Erməni xəyanəti

83 
 
mövcuddur. Hər Ģeydən əvvəl, onu qeyd etmək lazımdır ki, türk xalqlarının inkiĢaf 
səviyyələri müxtəlifdir. 
Siyasi  məsələlərə  gəldikdə  isə  birinci  növbədə  qeyd  edilməlidir  ki,  türk 
dünyasının  oyanması  həm  Qərbi,  həm  də  ġərqi  ciddi  narahat  etmiĢdir.  Türk 
xalqlarının əksəriyyətinin müsəlman olması bu narahatlığın əsas səbəbidir. 
Bu bölgədə əsas təsir gücünə malik olan Rusiyanın mövqelərinin saxlaması 
təbii  olaraq  türk  ölkələrarası  inteqrasiyasının  güclənməsinə  gətirib  çıxarmalıdır. 
Belə  olan  surətdə  Ģərait  Qərbin  və  Yaponiyanın  müəyyən  dərəcədə  səbrli 
olmalarını  tələb  edir.  Odur  ki,  indiki  Ģəraitdə  türk  dünyası  ölkələrinin  dünya 
siyasətinə  daxil  olmaları  asanlıqla  mümkün  olmayacaqdır.  Ona  görə  də  türk 
xalqlarının  yaxınlaĢması,  hər  cür  əlaqələrinin  geniĢləndirilməsi  günün  həyati 
tələbatına  çevrilir.  Bu  yaxınlaĢma  ayrılıqda  bu  ölkələrin  milli  vəzifələrinin 
müvəffəqiyyətlə  həyata  keçirilməsinə  kömək  etməklə  yanaĢı,  bütövlükdə  türk 
dünyasının problemlərinin həllində yaxından iĢtirak etməsinə gətirib çıxarmıĢdır. 
Son illər türk dünyası ölkələrinin 
yaxınlaĢması,  türkdilli  xalqların  özünə 
qayıtması  ilə  əlamətdardır.  Bu  proses 
müasir  dünyanın  siyasi  təlatümlərindən 
və 
oyanmıĢ 
xalqların 
həyatı 
mənafeyindən  irəli  gələn  tələbat  kimi 
təzahür  etməkdədir.  Türk  dövlətlərinin 
əməkdaĢlığı 
və 
yaxınlaĢması 
zəruriyyətini  dəfələrlə  qeyd  edən  ulu 
öndərimiz  Heydər  Əliyev  1994-cü  ildə  türk  dövlət  baĢçılarınm  ikinci  zirvə 
toplanıĢı  ərəfəsində  demiĢdir:  “Mən  bu  görüĢə  çox  böyük  əhəmiyyət  verirəm. 
Orada  hansı  sənədin  imzalanıb-imzalanmamasından  asılı  olmayaraq,  elə  bu 
görüĢlərin özü, fikir mübadiləsi, həmin ölkələrin prezidentlərinin ünsiyyəti - bunlar 
hamısı  respublikaları  həm  iqtisadi,  həm  mədəni,  həm  də  bütün  baĢqa  sahələrdə 
bundan sonra da bir-biri ilə sıx əlaqələr yaratması üçün imkanlar açacaqdır”. 
Türk  xalqlarının  yaxınlaĢması,  onların 
qarĢılıqlı  əlaqələrinin geniĢlənməsi  müasir siyasi 
proseslərin  fövqündə  baĢ  verir  və  bu  proseslərlə 
Ģərtlənməyə  bilməz.  SSRĠ-nin  dağılması  ilə 
əlaqədar  yaranmıĢ  geopolitik  vəziyyət,  Ģübhəsiz, 
bu  proseslərin  mərkəzində  durur.  Yeni  yaranmıĢ 
türk  respublikalarına  həm  Qərb  (Avropa  və 

---

84 
 
ABġ),  həm  ġərq  (Yaponiya  və  Çin),  həm  də  bu  regionda  ənənəvi  təsir  gücünə 
malik  Rusiya  ciddi  olaraq  maraq  göstərirlər.  Qərb  Türkiyənin  türk  xalqları  ilə 
iqtisadi,  mədəni,  siyasi  əlaqələrinin  fəallaĢmasına  o  qədər  də  qısqanclıqla 
yanaĢmır,  hərçənd  burada  Qərb  dövlətlərinin  özlərinin  də  ciddi  iqtisadi  və  siyasi 
məqsədləri vardır. Bununla belə, Türkiyənin Qərb aləminə iqtisadi, siyasi və hərbi 
bağlılığı  Türkiyənin  bu  sahədə  fəaliyyətinə  Qərbin  xeyir-duası  üçün  lazımi  əsas 
verir.  Digər  tərəfdən,  Qərbin  Türkiyənin  bu  regionda  roluna  müsbət  münasibəti 
xeyli  dərəcədə  islam  fundamentalizmi  deyilən  amilin  üstünlük  qazana  biləcəyi 
təhlükəsi ilə izah edilə bilər. Türkiyənin islam fundamentalizminə strateji və faktiki 
münasibəti Qərbi qane edir. 
Bu  məsələdə  pantürkizm  və  panturanizm  ideologiyasının  hazırkı  dövrdə 
müəyyən  transformasiyanın  də  təsiri  az  olmamıĢdır.  Ġndi  türk  ölkələrinin  rəsmi 
dairələrində  söhbət  uzaq  gələcəyin  xülyası  olan  Turan  dövlətindən  yox,  türk 
xalqlarının qarĢılıqlı münasibətlərinin əməli vəzifələrindən gedir. 
Yaponiyanın  və  Çinin  türk  dünyasına  münasibətlərinə  gəldikdə  isə  bu  iki 
qüdrətli  və  güclü  potensiala  malik  Asiya  ölkəsinin  yeni  yaranmıĢ  türk 
respublikalarına  çox  ehtiyatla,  eyni  zamanda  nikbin  yanaĢdıqlarını  aydın  sezmək 
mümkündür. 
Ermənistanın  Azərbaycana  qarĢı  təcavüzünə  türk  xalqlarının  müxtəlif 
münasibəti,  bəzən  də  torpağımızda  təcavüzkarların  törətdikləri  vəhĢiliklər  qardaĢ 
xalqların  sadəcə  biganəlik  göstərməsi,  bəlkə  də  bu  tarixin  türk  dünyasını  çəkdiyi 
sınağın təzadlı təzahürlərindən ilkidir. Bu çətinliklərə sinə gərmək, bu sınaqlardan 
uğurla  çıxmaq  türk  dünyasından  tarixin  dərslərini  unutmamaq  Ģərti  ilə  müasir 
siyasətin  ənginliklərində  çeviklik,  sərrastlıq,  acı  həqiqətlərin  özünə  düz  baxmaq, 
Ģirin  vədlərə,  müvəqqəti  güzəĢtlərə  aldanmamaq,  dostu  düĢməndən  ayıra  bilmək 
qabiliyyətini tələb edir. 
 
Bəhruz Abdullayev, 
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin beynəlxalq  
münasibətlər kafedrasının müdiri, tarix elmləri doktoru, professor 

---

85 
 
ERMƏNĠSTANDA REAL ĠSTEHSALA  
VƏ ĠXRACATA HESABLANMIġ ĠQTĠSADĠYYAT YOXDUR 
 
Ġstisna  deyil  ki,  faktiki  separatizm  ocağı  olan  və  daha  ciddi  siyasi,  sosial-
iqtisadi  problemlərə  malik  Dağlıq  Qarabağda  insan  alveri  problemi  ciddi  təhlükə 
hesab edilməyə baĢlayıb. Əks halda, bu tədbiri tutaq ki, Ermənistanda da keçirmək 
olardı.  Yerli  erməni  əhalinin  Dağlıq  Qarabağı  tərk  etmək  və  daha  yaxĢı  həyat 
Ģəraiti  axtarmaq  istəyi  baĢadüĢüləndir.  Görünür  ki,  bu  fonda  əhalinin  qadın 
qisminin  iĢ  dalınca  bölgəni  tərk  etmə  halları  daha  intensiv  xaraketr  daĢıyır. 
“DQR”in  faktiki  olaraq  yalnız  Ermənistanla  “gömrük”  məntəqəsinə  malik 
olmasından  çıxıĢ  edib  deyə  bilərik  ki,  yerli  erməni  qadınlarının  əsas  və  ilkin 
dislokasiya  məkanı  elə  sözügedən  ölkə  olur.  Üstəlik,  onu  da  əlavə  edək  ki, 
gerçəklikdə  ortada  heç  bir  “gömrük”  məntəqəsi  də  yoxdur.  Sadəcə  olaraq, 
ermənilər  əhalinin  bölgəni  tərk  etmə  tendensiyasından  ehtiyatlanaraq  prosesin 
qarĢısını almaq məqsədilə müxtəlif tədbirlərə əl atmalı olurlar. 
Ermənistan  hazırda  tək  Dağlıq  Qarabağın  erməni  qadınları  deyil,  həm  də 
beynəlxalq  terror  Ģəbəkəsinin  nümayədələri  üçün  tranzit  statusunu  daĢıyır. 
Yerevanda terrorçuluğun maliyyələĢdirilməsi ilə mübarizəyə dair seminar keçirilir, 
digər  tərəfdən  isə  dünya  mətbuatında  Ġraqın  Ģimalında  qərarlaĢmıĢ  PKK  terrorçu 
təĢkilatın  üzvlərinin  Ermənistana,  oradansa  Dağlıq  Qarbağa  köçmə  perspektivləri 
barədə  məlumatlar  əks  olunur.  Ġlk  belə  informasiyanı  Türkiyənin  “Zaman”  qəzeti 
yayıb. 
Məlumatda  bildirilir  ki,  Ankaranın  kəĢfiyyat  orqanları  PKK-çıların  türk 
ordusunun  zərbələrindən  sonra  dünyanın  digər  dövlətlərində  özünə  sığınacaq 
axtarmaları  barədə  informasiya  əldə  ediblər.  Daha  sonra  bu  barədə  Türkiyənin 
“AkĢam” qəzeti də məqalə dərc etdi və bildirdi ki, hazırda Ankara Bakı və Tbilisi 
arasında problemlə bağlı ciddi müzakirələr və məsləhətləĢmələr gedir. Məlumatın 
dəqiqliyi  güman  ki,  Ģübhə  obyekti  ola  bilməz,  çünki  bir  neçə  gün  keçməsinə 
baxmayaraq  Türkiyənin  hökumət  dairələri  heç  bir  təkziblə  çıxıĢ  etməyiblər.  O  da 
məlumdur ki, bir müddət əvvəl ABġ-la Türkiyə arasında kəĢfiyyat məlumatlarının 
mübadiləsinə dair anlaĢma əldə olunub və bundan sonra VaĢinqton Ankaram PKK-
nın  dislokasiyası  və  hərəkət  marĢrutları  barədə  məlumatlarla  təchiz  etməyə 
baĢlayıb.  Görünür,  bu  xəbər  də  həmin  sözləĢmənin  nəticəsi  kimi  məlum  olub. 
Əlavə  edək  ki,  PKK-nın  bazarlarını  Dağlıq  Qarabağ  ərazisinə  köçürmək  niyyəti 
barədə informasiya Rusiyanın “Kommersant” qəzetində Ġraqın Ģimalında baĢ verən 

---