şabalıdı, boz və qonur meşə, tünd preri torpaqları)
aparılmalıdır.
Keçmiş SSRİ üçün də torpaqların istifadəsində
qeyri-bərabərlik səciyyəvi haldır (şəkil 22.3). Bu onunla
əlaqədardır ki, SSRİ ərazisinin xeyli hissəsi kənd
təsərrüfatı üçün az yararlı, əlverişli olmayan coğrafi
şəraitdə yerləşmişdi. Burada əkinçilik əsasən meşə-
bozqır və bozqır landşaftlarında, qismən isə cənub
vilayətlərinin meşə və meşə-bozqır zonalarında cəm
edilmişdir. Statistik məlumatlara görə SSRİ ərazisinin
cəmi 16%-ni tutan meşə-bozqır, bozqır, quru–bozqır
zonalarında əkin sahələlərinin 75,2%-i, cənub tayqa
zonasında isə 17%-i yerləşir. Bu cəhətdən SSRİ ərazisi
torpaq fondunun 8%-ni təşkil edən qara torpaqların
əhəmiyyəti xüsusilə böyükdür. Lakin belə az olmasına
baxmayaraq, SSRİ əkin sahələrinin 50%-dən çoxunu,
satılıq taxıl məhsulunun 80%-ni qara torpaqlar təmin
edir.
Dünya miqyasında aparılan tədqiqatlarla və
təcrübələrlə müəyyən edilmişdir ki, müasir dövrdə
əkinçilik təsərrüfatına yararlı olan əlverişli torpaq
sahələri demək olar ki, mənimsənilmişdir, əlavə sahələri
əkin dövriyyəsinə cəlb etmək üçün aqromeliorativ
tədbirlər, rekultivasiya işləri, qurutma və suvarma
tədbirləri həyata keçirilməlidir.
206
Cədvəl 22.3. Dünya torpaqlarının əkinçilikdə müasir istifadəsi və
inkişaf proqnozları (N.N.Rozov və M.N.Stroqanovaya görə, 1979)
Coğrafi qurşaqlar
və torpaq qrupları
Müasir becərilən
sahələr
Səmərəli istifadə
olunan sahələr
Milyo
n
km
2
Torp
aq
qrup
u
sahə
sində
n,%-
lə
Düny
anın
torpa
q
örtüy
ündə
n,
%-lə
Milyo
n
km
2
,
Torp
aq
qrup
u
sahə
sində
n,%-
lə
Düny
anın
torpa
q
örtüy
ü
sahə
sində
n, %-
lə
1
2
3
4
5
6
7
TROPİK
Daima rütubətli
meşələrin
torpaqları (qırmızı
və sarı ferralit)
1,9
7,4
1,4
6,1
23,6
4,5
Mövsümi rütubətli
landşaftların
torpaqları (qırmızı
savanna,bərkimiş
qara)
2,2
12,6
1,7
5,9
33,9
4,3
Yarmsəhra və
səhra torpaqları
0,1
0,8
0,1
0,1
7,7
0,7
Subtropik
Qurşaq üzrə cəmi
4,2
7,2
3,1
3,0
23,0
9,5
Daima rütubətli
meşələrin
torpaqları
(qırmızı,sarı
torpaqlar)
1,3
19,7
1,0
1,7
25,8
1,7
Mövsümi rütubətli
landşaftların
2,2
25,6
1,6
3,2
37,2
2,4
207
torpaqları
(qəhvəyi və b.
Torpaqlar)
Yarımsəhra və
səhra landşaftının
torpaqları
0,8
7,6
0,5
1,1
10,4
0,8
Quşaq üzrə cəmi
4,3
16,8
3,1
6,0
42,8
4,9
Subboreal
Enliyarpaqlı
meşələrin və
prerilərin
torpaqları (qonur
meşə və b)
2,0
33,4
1,5
2,2
36,7
1,7
Bozqır
landşaftların
torpaqları
(qara,şabalıdı
torpaqlar)
2,5
31,6
1,9
3,0
3,8
2,2
Yarımsəhra və
səhra
landşaftların
torpaqları
0,1
1,3
0,1
0,3
3,8
0,2
Qurşaq üzrə cəmi
4,6
21,0
3,4
5,5
15,0
4,1
Boreal
İynəyarpaqlı və
qarışıq meşələrin
torpaqları
(podzol,çimli-
podzol torpaqlar)
1,3
8,4
1,0
2,0
13,0
1,5
Donuşlu tayqa
landşaftının
torpaqları
-
-
-
0,1
1,2
0,1
Qurşaq üzrə cəmi
1,3
5,4
1,0
2,1
8,8
1,5
Qütb
Arktika və tundra
landşaftının
torpaqları
-
-
-
-
-
-
208
Dünya qurusu
üzrə (buzlaqlarsız
və sularsız)
14,4
-
10,8
26,6
-
19,9
209
Şəkil 22.3. Şərqi Avropa düzənliyində fiziki-coğrafi şəraitin
şimaldan cənuba doğru dəyişməsi: 1) temperatur; 2) rütubət
əmsalı; 3) çürüntü qatının qalınlığı; 4) torpaq qatının qalınlığı
210
Dostları ilə paylaş: |