Estrada va ommaviy tomoshalar tarixi

III B O B. Q A D IM G I Y Ü N O N D A G I T O M O S H A T U R L A R I
3 .1 . Q adim gi Y unonistonda estrada tu shunchasining
p ay d o boMishi
E strad a tarixini o krganish u c h u n shu t u s h u n c h a n i p a y d o qilgan 
t a r i x i y d a q i q a l a r n i t a s a v v u r i m i z d a t i k l a b , u n i n g o ‘z d a v r i
tomoshalaridagi ilk k o ‘rinishlarini izlaymiz va o ‘rg an a m iz
S a y o h a tim iz n i qad im gi g r e k l a r n i n g t a s a v v u r i va t a f a k k u r i n i
ifodalagan miflar - rivoyatlardan boshlaymiz. U l a m i n g miflari diniy 
ru h d a b o ‘lib, olam avvalida X a o s d a n ib o ra t b o ‘Igan, degan fikrni 
t a ’kidlaydi. Xaos - bu g un h a m h a m m a narsaning a ra lash ib ketgan 
shakli m a ’nosida ishlatiladi. X a o sd a n Yer - G e y a va yer osti olami
- T a r ta r paydo h o ‘lgan. G e y a d a n uning o ‘g ‘li U r a n , o s m o n xudosi 
kelib chiqqan. Uran va G e y a d a n titan - k a tta xu d o K r o n o s tu g ‘ilgan. 
K r o n o s d a n - Aid, Poseydon, Gestiya, Dem etra, G e r a va Zevs kabi 
kichik xudolar kelib chiqqan.
Z ev s b o sh liq kichik x u d o l a r - t i t a n l a r , y a ’ni k a t t a x u d o l a r
h u k m d o r l i g i n i a g ‘d a r i b t a s h l a b , o l a m n i o ‘z l a r i i d o r a q ila
boshlaganlar. Shunday qilib, Zevs - bosh xudo, O s m o n m a ’budasi 
va n ikoh homiysi G era uning xotini b o i g a n .
G re k la r tabiatdagi m o ‘jiza va o ‘zgarishlam ing s o d ir b o iis h ig a
X u d o l a r sa b a b c h i deb q a r a b , u l a m i n g v a z if a l a r i n i q u y id a g ic h a
taqsim qilganlar:
1. Poseydon - dengiz xudosi
2. D em etra - hosildorlik va d o n xudosi
3. Gestiya - uy-ro‘zg‘o r m a ’budasi
4. Aid - yer osti xudosi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5. A fina - donishm andlik va urush xudosi
6. A p p o lo n - r o ‘shnolik va s a n ’a t xudosi
7. A r te m id a - oy va ov m a ’budasi
8. G efest - temirchilik xudosi
9. A f r o d ita - g o ‘za]lik va sevgi xudosi
10. D io n is - g o ‘zal yigit qiyofasidagi hosil va vino xudosi.
G r e k l a r o ’z m i ñ a r i d a x u d o l a r b i la n o d a m l a r o ‘r t a s i d a g i
m u n o s a b a tn i b o g ‘lay boshlaydi. N a tija d a Prometey osm o n d a n olovni 
o d a m la rg a olib tushgani uchun jazolanadi. Yarim xudo - q a h ra m o n
G e ra k l 12 m a r t a q a h ra m o n lik k o ‘rsatadi. U x u d o la r va o d a m la r
n i k o h i d a n p a y d o b o klg a n i u c h u n a l o h i d a e ’z o z la n g a n . G e r a k l
yovuzlikka qarsh i kurashadigan. sher terisini yopingan, qoMiga tayoq 
tutgan q a h r a m o n obrazidir.
D u n y o m ad a n iy a tid a k a tta o ‘rin tutad igan bayram lar qadimgi 
g r e k l a r n i n g h a m o ‘z x u d o la r ig a b a g ‘ishlab o ‘tk a z a d ig a n asosiy 
tadbiri b o ‘lgan. Bu bayramlarni tantanalinishonlash uchun ular, hatto 
q o ‘shni s h a h a r la r d a n m ehm onlar chaqirishgan. Natijada, bayram lar 
- x a l q o ‘yinlari k o ‘rigiga, jismoniy tarbiya k o ‘rgan yigitlar o ‘rtasidagi 
m u s o b a q a la r g a , yasangan qizlarning kiyimlari namoyishiga h a m d a
xor, q o ‘shiq va raqs ustalarining m usobaqasiga asos b o l g a n .
T e a tr , a k ty o r , tragediya, k o m ediy a , mim, xor» orkestr, d ram a , 
sa h n a , e s t r a d a , sta d io n , bu - q a d im iy greklar y a ra tg a n to m o s h a
s a n ’ati a ta m a la ri b o ‘lib, ular hozir ham o ‘z mohiyatini y o'qotm ag an . 
Bular tarixiga h am bir nazar tashlaylik.
O tn in g ta q a s i shaklini e sla tad ig a n qadim gi grek teatrlari 20-25 
m ingcha to m o s h a b in n i sig‘d ira oigan. O 'rta s i tekis b o ‘lgan, atrofi 
tepalik bilan o ‘ralgan joyni ular jihozlab - stadion. y a ’ni m u so baqa 
j o y i d e b a t a s h g a n . U ch t o m o n i t u p r o q b ila n o 'r a l g a n te p a l ik
sh a h a rn in g b ir tom oni tekislikdan iborat b o ‘lsa, bu joyni jihozlab -
teatr deb ata sh g a n . D em ak, G r e k la r tom oshabinlar o ‘tiradigan joyni 
teatr deb ata sh g a n . Tekislikning tom oshabinga eng yaqin, oldi qismini
- orxestr, x o r joylashadigan m ay d o n c h a deb atashgan. Bugun ham 
shunday, m usiqali teatrlarda tom oshabin bilan sahna orasidagi joyga
- o rk estr va x o r joylashadi.
X o r b ila n m u lo q a tg a kiruvchi va uni boshqaruvchi Korifeyni, 
t o m o s h a b i n l a r g a y a x s h ir o q k o ‘rin ish in i t a ’m in las h u c h u n , uni
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

orxestrni o rqa tom onida maxsus jihozlangan - tax ta c h o rp o y a ustiga 
chiqarishgan. Chunki, xorning o b r o ‘si, b a la n d b o ‘lib, uning oldida 
yurish m umkin emas edí.
Keyinchalik, Korifey va x or bilan m u loqot qilishi uchun chorpoya 
ustiga birinchi a k ty o r ham c h iq q a n . S a h n a d a K o rife y bilan birga 
birinchi aktyorning paydo bo'lishi taxta jihozni y a n a d a kengaytirishni 
talab qilgan va uni greklar - «estrada», y a ’ni s a h n a, tom m a ’n o d a -
«maxsus ko'tarilgan joy», d e b ataganlar. D e m a k, e stra d a - aktyorlar 
ijrosi uchun maxsus jihozlab k o ‘tari!gan jo y b o ‘1ib, s a h n a atamasi 
bilan h a m o n o ‘z m o h iy a tin i sa q la b k e lm o q d a . Q a d im g i g reklar, 
«skene» deb, estrada - sahna ortidagi maxsus c h o d ir, y a ’ni palatani 
atashgan. U yerda aktyorlar kiyingan va sahna jihozlarini saqlagan. 
K eyinchalik e strada - sa h n a orti m axsus d e v o r bilan t o ‘silgan va 
«skene» - chodir tom oshabinga k o 'rin m aydigan b o l g a n . Bu devorda 
u c h ta eshik qoldirilgan va u n d a n a k ty o r l a r s a h n a g a kirib-chiqib 
turgan. lík bor bu devorga Dionis uchun ata lg an qurb o n lik la r osib 
qo'yilgan. Shunday qilib d evor asta-sekin m avzuga m os o'zgarib, ilk 
dekoratsiya - sahna bezagi vazifasini o 't a y bosh lagan.
Bugungi kundagi te a trtu sh u n ch a si bizda yaxlit to m o s h a k o ‘rsatish 
m a s k a n i n i a n g l a t a d i g a n b o l s a , g r e k l a r d a e s a t o m o s h a b i n l a r
o ‘tiradigan jo y - teatr; xor jo y la s h a d ig a n jo y - orxestr; a k ty o rla r 
h a ra k a t qiladigan joy, sahna - estrada; jihozlar sa qla na dig a n joy -
skena tushunchalaridan iborat b o l g a n .