Estrada va ommaviy tomoshalar tarixi

2.5. A n a x ita g a oíd fom oshaíar
S .P .T o ls to v boshchiligidagi X o razm ek sp ed itsiy a la ri qazigan 
q a t o r q a d i m i y q a l ’a l a r d a n a y o l m a ’b u d a n i n g k o ‘p l a b
h a y k a l c h a l a r i t o p i l g a n b o M ib , u l a r n i n g u m u m i y k o ' r i n i s h i
q u y i d a g i c h a : k e n g v a u z u n k o ‘y l a k , u s t i d a n t i z z a s i g a c h a
tu s h a d i g a n y a n a b i tt a libos, beli tasraa hilan bogM angan. yelkasiga 
u z u n y o p q i c h t a s h l a b o i g a n , b o s h id a te p a s i y a s si q u l o q c h i n ,
b o ‘y n i d a s h o d a t a q i n c h o q . U l a r o rasida b o s h id a to j, q o i l a r i d a
s a l t a n a t h a s s a s i , oy v a q u y o s h r a m z l a r i n i t u t g a n , s h e r y o k i 
y o ' l b a r s n i í e p k i l a y o t g a n í a r z d a t a s v i r l a n g a n l a r i h a m b o r .
S h u n in g d e k , m a z k u r m a ’b u d a b a ’zan otga m in g a n h old a, b a ’zan 
y a l a n g 'o c h h o l a t d a h a m u c h ra y d i. O lim lar ush b u h a y k a lc h a la r, 
z a r d o ‘s h ti y l a r n i n g m a ' b u d l a r i d a n biri A n a x i t a - A r d v i s u r a g a
tegishli deb topdiJar va shu asosda Qadimiy X o ra z m , S o ‘g ‘diyona, 
B a q t r i y a , F a r g ‘o n a - A n a x i t a g a sig‘inish m a r k a z l a r i d i r , d e g a n
x u l o s a g a ke la d ila r. D a r h a q i q a t , z a r d o ks h tiy la r n in g A r d v is u r a -
A n a x i t a g a b a g ‘i s h l a n g a n m a x s u s m a r o s i m l a r i , b a y r a m l a r i ,
t o m o s h a la r i k o ‘p boMgan. S h u n d a koh in lar A n a x ita n i shu taxlitda: 
b a l a n d b o ‘yli, p u r v i q o r , k e lish g a n , ch iroyli k iy in g a n . xilma-xil 
t a q i n c h o q l a r
b i l a n
b e z a n g a n
g o ‘z a l 
a y o l
q i y o f a s i d a
g a v d a l a n t i r g a n l a r . M a x s u s m a r o s i m l a r d a m in g y illa r A n a x i ta
tim s o li s h u n d a y g a v d a la n g a n , K o ‘pgina u r u g ‘lar, elatlar, xalqlar 
u n g a t o p i n g a n , a y n i c h o q d a u n ing g o ‘zallig id a n , m a r o s im la r d a
u n i n g tim solini y a ra tg a n ijro c h ilarn in g his-tuyg‘ulari, m a h o r a tid a n
z a v q l a n i b k e l g a n l a r . I s l o m d i n i k i r i b k e l g a c h . u l a m o l a r
z a r d o ‘sh tiy lik , b u d d i z m v a b o s h q a d in la rg a q a r s h i k u r a s h o ü b
b o r i b . j u m l a d a n , A n a x i t a n i n g h a m h a r q a n d a y t a s v i r i n i ,
m a r o s im la r in i b a r t a r a f e tis h g a uringan. A m m o u n in g haykallari, 
d e v o r i y s u r a t l a r i c h i l p a r c h i n q i li n g a n b o ‘l s a - d a , b i r o q j o n li
ta s v i r i n i, u n g a b o ‘lg a n o d a m l a r k o knglidagi e ’t iq o d n i b a ta m o m
s o ‘n d iris h g a k uchlari y e tm a y d i. O dam lar, j a m o a la r , qochib-pisib 
b o ‘lsa -d a , A n a x ita g a sig‘in is h d a , uning tim solini g a v d a la n tirish d a
d a v o m e ta d i la r . L e k i n , z a m o n l a r o ‘t g a n s a y in m a r o s im h a m , 
A n a x i t a tim soli h a m o bz m o h iy a tid a n uzoqlashib, t o b o r a m avh um
b i r m a z m u n k a s h f e tib , s o f to m o s h a shakliga ega b o klib borgan. 
A r d v i s u r a - A n axita, u m u m a n . suvning, ju m la d a n , A m u d a ry o n in g
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ilohi. p ush ti p a n o h i hisoblangan. A m u d a r y o esa X orazm h a y o t i ,
i q t i s o d i y o t i d a j u d a k a t t a o ‘rin t u t g a n . S h u bo is x o r a z m i y l a r
A n a x i ta g a q a t t i q s ig ‘in g a n la r, u n d a n o b i h a y o t, hosil, t i r i k l i k
m an b a i b o ‘lmish A m u d a ry o n i k a m s u v lik d a n , to sh q in d a n . o ‘z a n in i
o ‘z g a r t i r i s h d a n v a b o s h q a b a l o - q a z o l a r d a n a s r a s h n i i l t i j o
qilganlar. Z a r a f s h o n , Sirdaryo va b o s h q a o ‘n la b d a ry o la r b o ‘y i d a
y ashovchi u r u g 'l a r , elatlar, x a lq la r h a m A n a x ita g a sig‘in ib , h a r
yili m a ’lum p a y tl a r d a maxsus m a r o s im , b a y r a m la r u y u s h tir g a n la r.
Z a r d o ‘shtiy m am la k a tla rd a A n a x ita n in g m axsus ib o d a tx o n a la r i 
b o ‘lgan. C h u n o n c h i, H am ad o n dag i A n a x i ta ibodatxonasi k o ‘p g i n a
jo y la rd a n chiroyli qizlarni t o ‘plab, u larni m arosim t o m o s h a la r id a
o 'y in g a t u s h i r a r e k a n . Isk a n d a r Z u l q a r n a y n o ‘sha i b o d a t x o n a n i
t e a t r b ino si s if a ti d a ish la tg a n , d e y d i l a r . A m m o , m in g a f s u s k i ,
m az k u r m aro sim lar, bayram lar qay y o ‘s in d a o ‘tkazilgani, u l a r n i n g
tarkibi. tartibi, shakllari qanday b o ‘lganligi h a q id a m a ’lu m o t y o ‘q. 
T a x m i n l a r b o r , x o l o s . C h u n o n c h i , t e a t r s h u n o s a k a d e m i k
M .R a h m o n o v 0 ‘r ta Osiyoda topilgan j u d a k o ‘p yodgorliklar o r a s i d a
A n a x i t a t i m s o l i n i n g k o ‘p u c h r a s h i v a « A v e s t o » t a ’r i f l a r i g a
t a y a n g a n h o l d a m a z k u r o b r a z