F. R. Xolboyev, D. A. Azimov, E. Sh. Shernazarov z o o g e o g r a f I y a

areali ancha kengaygan. Xuddi shunday chipor bug‘u, zubr va boshqa
hayvonlar qayta iqlimlashtirilgan. Har qanday iqlimlashtirish jara-
yoni chuqur ekologik yondashuvni talab etadi va aks holda bunday
faoliyat iqtisodiy samara o ‘miga jiddiy zarar ham yetkazishi mumkin.
Amaliyotda bunday holatlar ko‘plab uchraydi. Biotsenozdagi ishtiro
ki va inson x o ‘jaligidagi ahamiyatidan qat’i nazar, foydali va ba’zan
zararli sanalgan, ammo qirilib ketish arafasida turgan, noyob turlami
maxsus muhofaza qilish bilan bir qatorda, ulami iqlimlashtirish, ya’ni
areallarini kengaytirish y o ‘nalishidagi tadbirlar dolzarb sanaladi.
Hayvonlaming tarqalishiga g ‘ov bo‘luvchi to‘siqlami shartli ra­
vishda fizikaviy va ekologik turlarga ajratish mumkin. Quruqlikda
yashovchi hayvonlar uchun suv havzalari, suv hayvonlari uchun esa
quruqlik fizikaviy to‘siq yoki chegara vazifasini o ‘taydi.
Darlingtonning (1966) fikricha, hayvonlaming tarqalishida
masofa asosiy o ‘rinni egallaydi. Ko‘pchilik hollarda hayvonlaming
yangi joyga tarqalishida daryolar muhim rol o ‘ynasa, ko‘pincha yirik
daryolar hayvonlar tarqalgan hududlami b o‘laklargabo‘ladi va asosiy
to‘siq vazifasini o ‘taydi. Amazonka daryosi 50 turdagi qushlaming
75

---

tarqalishini cheklovchi chegara hamda yuzlab hasharot va boshqa
turlaming areallarini shakllanishini belgilovchi omil sifatida
baholanadi. Volga daryosi o ‘zining quyi oqimida bir tomondan cho‘l
va dashtda yashovchi sutemizuvchilaming (sariq yumronqoziq,
eversmann xomyagi, yerqazar) g ‘arbiy chegarasi bo‘lsa, ikkinchi
tomonidan ko‘rsichqon va xoldor yumronqoziqning sharqiy tarqalish
areallarini chegaralaydi. Xuddi shunday faunistik chegara roli Dnepr