EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

108

olabileceğini de söylemiştir. Ancak torunu gibi, ortak atadan 

sonra dallanan soy ağacından bahsetmemiştir.

229

 

Erasmus Darwin’in, Lamarck ile benzerlikleri dikkat çeki-

cidir ve bu benzerlikler birçok kişinin aklına birinin diğerin-

den alıntı yapıp yapmadığı sorusunu getirmiştir. Bu iki bilim 

adamının hiçbirinin eserinde diğerinden bir bahis yoktur. Ko-

nuyu detaylıca inceleyenler, bu iki düşünürün birbirlerinden 

bağımsız bir şekilde aynı fikirlere ulaştıkları sonucuna var-

mışlardır.

230

 Erasmus bir fizikçiydi ve Lamarck’ın biyolojiyle 

ilgili geniş kapsamlı yayımlarına karşı onunkiler çok sınırlıdır; 

eğer Charles Darwin onun torunu olmasaydı, evrim konusun-

daki ilginç yaklaşımlarının unutulmuş olacağı düşünülmekte-

dir. Erasmus ile Lamarck’ın arasındaki ilginç benzerliklerin 

sebebi her iki düşünürün de Buffon’dan etkilenmesi olabilir. 

İlk olarak Buffon, ‘ortak ata’, ‘evrim’ ve ‘maymundan insan-

ların türemesi’ ihtimalleri üzerinde durmuş ve tüm bu fikir-

leri reddetmiştir. Zamanında etkili bir düşünür olan Buffon’u 

okuyan her iki düşünürün, onun gündeme getirip reddettiği bu 

fikirleri, kabul ettikleri için birbirlerine benzedikleri, bence, 

değerlendirilmesi gerekli bir olasılıktır.

Erasmus, canlıların daha kompleks bir yapıya doğru ev-

rimleşmelerinin, Tanrı tarafından canlılara içkin yaratılan 

özelliklerle mümkün olduğunu savunuyordu.

231

 Yazılarında 

savunduğu fikirlerin Kitabı Mukaddes ile uyum içinde oldu-

ğunu göstermek için Kitabı Mukaddes’ten alıntılar yapıyor-

du.

232

 O, Tanrı’nın, araçsal sebeplerle -doğa yasaları içinde 

kalarak ve bu yasaları kullanarak- canlıların yaratılışını ger-

çekleştirdiğini savunuyordu. Aslen fizikçi olan ve Newton ile 

Leibniz’den etkiler taşıyan Erasmus’un yaşadığı çağda birçok 

229  Fairfield Osborn, From The Greeks to Darwin, s. 141-148.

230  Fairfield Osborn, From The Greeks to Darwin, s. 152-155.

231  Peter J. Bowler, Evolution The History of an Idea, s. 77.

232  Erik Nordanskıöld, The History of Biology, s. 295. 

---

Evrim Teorisi'nin Ortaya Konması

109

düşünür benzer bir yaklaşım gösteriyordu. Her ne kadar Ernst 

Mayr gibi bazı önemli evrimciler Erasmus’un torununa etki-

sini küçümsüyorlarsa da

233

 dedesinin kitaplarını okuduğu bili-

nen Darwin’in, dedesini okumasaydı aynı teoriyi ortaya koyup 

koyamayacağı şüphelidir. Anlaşılıyor ki Charles Darwin, göz-

lemlerine başlamadan önce de zihninin bir köşesinde bu teo-

riyi biliyordu. Yani ‘tabula rasa’ (boş) bir zihinle gözlemlerini 

yapıp da sonradan teorisini oluşturmuş değildir. En azından 

bu teori, Charles Darwin için test edilmesi gerekli bir hipotez 

niteliğindeydi, üstelik bu hipotez aile mirasından geliyordu. 

AUGUSTE COMTE VE POZİTİVİZM

Evrim Teorisi’nin içinde yer aldığı ve de kabul edilme-

sinde önemli rolü olan paradigmanın en önemli unsurların-

dan biri pozitivizmdir. Auguste Comte (1798-1857) pozitiviz-

min kurucusu ve en ünlü temsilcisidir. Pozitivizm gerek 19. 

yüzyılın gerekse 20. yüzyılın en etkili felsefi sistemlerinden 

birisi olmuştur.

Bu felsefe her türlü metafiziği reddederken, bilimi meta-

fiziğin yerine koymaya çabalar. Comte bilgi teorisindeki yak-

laşımı açısından deneycidir; onun deneyciliği, metafiziği yok 

etmek için bir araçtır. Comte’a göre sadece olguları tasvir 

edebiliriz, ama doğal teologların yaptığı gibi bu olgulardan 

Tanrı’nın varlığını çıkarsayamayız veya erişilmez olan gayeci 

nedenlerle olguları açıklayamayız.

234

 Bu yaklaşıma göre fel-

sefe, olguları anlama işini -sadece olguların bilgisi meşrudur- 

tamamen bilimlere bırakacak, bu bilgilerin ötesine geçmeye 

çalışmadan sadece bilimin kapsamı, yöntemi ve sistemleşti-

rilmesiyle uğraşacaktır. Comte, felsefenin ve tüm bilimlerin 

233  Ernst Mayr, The Growth of Biological Thought, s. 340.

234  Auguste Comte, Pozitif Felsefe Kursları, çev: Erkan Ataçay, Sosyal Yayınlar, İs-

tanbul, 2001, s. 38.

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

110

üç aşamadan geçtiğini söyler. Bunlar sırasıyla teolojik, meta-

fizik ve pozitivist aşamalardır. Teolojik aşamada insanınkine 

benzer iradelerin evreni yönettiği düşünülür. Teolojik aşama, 

objelerin canlı kabul edildiği fetişizm, daha sonra her tanrının 

farklı bir hâkimiyet alanının olduğu çoktanrıcılık, en son da 

tektanrıcılık olmak üzere alt aşamalara ayrılır. Metafizik aşa-

mada Tanrı insana benzetilmez, varlığın sistemli, geniş kap-

samlı bir açıklaması yapılmaya çalışılır. Comte, eleştirilerini 

özellikle bu aşamaya, bu aşamanın Descartes gibi temsilcile-

rine yöneltir. Bu aşamayı esasında, teolojik aşamanın basit bir 

dönüşümünden ibaret görür.

235

 En sonunda pozitivizm aşaması 

gelmekte; bilim, dinlerin yerini almakta ve insanlığın geçir-

diği aşamalar bitmektedir. Görüldüğü gibi Comte’ta ‘ucu kapalı 

evrim’ fikri vardı, pozitivist aşamayla evrimsel süreç kapan-

makta ve en mükemmel aşamaya ulaşılmış bulunulmaktadır. 

Hegel ve Comte gibi felsefelerinde ‘evrim’ kavramını mer-

keze oturtan iki düşünür canlıların evrim geçirdiğini hiç dü-

şünmemişlerdir. 19. yüzyılda evrim kavramı, hem Hegel, hem 

Comte, hem Marx ile felsefede yaygınlık kazandı; hem de sa-

nayi devrimi ve bilimsel ilerleme ile zihinlerde sürekli iler-

leme ve gelişme fikri yerleşti. Evrim Teorisi zihinlerde olu-

şan bu imgenin biyoloji alanındaki izdüşümünü verdiği için 

daha kolay kabul edildi. Bazıları bu teorinin ortaya konma-

sını da zihinlerde oluşan bu imgeye bağlamaktadır; teorinin 

ortaya konmasının bu imgeye bağlı olup olmadığı tartışılabi-

lir, ama bunun teorinin kolay kabul edilmesini sağladığında 

çoğunluk ittifak halindedir. 

Bu noktada ‘evrim’ kavramının 19. yüzyılda zihinlere nak-

şetmesini sağlayan en etkili isimlerden Comte’un, Lamarck’ın 

Evrim Teorisi’ni reddettiğini saptamak önem kazanmaktadır.

236

 

235  Auguste Comte, Pozitif Felsefe Kursları, s. 32.

236  Erik Nordenskiöld, The History of Biology, s. 446.

---