Erkin iqtisodiy zona maxsus iqtisodiy zonaning bir

MAVZUGA OID ADABIYOTLAR SHARHI 
Bunday hududlarga nisbatan keltirilgan ilk ta’rif 1973 yil 18 mayda qabul 
qilingan “Bojxona tartib-tamoyillarini soddalashtirish va uyg‘unlashtirish 
to‘g‘risida”gi Xalqaro konvensiyada o‘z aksini topgan bo‘lib, unga muvofiq erkin 
zona bu- tomonlar tomonidan kelishilgan hudud bo‘lib, unga kirib keladigan har 
qanday tovar bojxona hududidan tashqarida ko‘rib chiqiladi [3].
Maxsus iqtisodiy zonani (MIZ) tavsiflab beruvchi uch xil fikrlar mavjud. 
Birinchi fikr rivojlanayotgan mamlakatda, soliq imtiyozlaridan bahramand bo‘lgan 
ko‘p millatli korporatsiyalar (TMK) tomonidan joylashtirilgan, tikuvchilik 
fabrikalarida ishchilar sifatsiz sharoitlarda ishlayotgani bilan to‘sib qo‘yilgan sanoat 
mulkini tasvirlashi mumkin. Aksincha, ikkinchi fikr "SHenchjenning mo‘‘jizasi" 
haqida aytishi mumkin, 30 yil ichida baliqchilar qishlog‘i 14 million kishilik 
megapolis shaharga aylanib, jon boshiga to‘g‘ri keladigan ichki mahsulot (YAIM) 
100 foizga o‘sgan, Uchinchi fikr, portlari savdo va logistikaga yo‘naltirilgan 
faoliyatning keng doirasi uchun asos bo‘lgan Dubay yoki Singapur kabi joylar haqida 
bo‘lishi mumkin. Gibraltar, Gamburg va Singapur kabi xavfsiz savdo yo‘llari bo‘ylab 

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 4 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
135 
w
www.oriens.uz
May
2021
 
 
bepul saqlash va almashinuvni kafolatlaydigan entrepotlar va shahar bo‘ylab erkin 
zonalar asrlar davomida ishlab kelmoqda. Birinchi zamonaviy erkin sanoat zonasi 
1959 yilda Irlandiyaning SHennon shahrida tashkil etilgan. 1970-yillarga qadar 
ko‘pchilik zonalar sanoatlashgan mamlakatlarida to‘plangan edi. Ammo 1970-
yillardan boshlab, SHarqiy Osiyo va Lotin Amerikasida bunday zonalar TMKlar 
karitalini jalb qilish uchun tashkil etildi. Ushbu zonalar import o‘rnini bosuvchi 
siyosatdan voz kechgan va eksportga asoslangan o‘sish siyosati orqali jahon 
bozorlariga qo‘shilishni maqsad qilgan mamlakatlarda savdo va investitsiya 
siyosatining asosi bo‘ldi [4]. 
Maxsus iqtisodiy zonalar iqtisodiy faoliyatga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy 
investitsiyalarni jalb qilish maqsadida, u joylashgan davlatdan farqli ravishda tartibga 
solinadigan va boshqariladigan, geografik jihatdan chegaralangan hudud sifatida 
tavsiflanishi mumkin. 
O‘n yilliklar davomida EIZlar rivojlanishning aniq maqsadlariga erishish 
uchun ishlab chiqilgan nisbatan sodda taklifdan tobora xilma-xil takliflarga aylandi 
[5]. 
L.A. Kravchenko, M.V. Goryachix ilmiy tadqiqotlariga muvofiq, maxsus 
iqtisodiy zona - bu hududda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishning maxsus 
rejimi faoliyat ko‘rsatadigan qismdir [6]. 
Keng ma’noda maxsus iqtisodiy zonalar konsepsiyasining ta’rifini olimlar T.P. 
Danko va E.M. Okrut: "Erkin iqtisodiy zonalar - bu davlatning suveren hududi bo‘lib, 
u mamlakat iqtisodiy kompleksining ajralmas qismi bo‘lib, u erda ijtimoiy mahsulot 
ishlab chiqarish va taqsimlash butun mamlakat bo‘ylab yaxlit, korporativ maqsadga 
erishish uchun ishlab chiqarish va taqsimotning ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarini 
tartibga soluvchi maxsus mexanizmlardan foydalangan holda amalga oshiriladi, 
diffuzion kengayishga qodir bo‘ladi” [7].
Sirazetdinov R.M., Salaxieva L.R.larning fikriga ko‘ra, maxsus iqtisodiy 
zonada davlat investitsiyalarining asosiy maqsadi innovatsion iqtisodiyotni, sanoatni 
va ilmiy-sarmoyaviy sohani rivojlantirishdir. Bu quyidagilar tomonidan amalga 
oshiriladi: 
xorijiy investorlarni (kapitalni) jalb qilish; 
ish o‘rinlari sonini ta’minlash (ko‘paytirish); 
eksport mahsulotlarini yaratish, rivojlantirish, ko‘paytirish; 
importni almashtirish; 
boshqarishning yangi modellarini tajriba asosida qo‘llash, ish yuritish; 

---