Estrada va ommaviy tomoshalar tarixi

« A r a k s -
A m u d a r y o b o 'y la r id a y a s h o v c h i m a s s a g e tla r k e c h a s i g u lx a n
yoqib, o 'sim lik hididan m ast b o 'lib , uning a trofida olov o 'ch gu ncha
q o 's h iq a y tib , ra q s tu s h a r e d ila r » .
H a , « L a z g i » m a n a s h u
m u q a d d a s olov a tr o f id a t u g 'i l i b , keyin t u r l i - t u m a n t a s a v v u r la r ,
tim so llar, h a r a k a t l a r bilan b o y ib b o r g a n . « L a z g i» n in g b iz g a c h a
yetib k e lg a n n u s x a la rid a z a r d o 's h t i y l i k n i n g ; q u y o s h g a , o lo v g a , 
M itra g a sig'inish izlari aniq sezilib tu ra d i. A vvalo, u e r k a g u ayol, 
yoshu qari, boyu k a m b a g 'a l, s h o h u g a d o - h a m m a n ik i . H a m m a
o ‘ynaydi. H a r kim o ‘z yoshi, jin si, h oliga y a ra s h a r a q s h a r a k a tl a r i
t o kqib, o ‘z his-tuyg*ularini b a r a l la ifoda qilib j o ' s h urib o ‘ynaydi 
va o ‘ziga xos timsol y a ra tad i. A m m o boshlanishi b ir xil: q o 'l l a r i n i
o s m o n g a k o 't a r i b , ularni m a y in silkitib, u larg a m a h liy o boMib bir 
d a m tikilib tu ra d ila r, s o ‘n g k o 'z la r in i yerga q a d a y d ila r . Bu h a r a k a t
bir n e c h a b o r tak ro rla n a d i. B u n d a bevosita q u y o s h g a sig‘inishni, 
qu yo sh s h u ’lalari va uning s ig ’in uvchiga t a ’siri ifo d a s in i k o ‘rish 
m u m k i n . K e y in g i h a r a k a t l a r h a m a k s a r h o l d a o l o v a t r o f i d a
o ‘yinga tu sh a y o tg a n k ish ilarn in g h o la tla rin i eslatadi: go*yo o lo v g a
b i r y a q i n l a s h i b , b i r u z o q l a s h a d i l a r , o l o v t a f t i d a n y u z l a r i n i
b e rk itad ila r. olov a tro fid a a y la n a d il a r , b a ’z id a o lo v g a te g a ja k lik
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

q i l a d i l a r . A m m o s h u b i l a n b i r g a « L a z g i» t a r k i b i d a j a n g o v a r
h a r a k a t l a r n i , ju m l a d a n , o ‘q - y o y h a ra k a tin i h a m , t a b i a t hodisalari: 
h a y v o n l a r va o ‘s im lik la r d u n y o s i tasv irla rin i h a m , h issiy -ru h iy
k e c h i n m a l a r i f o d a s i n i h a m u c h r a t i s h m u m k i n . S h u j i h a t d a n
N . R a h i m o v a n i n g t a ’rifi h a q i q a t g a yaqin. U «L a z g i» n in g O n a s h
x a l f a (1 8 8 5 -1 952 ) ijro s id a g i t a l q in in i s h u n d a y b a y o n etad i: 
«U
q o 'lla r in i yu q o rig a k o 'ta r is h i bila n boqishlarini yerg a qadadi. Bir
n e c h a d a q iq a b ir jo y d a q o tib tu rd i. S o 'n g r a b a rm o q la ri uchiga
jo n k ir g a n d e k bo ‘lib, a s ta -s e k in h a ra k a t m a vji badaniga yo yild i.
Y ana u b a rm o qla ri bilan n o z ik h a ra ka tla r qiladi. Solla na -solla na
q a d a m ta sh la y d i, o y o q u c h ig a k o 'ta r ilib , y o 'r g 'a l a y b o sh la yd i.
M u siq a u su li tezlashadi. U n in g siy n a si uchishga ta y y o r qushday
o l d in g a in tila d i. B i la k l a r i g a b o g 'la n g a n q o 'n g 'ir o q c h a la r
ja r a n g la y d i. S h u n d a u j u d a te z g o h y u q o rig a , go h y e rg a boqib
h a r a k a t q ila d i. A m m o b o s h in i m a g 'r u r tu tib , o 'y in g a s a lo b a t
q o 'sh a d i... R aqqosa o 'zin in g n o z ik ijrosi bilan g o 'y o lashkarlarning
j a n g q ila y o tg a n holatini, s h o 'x c h o 'l sham ollarini, o 'z m ahbubiga
e r is h o lm a y h ijro n d a a z o b c h e k a y o tg a n g o ‘z a l q iz n in g a la m in i,
e r k in q u sh la rn in g p a r v o zin i h ik o y a qilardi».
Qisqasi, «Lazgi» o ‘z rivojida m u ra k k a b y o ‘lni bosib o ‘tgan, deb 
o ‘ylaym iz. D a s tla b o lov a t r o f i d a , s o ‘ng ib o d a t x o n a la r d a o ‘ynalib, 
k eyin m a y d o n g a c h iq q a n , t o ‘y x o n a la rg a kirib b o rg a n . B o ra -b o ra
m a r o s im sifa tid a u n u tilg a n va u s o f raqs to m o s h a s ig a ayla n g a n . 
Z a m o n l a r o ‘tishi bilan « L azg i» h a ra k a tla ri, tizm alari, m a z m u n la ri 
o ‘z g a r i b , s a r a l a n i b , b o y i b , m u k a m m a l l a s h i b b o r g a n va 
x o r a z m iy l a r raqslarining ram z ig a , m u m to z b ir ifodasiga aylangan. 
«L a z g i - sh u n ch a ki raqs em as, -
d e b yozadi L. A vdeeva, -
b a lki
m a v z u va ijr o u s lu b ig a k o ' r a x i l m a - x i l r a q s la r n i m a y d o n g a
k e ltir u v c h i o 'z ig a x o s h a r a k a tla r tizim idir».
T a r ix iy m a n b a l a r d a n m a ’lu m b o ‘lishicha, «Lazgi»ga o 'x s h a g a n
a j d o d l a r i m i z n i n g q a d i m i y d u n y o q a r a s h i va h a y o t ta r z i b ila n
b o g 'l i q b o ‘lgan ra q s la ri V -V II a s rla rd a n a f a q a t T u r o n d a , balki 
X ito y , H in d i s t o n va b o s h q a m a m la k a t la r d a h am s h u h r a t q o z o n g a n
e k a n . Bu raq s n i q o y ilm a q o m qilib ijro etgan S a m a r q a n d , Buxoro, 
S h a h r i s a b z r a q q o s l a r i c h i n - m o c h i n s h o irla ri t o m o n i d a n m a d h
e ti lg a n .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

R a q q o s a c h i r a y l a n g a n d a p a y q a s h m a h o l d i r : y u z i q a y d a ,
k o ‘ksi q a y d a , q a y d a k urag i, q a y d a yu ragi! B u n d a b izni « c h a r x
u r g a n d a , o lo v h a lq a jil o la n g a n d a y » , « osilib t u r g a n k a b i l o l a - r a n g
q u y o s h » d e g a n ib o ra la r k o ‘p r o q q iz iq tir a d i. D e m a k , r a q q o s a o ‘z 
h a r a k a t l a r i b ila n olovni, q u y o s h n i i f o d a qilgan, u la r g a s ig ‘in g a n . 
B o s h q a s h e ’r d a h a r ir libos k i y g a n r a q q o s a n i n g ik k i q o ‘li b i la n
k o ‘k k a i n t i l i s h i , s o ‘n g q u y u n d a y , a r a v a g ‘i l d i r a g i d a y c h i r
a y la n is h i a jib b ir eh tiro s b i la n k u y l a n a d i . S h o i r l a r r a q q o s a l a r
ijrosidagi c h a r x l a r tasviriga a l o h i d a d i q q a t q ilis h g a n k i, b u bejiz 
emas. « C h a r x » , - bu borliq, k o i n o t , falak ; q u y o s h h a r a k a t i . V- 
V II a s r l a r d a g i T u r o n d a n c h i q q a n r a q q o s a l a r q u y o s h g a t a q l i d
q i l a r e k a n l a r , u n i n g h a r a k a t i n i o ‘z l a r i n i n g c h a p d a n o ‘n g g a t o m o n
gir a y la n is h la ri bilan ifoda q i lg a n la r . C h a r x la r n in g o ‘z b e k x a lq
r a q s i d a h a m o n k a t t a o ‘r in e g a l l a b k e lish i h a m a n a s h u n d a n .
X i t o y l i k s h o i r l a r n i n g t a ’r if u t a v s i f l a r i d a q o ‘n g ‘i r o q l i k a m a r
h a q i d a g a p b o r a d i . T a r i x i y , a d a b i y m a n b a l a r , a r x e o l o g i k
t o p il m a l a r b u m a ’lum o tn i t a s d i q la y d i . C h i n d a n h a m i s l o m g a c h a
b o ‘lgan 0 ‘r t a O s iy o d a zang va q a y r o q l a r bilan i jr o e t i l a d i g a n
r a q s l a r m a v s u m i y b a y r a m l a r d a , b a z m l a r d a , t o ‘y l a r d a k e n g
s h u h r a t q o z o n g a n . U larn ing y o n i g a s h u d a v r l a r d a r a s m b o ‘Igan 
tir, s h a m s h i r , z a n jir bilan o ‘y n a l a d i g a n r a q s la rn i h a m q o ‘s h ib
x a y o l q i la d ig a n b o 'l s a k , b u t o i f a r a q s l a r n i n g Q u y o s h v a u n i n g
y o ‘ld o s h i - j a n g c h i M i t r a g a t a q l i d s i f a t i d a i n k i s h o f t o p g a n i ,
j a n g o v a r r u h d a g i m a z m u n la r i o y d i n l a s h a d i . Q i z ig ‘i s h u n d a k i ,
z a n g va q a y r o q b ila n o ‘y n a l a d i g a n r a q s l a r X o r a z m v o h a s i d a ,
B ux oro, S a m a r q a n d , Q a s h q a d a r y o va S u r x o n d a r y o v i l o y a t l a r i d a
h a m o n k e n g k o ‘la m d a y a s h a b k e lm o q d a .
R a q s sifa tid a «M u n o jot» h a r a k a t l a r i , undagi h ik o y a m a z m u n i
q adim a jd o d la rim iz e ’tiqodi va h a y o ti n i aks ettiradi. Bu r a q s Ali 
A r d o b u s , G ‘a ffo r V allo m a tz o d a , G ‘u l o m N a z a r z o d a va b o s h q a l a r
ijro sid a m a s h h u r b o 'lg an . « M u n o j o t » n i T a m a r a x o n im h a m ijro
e t g a n . L e k i n « M u n o j o t » - t o m m a ’n o d a e r k a k l a r r a q s i
h iso bla ng a n . S h u n d a y qilib b o b o l a r i m i z x u d o la rg a iltijo n in g X o r
shaklini ra q s d a ifodalab, «Lazgi» va « M u n o ja t » d e b n o m l a s h g a n .
K a t t a s h a k ld a g i iltijo - Xorni « k ic h ik shakl»dag i r a q s g a a y la n i s h i
un ing tom oshaviyligini, k o ‘rimliligini oshirdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---