F. I. Haydarov, N. I. Xalilova psixologiya fanlarini qitish metodikasi

QITISHNING INTERFAOL METODLARI 
Psixologiya qitish metodikasi fanida interfaol usullami taiim 
jarayoniga qoilashning psixologik jihatlarini mazmunan yoritishga 
asoslanadi. Shunga muvofiq qitish metodikasida qitishning asosiy 
konsepsiyalari ishlab chiqilib interfaol usullarni q llanilishi mazkur 
masalalar negiziga asoslanadi. 
Mazkur konsepsiyalardan asosiylari quyidagilardan iborat: 
a) qitish uning shakllarini shakllanishi qituvchining faol 
faoliyati — quv faoliyati hisoblanib, bunda qituvchi bu faoliyatning 
tashkilotchisi rolida ishtirok etadi; 
b) quv faoliyatining predmeti va natijasi faoliyatining subyekti 
quvchi hisoblanadi, u faohyat hisobiga qayta tashkil boiadi predmet 
sifatida va qitish yakunida zgartirilgan k rinishda namoyon boiadi 
( quv faoliyatining natijasi sifatida); 
d) muvaffaqiyatli quv faoliyatining asosiy k rsatkichi, uning 
natijasi quvchining fikrlash mahoratini rganish va amaliy 
masalalarni ijodiy hal etish ilmiy va amaliy muammolarda erkin va 
mustaqil yoi topa olishni tushunish hisoblanadi, shu bilan birga 
bilimlarning fikrlash materiali va vositasi boiib xizmat qiladi; 
e) quv faoliyatining birligi quv masalasi hisoblanadi. Hayotda 
yuzaga keladigan boshqa hamma masalalardan uning predmetini 
o zgartirishga emas balki amaldagi subyektning zini zgartirishga 
birinchi navbatda uning fikrlash harakatlar usullarini egallab olishga 
qaratilganhgi bilan farq qiluvchi quv taktikasi hisoblanadi; 
f) quv faoliyati jarayoni quvchining tashqi predmetni 
mazmunida z harakatlarini ichki aqliy k rinishga (interiorizatsiya) 
tkazilishi k rinishidagi quv masalalarini hal etish b yicha 
44 

---

harakatlaridir, ya'ni uianu. o zniing shaxsiy bilimlar, mahorati va 
k nikmalarini hosil qilib olishidir; 
g) bilish mahorat va k nikmalarni zlashtirish - bu aqliy 
harakatlar hisoblanadi, ular individ tomonidan shakl obraz k rinishida 
tashqi vositalarga tayanilgan holda (predmetlar yordamida y l topish 
yoki s z bilan yordamlashish) bajariladi va quv faoliyati natijasida 
zlashtirilgan, qayta tashkil etilgan «sobiq» tashqi predmetli 
harakatlardan iborat. 
Insonlar psixologiyasining birgalikdagi munosabat va harakatiga 
asoslangan qitish interfaol qitish usuli deyiladi. Individ sifatida 
alohida qiydigan emas, aksincha, guruh bilan birga faoliyat 
yurituvchi, savollarni zaro kelishib bahslashib muhokama qiluvchi 
bir-birini q z atib va faollashtirib boradigan quvchi va qituvchi 
faoliyati markaziy rinni egallaydi. 
Interfaol usulni q llaganda hammasidan k ra bellashuv, raqobat, 
tortishuv ruhiyatini intellektual faolligiga kuchli ta'sir etadi. Bu 
insonlar uyushgan holda muammoni yechishni izlaganlarida namoyon 
b ladi. Bundan tashqari, shunday psixologik omillar ta'sir qiladigan, 
atrofdagilar tomonidan bildirilgan har qanday fikrga zining shunga 
xshash, yaqin yoki aksincha mutlaqo qarama-qarshi fikr bildirishga 
da'vat etadi. 
Bunday mash ulotlar vaqtida qituvchidan ancha k p ijodkorlik 
va faollik talab etiladi. Oldindan ma'lum yoki ancha k p ijodkorlik va 
faollik talab etuvchi kitobdan qiganlarini hikoya qilish shaklidagi dars 
passiv darajada tadi. Interfaol usuli nafaqat ta'limda balki, tarbiyada 
ham ayniqsa yaxshi natija keltiradi, ilmiy nuqtayi nazardan qaraganda 
qituvchi muhokamaga ta'sir qilganda nafaqat fikr bildiradi, balki 
muammoga zining shaxsiy munosabatini, axloqiy mavqeyi va 
dunyoqarashini bildiradi. Talabalar bahsida qituvchini ishtiroki 
turlicha b lishi mumkin. Lekin har qanday holatda ham zini fikrini 
tkazmasligi kerak. Yaxshisi bahsni boshqarishda yaxshilab hisoblab 
chiqilgan usul, sermahsul fikrlashni, yechimini topishda ijodiy 
izlanuvchanlikni talab etuvchi y lni muammoli savol q yish orqali 
boshqarish lozim. qituvchi z nuqtayi nazaridan chiqarishda fikr 
bildiradi, faqat talabalar fikridan xulosa chiqarish bilan isbotlash va 
xato fikrlarni rad etish kerak. Bu usul bilan bahsni nafaqat mazmuni 
intellektual - bilish, nazariy savollarni y llash mumkin, shuningdek, 
hamkorlikda sermahsul faoliyatlarini tuzish, talabalar shaxsiga z 
ta'siri bilan quv faoliyatini quv tarbiya jarayoniga aylantirishi 
mumkin. 
Shu tartibda, interfaol qitish usuli, talabalarning hamkorlikdagi 
faoliyati qituvchining bahslardagi ishtiroki tufayli dars jarayonini 
nafaqat hamkorlikdagi faoliyati b ladi, balki shaxsning ijtimoiy