F. I. Haydarov, N. I. Xalilova psixologiya fanlarini qitish metodikasi
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Birinchidan, talabaga adabiyotlarni rganishda kitob orqasidan
kitob qish kerak emasligi, balki oyaning va nazariyalar bir boshqa tamoyiliga asoslanishlari lozim. Ikkinchi tomondan kitobda bayon etilgan ilmiy oya rivojlantirilishi, ravshanlantirishi boshqasida aniqlashtirilishidan iborat. Uchinchisida, esa asosli tanqid qilinishi, t rtinchidan kitobda esa yanada asosli isbotlanib berilishi mumkin. Talaba qituvchidan nazariyaning rivojlanishi haqida bilishi juda muhim chunki, bir vaqtda bir joyda bir ma'lumotlar boshqa joyda boshqa vaqtda sha ma'lumotlar k pincha tekshirilishi va aniqlanishi yoki rad etilishi mumkin. Ilmiy xulosalarni tasdiqlash, rad etish ham fanning rivojlanishi uchun bir xilda foydalidir. Talaba esa bu rivojlanishni tushunishida foydalidir. Barcha hollarda ham turli manbalar b yicha muammolarni rganish fanni chuqur haqiqiy professional zlashtirish garovidir. 164 Ikkinchidan, adabiyotlarni rganish, mustaqil bilim olish butun tizimni bir elementi hisoblanib, tizimining boshqa elementlari bilan ma'ruza materiallarini rganish darsliklami qish va talabalarning keyingi ishlari bilan (nazorat yoki kurs ishlarini yozish imtihonlarga tayyorlanish) uzviy bo liq b lishi mumkin. Shu yerda aytilganlarga quyidagilarni q shimcha qilish mumkin: imtihonlarga tayyorlanish alohida, boshqa quv ishlaridagi kabi mustaqil faoliyat emas, balki mustaqil bilim olishni uzviy tashkil etish qismidir. Har qanday muammo b yicha ilmiy asarlarni qiganda talaba u yerda bayon etilgan oyalarni zlashtiradi va demak, rganilgan masala b yicha imtihonni topshirishga tayyor boiadi, lekin k pchilik talabalar baribir imtihonga bevosita imtihon sessiyasi oldidan yoki imtihonlar paytida tayyorlana boshlaydilar. Unga adabiyotlar bilan mustaqil shu ullanish faoliyatlari imtihonga tayyorlanishga aloqasi y qdek boiib qoladi. Bularning barchasi talaba imtihonda javob berishni talab etadigan savollarni tavsiya etilganda ilmiy adabiyotlardan rganiladigan savollar bilan bogiash qiyinligi yoki hatto bogiay olmasligi sababli sodir boiadi. Talaba bu qiyinchiliklarni yengib tishi uchun nima qilishi kerak? qituvchi oldindan imtihonlardan ancha awal talabalarga adabiyotlar, darslikni mustaqil rganishda doimiy y naltiruvchi boiib xizmat qiladigan savollarni berishi kerak, zi esa ana shu savollar asosida imtihon biletlarini tayyorlaydi. Psixologiya b yicha kitobni qiganda talaba keng doiradagi muammolarni shu jumladan, imtihonda u javob berishi kerak b lgan savollar b yicha bilimlarni zlashtirib boradi. Shuning uchun talaba y naltiruvchi savollarga ega boiishi kerak va shu orqali savollarga javob topish lozimligini ziga belgilab boradi. Tavsiya etilgan adabiyotlarni mustaqil rganish odatda imtihonga q yiladigan hamma savollarga javoblarni bilishga olib keladi. Shunday qilib, ilmiy adabiyotlarni mustaqil rganish jarayoni quv fanini zlashtirish, imtihonga tayyorlanish, sessiya davrida darslik matnlarini bir ikki kunda takrorlab chiqish, eslab qolish va ma'ruza konspektlarini k rib chiqish orqali sifatini tekshirish shakli emas, balki talabaning sessiyalararo davrida mustaqil quv faoliyatining butun jarayonini samaradorligini tekshirish b lib qoladi. Shunday qilib, barcha tavsiya qilingan mumkin b lgan adabiyotlarni qish faqatgina dasturga amal qilmay yordamchi savollarni ham rganish natijasida talaba mustaqil bilim oladi. Adabiyotlarni shu jumladan, darslikni rganish bilan bir vaqtda fan b yicha nazorat ishi, kurs yoki diplom ishlarini yozishga tayyorgarlik masalasini ham hal etishi kerak. Yuqorida aytilganidek kurs yoki nazorat yozma ishi bu yagona maqsadda emas va psixologiyaning asosiy nazariy qoidalarini zlashtirib olishdan awal 165 ular b yicha ishlarni bajarib, olishga intilishi sifatida qaralajdi. Talaba shaxsida kuzatiladigan turli xil psixik holatlarni taxmin qilish baholash va ta'riflashda zining nazariy bilimlarini erkin q ilashi uchun birgina darslikni zini qish yetarli emas. Misol uchun shaxsning psixologik xususiyatlari haqida ana shunday sayoz ilmiy bilim bilan referat yozishganda, odatda, atamalarni rinli ishlatishlari mumkin, ba'zan esa umuman not ri q llaydilar. Talabalaming faoliyatlari «xarakteri b yicha kirishuvchan emas, chunki uning temperamenti xolerik», uning xotirasi yaxshi rivojlangan, lekin qisqa muddatli, uzoq muddatli xotirasi yaxshi rivojlanmagan, eshitish qobiliyati yaxshi rivojlangan, chunki u musiqani juda yaxshi k radi va yaxsni tushunadi kabi mulohazalarni uchratish murrikin, lekin ular hodisaning mohiyatini tushunmay turib darslikdagi psixologik bilimlarini yuzaki zlashtirilishini bildiradi. Umuman olganda, bu nazariyani bilish emas, balki termenologiyani eslab qolish va tanishni odat xususiyatlariga bo lashdir, ya'ni ta'iiflanayotgan shaxs psixologiyasini rganishga talabaning bilimlariga hech narsa q shmaydilar. Shuning uchun kurs ishi yoki nazorat ishlarini (referat) yozishda nazariyani egallaganligi ziga xos yakuni b lishiga erishishi va talabaga shaxs psixologiyasini umumiy u yoki bu vaziyatlarda unda namoyon b ladigan ba'zi psixik jarayonlar va holatini chuqurroq tushunishga yordam beruvchi kerakli fikrlarni zlashtirib borib materiallar t plab adabiyotlarni rganish jarayoniga tayyorlash kerak. Ana shunday ilmiy asosda yozilgan ishlar nazariyani hayotda q llashga nisbatan tajribasi mavjud b lib, lekin aniq hayotiy muammoni ilmiy psixologik tekshirishga urinish b ladi. Bu juda ham muhimdir, chunki taklif etiladigan metodika aynan quv faoliyatiga tadqiqot ishini egallab olishga y naltirilgan, bunda fanni qishdagi har bir qadam nazariy oyalar, hayotiy faktlar bilan obyektiv haqiqat bilan solishtirish bilan olib boriladi. Fanni hayotiy amaliyot bilan bo lab rganish bu bir vaqtda hayotni fan nuqtai nazaridan ham rganishdir, ya'ni amaliy muammolarni ilmiy rganishdir. Har qanday katta olim fanni amaliyotga solishtirishda shunday tajribalaridan boshlagan. Aniq metodik tavsiyalar odatda har bir kurs ishi (nazorat) mavzusi b yicha topshiriq hamda talabalarga beriladigan ma'ruzalar va qonuniyatlarda beriladi. Bu topshiriqni tayyorlashda va ulardan ulardan osonlik bilan foydalanishlari uchun talablarda zlashtirilishiga diqqat bilan yondashish kerak. Shunday qilib, talabaning mustaqil bilim olishni boshqarish metodikasi haqida aytganlariga qisqacha yakun yasaydigan b lsak. 166 |