F. R. Xolboyev, D. A. Azimov, E. Sh. Shernazarov z o o g e o g r a f I y a

areallami hosil qilishi mumkin. Ayniqsa, nodavriy ravishda yoppa
siga ко‘chib yuruvchi turlar o ‘z areallarini kengaytirishi yoki yangi
yashash muhitlarini o ‘zlashtirishi mumkin. Bunday o ‘zgarishlar no
qulay abiotik omillar, oziqa bazasining yomonlashuvi, tur jamoasida
zichlikning oshishi va shu kabi boshqa holatlar tufayli sodir bo‘lishi
mumkin. Ko‘pchilik turlar uchun davriy, har yili sodir bo‘lib turadi-
gan migratsiya xos bo‘lib, migratsiya ham o ‘z navbatida tur arealida
qator o ‘zgarishlaming paydo bo‘lishiga olib keladi.
Uzilgan areallar areal tiplari orasida keng tarqalgan bo‘lib, bir are
alning bir necha qismlarga uzilish hodisasi dizyunksiya deyiladi. Tur
areallariga nisbatan avlod va sinflaming areallarida uzilish ko‘proq
sodir bo‘ladi. K o‘pchilik hollarda areallaming uzilish sabablari aniq-
lanmagan, ya’ni uzilgan areallar orasidagi sharoit tur uchun qulay
bo‘lsa-da, areal uzilgan va bu holat ko‘pincha har xil munozaralarga
sabab bo‘ladi. Areallaming uzilish sabablarini isbotlash, uning tub
mohiyatini tushuntirib berish zoogeografiyaning asosiy vazifalaridan
biridir.
Turlaming o ‘z areallarini o ‘zgartirish va kengaytirish xususiyatiga
egaligi, ayniqsa, serharakat hayvonlarda (qushlar, qo‘lqanotlilar va
hasharotlar) yaqqol kuzatiladi va ulaming okeanlardagi orollami va
shu kabi boshqa joylami egallashiga olib keladi. Kechib o ‘tishning
boshqa usullari orqali ham turli gumhlarga mansub hayvonlar
o ‘zlarining birlamchi areallarini o ‘zgartira oladi.
72

---

Ch. Darvinning evolutsion nazariyasiga binoan, har bir tur yer yu
zasining muayyan bir qismida paydo b oiad i hamda uning birlam-