Erik Qartzke

 

www.azadliqciragi.org 

12 

ölkələr, əhalisinin sayından asılı olmayaraq, ticarətdən daha çox asılı olan kiçik ölkələrə nisbətən 

fərqli davranışa malik ola bilər. Elə də ola bilər ki, əhalisi daha sıx olan ölkələr münaqişə meylli 

olsun.  Əhali  sıxlığı  bölümü  “yan  təzyiqi”  əks  etdirən  hər  hektara  düşən  yaşlı  əhalinin  sayını 

qeydə  alır  (Çokri  və  Nort  1975,1989).  Həmsərhəd  ölkələrin  N

o

  ölkənin  nə  qədər  qonşusu 

olduğunu  və  buna  görə  də  mümkün  münaqişə  tərəfinin  mövcudluğunu  ifadə  edir.  Nəhayət, 

Əkilən torpaq/Əhali bölümü geniş nominal əraziyə malik ölkələri bol kənd təsərrüfatı torpaqları 

olan dövlətlərdən fərqləndirməyə xidmət edir. Əvvəldə olduğu kimi, İqtisadi azadlıq dəyişəninin 

verdiyi  nəticələrdə  heç  bir  dəyişiklik  qeydə  alınmır  və  yeni  dəyişənlərin  heç  biri  statistik 

əhəmiyyətə malik deyil. 

Sabitliyin  son  sınağı  ölkə  modelinin  regiondan  asılı  olaraq  bölünməsini  nəzərdə  tutur. 

Beynəlxalq  əlaqələrin  sonuncu  tədqiqatı  regional  müxtəlifliyi  qabarıq  şəkildə  göstərdi. 

Afrikadakı dövlətlərin  münaqişəli davranışını törədən dəyişənlər qismən Avropa, yaxud Cənubi 

Amerika ölkələrindəki münaqişə davranışının əsasını təşkil edən dəyişənlərdən fərqlənir. İqtisadi 

Azadlığın  əmələ  gətirdiyi  nəticələrin  regional  müxtəlifliyi  əks  etdirməsi  mümkünlüyünü   

araşdırarkən, mən bir neçə regional saxta dəyişənlər əlavə edirəm. Müvafiq regiona aid olan bu 

dəyişənlər

18

 2.4  cədvəlində  əks  edilmişdir.  Regional  saxta  dəyişənlərin  bir  qismi  dünyanın 

müxtəlif  yerlərində  baş  verən  müxtəlif  münaqişələrin  səbəblərinin  müxtəlif  olmasını 

göstərməklə,  statistik  cəhətdən  əhəmiyyətlidir.  Lakin  regional  müxtəlifliyin  mövcudluğunun 

İqtisadi  Azadlığa  heç  bir  təsiri  yoxdur.  Bu  nəticələr  azad  bazarlar  və  sülh  arasinda  son  dərəcə 

möhkəm  əlaqənin  olmasını  göstərir.  Həqiqətən  də,  İqtisadi  Azadlıq  yeganə  dəyişəndir  ki,  həm 

statistik,  həm  də  substanstiv  cəhətdən  bu  tədqiqatda  davamlı  surətdə  əhəmiyyətli  olaraq 

qalmaqda davam edir.  

 

 

 

---

 

www.azadliqciragi.org 

13 

Kapitalist sülhün gələcəyi 

 

Yuxarıda göstərilən nəticələr beynəlxaq münasibətlərin inkişafı haqqında spekulyativ rəy 

yürütməyə  imkan  verir.  Bəzi  nəticələr  ümidverici,  digərləri  isə  belə  deyil.  Azad  və  çiçəklənən 

iqtisadiyyata malik ölkələr sülhü qorumaq, hətta onu dərinləşdirmək şanslarına malikdilər ki, bu, 

iyirminci əsrin son mərhələləri üçün xarakterik olmuşdur.  

 

Cədvəl 2.2 Aİ-yə üzvlük və Nüvə silahına sahibliyin əlavə edilməsi 

Dəyişən  

Əmsal 

(standart səhv) 

İqtisadi azadlıq 

-0.531** 

(0.176) 

İmkanlar 

-2.917 

(9.151) 

Əhali 

 

1.68x10

 

-6†

 

 

(9.74 x 10

 

-7

) 

Güclü Dövlət? 

0.452 

(1.130) 

Demokratiya balı 

-0.030 

(0.065) 

Müdafiə paktı? 

-0.472 

(0.560) 

 

Adambaşına düşən ÜDM 

           

2.95 x 10

 

-6

 

           

(8.14 x 10

 

-5

) 

Ticarət azadlığı 

           

-4.43 x 10

 

-7

 

           

(1.46 x 10

 

-6

) 

Aİ üzvü? 

 

-0.865 

(0.865) 

Atom silahı? 

1.321 

(1.014) 

- əyri 1 

           

6.16x10

 

-4**

 

           

(2.35 x10

 

-4

) 

- əyri 2 

           

-4.62 x10

 

-4**

 

 

(1.77 x10

 

-4

) 

- əyri 3 

           

1.23 x 10

 

-4*

 

   

(4.8 x 10

 

-5

) 

Kəsik 

-0.562 

(1.341) 

 

N 

2519 

 

Log-mümkünlüyü 

-159.49 

 

X

2

(13)

 

275.447 

 

Əhəmiyyət dərəcələri 

+:10%  *:5%   **:1% 

 

 

 

Cədvəl 2.3. Əlavə Demokratik Faktorların yoxlanması  

Dəyişən  

Əmsal 

(standart səhv) 

İqtisadi azadlıq 

-0.779** 

(0.221) 

İmkanlar 

4.461 

(13.281) 

---

 

www.azadliqciragi.org 

14 

Əhali 

 

2.27x10

 

-6*

 

 

(1.14 x 10

 

-6

) 

Güclü Dövlət? 

1.148 

(0.969) 

Demokratiya balı 

-0.008 

(0.059) 

Müdafiə paktı? 

-0.536 

(0.462) 

 

Adambaşına düşən ÜDM 

           

1.12 x 10

 

-5

 

           

(6.63 x 10

 

-5

) 

Ticarət azadlığı 

           

-5.03 x 10

 

-8

 

           

(1.50 x 10

 

-6

) 

Ümumi torpaq sahəsi 

 

8.74 x 10 

-8

 

(1.69 x 10 

-7

) 

Əhali sıxlığı 

 

2.87 x 10

 

-4

 

(2.42 x 10

 

-4

) 

Qonşu dövlətlərin sayı 

-0.157 

(0.097) 

Əkilən torpaqlar/əhali 

-0.123 

(0.111) 

- əyri 1 

           

6.14x10

 

-4**

 

           

(2.14x10

 

-4

) 

- əyri 2 

           

-4.66 x10

 

-4**

 

 

(1.70x10

 

-4

) 

- əyri 3 

           

1.26 x 10

 

-4*

 

   

(5.04 x 10

 

-5

) 

Kəsik 

1.257 

(1.578) 

 

N 

2519 

 

Log-mümkünlüyü 

-157.831 

 

X

2

(15)

 

188.22 

 

Əhəmiyyət dərəcələri 

+:10%  *:5%   **:1% 

 

 

Cədvəl 2.4. Regional təsirlərə baxış 

Dəyişən  

Əmsal 

(standart səhv) 

İqtisadi azadlıq 

-0.681** 

(0.194) 

İmkanlar 

4.667 

(9.184) 

Əhali 

 

1.11x10

 

-6

 

 

(9.00 x 10

 

-7

) 

Güclü Dövlət? 

1.773 

(1.191) 

Demokratiya balı 

-0.038 

(0.054) 

Müdafiə paktı? 

-0.168 

(0.531) 

 

Adambaşına düşən ÜDM 

           

4.02 x 10

 

-5

 

           

(5.19 x 10

 

-5

) 

Ticarət azadlığı 

           

-1.21 x 10

 

-6

 

           

(2.33 x 10

 

-6

) 

Şimali Amerika? 

 

14.730** 

(0.640) 

---