F. R. Xolboyev, D. A. Azimov, E. Sh. Shernazarov z o o g e o g r a f I y a

Bu esa, o ‘z navbatida, ayrim turlaming qirg‘oq bo‘ylab tarqalishiga
imkon yaratadi. Natijada cho‘l mintaqasining fauna tarkibidagi turlar
soni daryolar hisobiga ancha ko‘payadi. Aksincha, dastlabki areali­
ning parchalanishi va chegaralanishi tufayli kserofil hayvon turlari-
ning soni va zichligi kamayadi. Shu nuqtayi nazardan qaraganda, ir-
rigatsiya tizimi bilan bog‘liq loyihalami amalga oshirishda avvalo,
hayvonlami ekologik omil sifatida hisobga olgan holda faoliyat yurit
ish maqsadga muvofiqdir.
Yer usti hayvonlarining tarqalishida tog‘liq mintaqalar ham alo
hida o ‘rin tutadi. Tog‘laming yon bag‘irlarida iqlimiy xususiyat
laming turli-tuman bo‘lishi ulaming o ‘ziga xos o ‘simlik va hayvon
turlari bilan egallanishiga olib keladi. Tog‘ tizmalari ham ko‘p hoi
larda ekologik to‘siq vazifasini o ‘taydi. Palearktika kenja hayvonot
olami va Indo-Malay faunistik oblastini ikkiga ajratib turgan Himo
lay tog‘ini bunga yaqqol misol qilish mumkin. Xuddi shunday, Hisor
va Darvoz tog‘ tizmalarining janubiy va shimoliy yon bag‘irlaridagi
hasharotlar faunasi bir-biridan tubdan farq qiladi. Tog‘ tizmalari hay
vonlaming tarqalishiga chegara bo ‘ lib xizmat qilishi bilan birga, bir
avlodga mansub turlaming bir nechta tor areallami hosil qilishiga
ham sabab bo‘ladi. 0 ‘rta Osiyo tog‘larida 100 turdagi Carabus av
lodiga mansub qo‘ng‘izlar uchraydi, keng maydonga ega bo‘lishiga
qaramasdan Yevropaning tekislik hududlarida 30 turdagi qo‘ng‘izlar
uchraydi, xolos. Bu holat tog‘ tizmalaridagi har bir kichik maydonda
betakror va o ‘ziga xos ekologik sharoitlar shakllanganligi bilan tu-
shuntiriladi. Tekisliklarda iqlimiy omillaming o ‘zgarishi mintaqaviy
xarakter kasb etadi, tog‘larda esa, aksincha, uncha katta bo‘lmagan