Erik Qartzke
www.azadliqciragi.org 17 Nəticə
Yüklə 308,92 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.azadliqciragi.org 17
Dünya sülhü təkcə iqtisadi azadlıq vasitəsilə əldə edilə bilməz. On səkkiz və on doqquzuncu əsrin liberal optimistlərinin mövqeyini yamsılamaq səfehlik olardı. Belə ki, hər hansı dairədə sülhün nə dərəcədə arzu olunan olub-olmamasından asılı olmayaraq, o, qlobal dostluğun bütün açarlarını özündə saxlayır. Qlobal məsələləri öyrənən müasir tələbələr də toqquşmaların ötən əsrin azad və ən liberal cəmiyyətlərini viran etməsi faktını nəzərə almaya bilməzlər. Çoxdan etiraf olunduğu kimi, azadlıq bəşəriyyətdə ən pisin, həm də ən yaxşının ifadəsinə imkan verir. Lakin iqtisadi azadlığın sülhü genişləndirmək tendensiyası nəzərdən qaçırılmamalıdır, xüsüsən də, bu əlaqənin mövcudluğu adi spekulyasiyadan artıq olduğu indiki zamanda. Azad bazar kapitalizmini yaymaq üçün nəzərdə tutulan siyasətlər bir çox siyasətçilərin indi və keçmişdə iddia etdiyi kimi, heç də “dünya sülhü binasının altını saysız-hesabsız minalarla doldurmamışdır” (Libknext, 1969: 13). Əksinə, kapitalizmin qloballaşması və azad bazarların yayılması bunun əksini etmiş, gücün az zəruri olduğu şərait yaratmışdır. İlk baxışda kapitalist sülhü paradoksal görünür. Firmalar çox vaxt münaqişəyə bənzəyən tərzdə rəqabət aparır. Sun Tsunun “Müharibə incəsənəti” və Klausvitsin “Müharibə haqqında” kitabları rəqabət kəskinliyi əxz etməyə can atan biznes məktəbi tələbələri tərəfindən bir içim su kimi udulur. İntellektual və aktivist sülh hərəkatlarının Qərb ənənəsi, mənfəətpərəstliyi həmişə dünyadakı pisliklərin köklərindən biri kimi görməyə meyllidir. Ancaq alturizm vasitəsilə dünyanı yaxşı bir məkana çevirmək olar. Təəssüf ki, alturizm çox vaxt az tapılan olur. Utopik baxışlar ona görə işləmir ki, onlar fərdin və sosial insan təbiətinin transformasiyası üzərində qurulur. Müasir alimlər, xüsüsən də, neoliberal məktəbi kimi fərqləndirilənlər dövlət və dövlətüstü qurumların dövlətlərarası münaqişə üçün mümkün vasitə olduğunu vurğulamışlar. Bu baxışın məğzindəki məntiq böyük hökümətin daxili sosial problemləri həll edəcəyinə tərəfdar olanların məntiqindən heç də fərqlənmir. Biz insanların (yaxud dövlətlərin) səhv etməmək üçün təbii tendensiyalarını dəyişdirə bilməsək də, stimulları dəyişdirə, yaxud davranışı məhdudlaşdıra bilərik. Beynəlxalq institutlar sülhə yardımın nümunəsi kimi göstərilə bilər, baxmayaraq ki, ən əhəmiyyətli təşkilatlar az təsir və ya heç bir təsir göstərmədiyindən, effekti çox da böyük deyil (Boehmer et al., qarşıdan gələn). Adam Smit iki əsr öncə böyük uzaqgörənliklə deyirdi ki, bürokratik göstərişlərdən, yaxud məhdudiyyətlərdən azad şəxsi mənfəət ümumi rifaha dövlət nəzarətindən daha yaxşı xidmət etmişdir. Bazar gücləri “gorünməz əl” kimi hərəkət edərək əhalinin istehsal potensialını azad edirdi. Bu gün artmaqda olan sübutlar var ki, “görünməz əl” həm də millətlərin xarici siyasətində hərəkət edir. Qlobal bazarlar tərəqqi təcavüzün bəzi formalarını faydasız edən vaxt münaqişələrin ifşaedici mexanizminə alternativ təklif edir. Dünya sülhü axtarışı çoxdan fədakarlıq ehtiyacı ilə birgə qırılıb getmişdir, baxmayaraq ki, alturizmin praktikada kiçicik dinc təsir əldə etməsi görünür. Əvəzində, bu mənfəətpərəstliyin kənar məhsuludur ki, onun digər bir xeyirxah sosial effekt doğurması məlum olmuşdur. İqtisadi azadlığın çiçəklənməsi(hansı ki, bəziləri ona ironikcəsinə “xəsis” damğası yapışdırmışdır) çoxlarının əbədi, anadangəlmə, sivilizasiyanın özünün meyvəsi kimi görünən müharibə alovlarını soyutmağa başlamışdır.
www.azadliqciragi.org 18
Burada istifadə olunmuş dəyişənlərin bir çoxu EUGene© proqram paketindən (Bennet və Stamç 2000) istifadə etməklə hazırlanmışdır. Digər dəyişənlər isə aşağıda göstərilmiş mənbələrdəndir. Stata TM müəllifdən istənilə bilən (email: eg585@columbia.edu ) empirik təhlil və məlumat toplusunun bütün aspektlərini təkrarlayan fayl “yaradır”.
Asılı dəyişən Mən Dövlətlərarası Hərbi Mübahisələri (DHM-lər) dövlətlər arasındakı münaqişəli davranışı müəyyənləşdirmək üçün işlədirəm. DHM-lər haqqında məlumatın EuGene versiyası 1816-cı ildən 2000-ci ilədək olan dövrü əhatə edir və münaqişə gərginliyinin 6 kateqoriyasını (0 = vuruşda ölüm yoxdur, 1= 1-dən 25-dək ölüm hadisəsi, 2= 26-dan 100-dək ölüm hadisəsi, 3= 101-dən 250-dək ölüm hadisəsi, 4= 251-dən 500-dək ölüm hadisəsi, 5= 501-dən 999-dək ölüm hadisəsi, 6= ən azı 1000 ölüm hadisəsi) ehtiva edən mzfatald dəyişənindən ibarətdir. Əlavə məlumat üçün bax: Qoçman və Maoz, 1984 və Cons, Bremer və Sinqer 1996
Ceyms Qvartney, Robert Louson və digərləri “təsisat tədbirlərinin və siyasətlərin iqtisadi azadlıqla birgə 7 əsas sahədə davamlılığın müəyyənləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulan” indeksi tərtib etmişlər (2000:3). Bu sahələrə aiddir: “ (I) Dövlətin ölçüsü, (II) İqtisadi struktur və bazarların işlədilməsi, (III) Valyuta siyasəti və qiymət sabitliyi, (IV) Alternativ valyutanın işlədilməsi azadlığı, (V) Hüquqi struktur və özəl mülkiyyətin təhlükəsizliyi, (Vİ) Xaricilərlə ticarət azadlığı, və (VII) qiymətli kağızlar bazarında mübadilə azadlığı” (Qvartney və Louson, 2000: 3). İqtisadi azadlığın 7 sahəsi sonradan 23 müxtəlif statistik göstəriciləri də özündə ehtiva etməyə başladı. Məlumatlar 5 illik intervalında 1970-ci ildən 1995-ci ilədək 123 ölkə üçün mövcuddur. İqtisadi azadlıq məlumatlarını http://www.freetheworld.com/download.html
saytından əldə etmək mümkündür. Mən əvvəlki illərin rəqəmləri vasitəsi ilə çatışmayan məlumatları əvəz edən məlumatların versiyalarını hazırladım və digər çatışmayan rəqəmləri də əlavə etdim.
Bu termin dövlətlərin hakimiyyət layihələşdirilməsi və münaqişələri idarə etmək qabiliyyətini müəyyənləşdirir. Müharibə korrelatları (MK) Milli İmkanların Mürəkkəb Göstəriciləri (MİMG) balı dövlətin güc işlətmək üçün potensialının indeksini müəyyənləşdirir. MİMG balları dövlətin ümumi əhali sistemi, şəhər əhalisi, enerji istehlakı, dəmir və polad istehsalı, hərbi qüvvə və hərbi xərclərdəki payının ağırlaşdırılmış orta həddi kimi hesablanır.
Əhalisi çox olan ölkələr, mübahisəsiz olaraq az əhalisi olan kiçik dövlətlərdən verilmiş müharibə qurbanlarının sayına görə fərqlənir. Əhali mövcüd əraziyə nisbətən çox və ya az ola bilər (Çukri və Nort, 1975, 1989). Mən bəzi reqressiyalara Əhalinin Sıxlığı bölgüsünü də əlavə edirəm. Bu dəyişən milli əhalinin ümumi kəmiyyətinin ərazinin bütün kvadrat milinə bölünməsi ilə ölçülür. Müvafiq olaraq Əkilən torpaq/Əhali bölgüsü məhsuldar kənd təsərrüfatı, yaxud otlaq torpaqlarının hektarlarının sayının əhalinin sayına bölünməsi ilə hesablanır. Bu məlumatlar CİA World Factbook-dan götürülmüşdür ki, cəmi bir neçə il üzrə mövcuddur. Mən itmiş rəqəmləri digər illərdən olan rəqəmlərlə əvəz edirəm, bu məlumatlar zaman ərzində çox da dəyişmir.
Güclü dövlətlər beynəlxalq məsələlərdə daha fəal olmağa meyl edir ki, bu daha tez-tez münaqişəli davranışla nəticələnir. Əsas güclü dövlətlər nisbətən varlı ola biləcəyinə görə,
Yüklə 308,92 Kb. Dostları ilə paylaş:
|