F. R. Xolboyev, D. A. Azimov, E. Sh. Shernazarov z o o g e o g r a f I y a

iqlim g ‘arbdan sharqqa tomon y o ‘nalishga nisbatan shimoldan ja
nubga tomon tez o ‘zgaradi. Tog‘li hududlarda ko‘pchilik turlaming
areallari tog‘ tizmalari bo‘ylab cho‘ziladi va bu holat tizmalarda bir
xil sharoitlar mavjudligidan dalolat beradi.
4.3. Areal tiplari va ularga xos xususiyatlar
Areallami turli tiplarga ajratishda qator ko‘rsatkichlarga, jum
ladan, arealning hajmi va umumiy tuzilishiga e ’tibor qaratiladi. Odat
da, areallar yaxlit, dog‘li va uzilgan areal tiplariga ajratiladi.
1. 
Yaxlit areallar. Bunday areallami hosil qiluvchi turlar areal may
donining deyarli barcha qismida tarqalgan va bir-biriga juda bog‘liq
bo‘ladi. Yaxlit areal tipining quyidagi turlari farq qilinadi:
a), sirkumpolyar areallar. Bu kabi areallar yuqori kengliklarda
uchraydi va globusda xaritalashtirilganda yaqqol ifodalanadi. Bunday
areallar qutb hayvonlari uchun xos bo‘lib, oq ayiq, shimol bug‘usi, Arkti
ka qushlari sirkumpolyar areallami hosil qiladi. Mazkur areallarda muhit
sharoitlari o ‘xshash bo‘lib, ular asosan Arktika hayvonlari uchun xosdir;
b). sirkumboreal areallar. Bu turdagi areallar shimoliy yarim shar-
ning janubiy qismida shakllanadi va taygada yashovchi los, rosomaxa
hamda lochinsimon yapaloqqushlarga xosdir. Sirkumboreal areallami
tropik guruhga mansub hayvonlar (tropikopolitlar) hamda okeanlar-
da yashovchi hayvonlar ham hosil qiladi. Quruqlikda sirkumboreal
areallar yuqori sistematik taksonlar (oilalar, turkumlar) uchun xos
bo‘lib, to‘tiqushlar areali bunga tipik misol bo‘la oladi;
d). lentasimon yoki cho ‘ziq areallar. Bu xildagi areallar ekologik
omillar tufayli arealning cho‘zilishi natijasida paydo bo‘ladi. Ular
69

---