EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

232

örnekler ayrıntılı olarak her incelendiğinde, bu yapıların can-

lılık için lüzumlu işlevleri yerine getirdiği öğrenilmiştir. Bu 

da bazı şartlanmış araştırmacıların, canlıların yapılarındaki iş-

levleri anlayamamaları üzerine, bu yapıların işlevlerini inkâr 

ettiklerini göstermektedir. Mevcut örneklerden, işlevsiz zan-

nedilen yapıların, sadece işlevi anlaşılmamış yapılar oldukla-

rını anlıyoruz.

EMBRİYOLOJİ VE YİNELEMELİ OLUŞ KURAMI

Darwin canlılardan birbirlerine yakın akrabalık bağı olan-

ların embriyolarının benzerliğini de evrim tarihinin ve canlı-

ların soy ağacının belirlenmesi için önemli görmüş ve bu ko-

nuyu ‘Türlerin Kökeni’ kitabının 13. bölümünde ele almıştır. 

Darwin teorisini ortaya koymadan önce Avrupa’nın en meşhur 

embriyoloğu Von Baer (1792-1876) idi. Darwin kendisi embri-

yolog olmadığı için, onun çalışmalarından yararlanmıştı; ama 

Von Baer, Darwin’in kendi araştırmalarını yanlış yorumladı-

ğını söyleyip onu eleştirdi.

Embriyolojiden Evrim Teorisi’ne delil getirme asıl Haeckel 

ile gözde oldu. Onun, ‘yinelemeli oluş’ (recapitulation theory) 

kuramına göre bireyoluş (ontogeny) soyoluşu (phlogeny) yine-

ler. Buna göre insan embriyosu; insanın soyundaki balık, sü-

rüngenler gibi aşamaların benzerlerini geçirmektedir, bu da 

insanın evrimindeki soyunun, insanın embriyosu incelenerek 

anlaşılabileceği anlamını taşımaktadır. Von Baer, canlıların 

embriyolarının ilk aşamalarının birbirlerine benzer olduğunu 

ortaya koymuştu (sürüngen ile insan embriyosunun benzemesi 

gibi); oysa bu iddia, insan embriyosunun, organları oluşmuş 

bir sürüngene benzemesinden çok farklıdır. Von Baer, emb-

riyoların ilk aşamalarının gelişimini tamamlamamış, organ-

ları oluşmamış durumlarının birbirine benzediğini; embriyo 

---

Evrim Teorisi'nin Değerlendirilmesi

233

büyüyünce ayırt edici özelliklerin belirginleştiğini söylemiş-

tir. Von Baer’e göre embriyonun gelişimi özelleşmenin olduğu 

bir süreçti ve insana doğru giden düzlemsel bir hiyerarşi ile 

bunun hiçbir alakası yoktu.

470

 Von Baer bu açıklamaları, daha 

önce aktardığım önoluşumcu yaklaşımın yanlışlığını göster-

mek için yapmıştı.

Bazı canlıların gerçek embriyo aşamaları.

Birçok insan için, Haeckel’in yaklaşımından en çok akılda 

kalan unsur onun embriyolarla ilgili çizimleriyle ‘yinelemeli 

oluş’ teorisini desteklemeye çalışmasıdır. Tarihçi Jane Op-

penheimer ve Wilhelm His’in dikkat çektiği gibi o, bu çizim-

lerde kasıtlı olarak tahrifat yapmıştır. (Birçok biyoloji ders 

kitabında hâlâ bu çizimler mevcuttur.) Embriyolarla ilgili bil-

gilerin Haeckel’in olduğu dönemden çok daha fazla arttığı 

1995 yılında, embriyolog Michael Richardson, Haeckel’in çi-

zimlerinin embriyo gelişimiyle ilgili yanıltıcı bilgiler verdi-

ğini detaylı bir şekilde göstermiş ve bunun biyolojideki en 

ünlü sahtekârlıklardan biri olduğunu söylemiştir.

471

 Haeckel, 

çizimlerinde sahtekârlıklar yapmanın yanında kasıtlı seçim-

ler de yapmıştır. Örneğin memeli embriyolarını hep plasen-

talılardan seçmiş, istediği sonucu göstermeyecek diye keseli-

leri çizimlerine dâhil etmemiştir. İnsan embriyosunun balık 

470  Peter J. Bowler, Evolution The History of an Idea, s. 122-123.

471  Michael Richardson, Heterochrony and The Phylotypic Period.

 

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

234

embriyosu gibi solungaç yarıklarına sahip olduğu iddiası da 

temelsizdir. İnsan embriyosunda solungaç yarıkları yoktur. 

Omurgalı embriyoları gelişirken yutak ve boyun bölgelerinde 

bazı kıvrımlar oluşur; bu kıvrımlar yutak evresinde (pharyn-

geal stage

) balık embriyosunda bile solungaç değildir. Bu kıv-

rımlar balıkta sonradan solungaçlara dönüşür; sürüngenler, 

memeliler ve kuşlarda ise paratiroit bezi ve içkulak gibi ya-

pılara dönüşürler. Balık dışındaki canlılarda bu yapıların so-

lungaçla hiçbir alakası yoktur, sadece boyun civarında oluşan 

çizgiler benzerdir. Bu yapıları solungaçlara benzetmek, apri-

ori doğru kabul eden yaklaşımla, var olan olguların değerlen-

dirilmesinin sonucudur. 

Gelişen biyoloji, yalnızca Haeckel’in değil, Von Baer’in bile 

hatalı olduğunu; embriyoların daha ilk evrelerinden itibaren 

hangi canlıya ait olduklarının ayırt edilebileceğini göstermiş-

tir. Darwin ve Haeckel’in iddialarının tersine omurgalı emb-

riyolarının en erken evreleri, en çok benzer oldukları evreler 

değildir. Resimden de göreceğiniz gibi beş sınıfın yumurta-

ları birbirlerinden rahatça ayırt edilebilecek şekilde farklı ge-

lişmeye başlarlar. Mikroskop altında farklılıkları anlamak çok 

daha kolaydır. Döllenmiş kurbağa yumurtası 1 mm. çapında-

dır, kaplumbağa ve tavuk ise 3-4 mm.’lik bir disk olarak ge-

lişmeye başlarlar; bedenen bu canlılardan daha büyük olan in-

sanın yumurtası ise ters orantılı şekilde 1 mm’nin onda biri 

çapındadır. Kurbağada bölünen hücreler yumurta sarısına gire-

rek diğerlerinden farklılaşır. Memeli embriyosunun yarılış aşa-

masında karışık bir kütleye dönüşmesi de diğerlerinden ciddi 

şekilde değişiktir.

472

 Haeckel’in çizimleri her ne kadar ders ki-

taplarını işgal etseler de, artık onların bilimsel gelişmeleri ta-

kip eden evrimci biyologlar nezdinde bile ciddi bir itibarı kal-

mamıştır. Ünlü evrimci biyolog Stephen Jay Gould, modern 

472  Jonathan Wells, Icons of Evolution, s. 94-99.

---