texnaloji innovasiyaya nisbətən mübahisəli ərazilərin dəyərinin aşağı düşməsi göstərir ki, sülhyaratma stimulu güclənmiş və müharibənin dəyəri azalmışdır. Kıbrısda 30 illik gərgin sülh, tədricən Avropanın elm iqtisadiyyatına girişin meyvə bağları və otlaqlara malik olmaqdan daha vacib olduğunun etirafı ilə əvəz olunmaqdadır. Demokratiya çox aydın dəyərlərə malikdir. Birləşmiş Ştatlar və digər ölkələrin demokratiyanı təşviq etməsi – hətta qəbul etdirməsi ilə əlaqədar siyasi təşəbbüslərinə ancaq bu təsirə məruz qalmış əhalinin daxili faydalanması əsasında bəraət qazandırıla bilər. Belə ki, əgər demokratikləşdirmə siyasətinin açıq niyyəti beynəlxalq sülhü möhkəmlətməkdirsə, onda burada böyük ehtiyatlılığa ehtiyac var. Əvvəlcə azad bazarları genişləndirmək, sonra isə onlardan istifadə olunmaqla demokratiyaya hərəkət etməyi dəstəkləmək daha efektiv görünür. Buradan alınan nəticələr bu fikrə gəlməyə əsas verir ki, avtokratik hökümətlərin dominantlıq etdiyi Yaxın Şərq və digər ölkələrdə sülhü demokratikləşdirmə vasitəsilə genişləndirmək cəhdləri xüsusilə şübhəlidir. Məsələn, İraqın sabit demokratiya əldə edib-etməyəcəyi hələ məlum deyil; lakin belə riskli işlərdə hətta uğurun dövlətlərarası mənasız münaqişələri azaldacağı inanılmazdır. Bir şərtlə ki, bu, əsaslı və müvəffəqiyyətli iqtisadi islahatlarla birgə aparılsın. Resursların tükənən olmasını nəzərə alaraq, inkişaf etmiş ölkələrin diqqəti Şimal yarımkurəsinin çox hissəsində sülhün bərqərar olmasına aparıb çıxaracaq azad bazar prinsiplərinin və praktikalarının güclənməsinə və təbliğatına yönəlmişdir. Xüsusilə, Birləşmiş Ştatlar kapitalizmi yaymaq və iqtisadi inkişafa dəstək vermək üçün öz hegemon statusundan istifadə etmişdir. İndi bu cəhdlərin büdrəməsinə yol vermək olmaz. Belə ki, terrorizm və Soyuq müharibənin başa çatması Birləşmiş Ştatların diqqətini Sovet İttifaqının qarşısını almaqdan daha proaktiv beynəlxalq siyasətə yönəltmişdir. Demokratiyaya dəstək verilməlidir, lakin sübutlar göstərir ki, demokratiya təklikdə sülh gətirə bilməz, belə ki, geniş yayılmış qaydalar da tərəqqinin olmadığı yerdə qeyri-sabit görünür. Qısası, sülh və azadlıq məqsədlərinə çatmaq üçün dünyanın inkişaf etmiş ölkələri kapitalist institut və praktikalarına dəstək göstərməyə bilməzlər.
Yüklə 308,92 Kb. Dostları ilə paylaş:
|