F. R. Xolboyev, D. A. Azimov, E. Sh. Shernazarov z o o g e o g r a f I y a

maydonda murakkab iqlimiy xususiyatlar namoyon bo‘ladi va nati­
jada qo‘ng‘iz turlarining kichik areallari hosil bo‘ladi. Tog‘larda den
giz sathidan balandligiga ko‘ra ham juda ko‘p to‘siqlar qayd etiladi va
ular o ‘zlarining mikroiqlimiy xususiyatlari, o ‘simlik formatsiyalari,
tuproq tarkibi va boshqalar bilan o ‘zaro farqlanadi (Lopatin, 1971).
Turli tipdagi cho‘llar bu yerda yashashga moslashmagan turlar
uchun asosiy to‘siq sanaladi. Bunda cho‘l egallagan maydon muhim
77

---

o ‘rin tutadi. Saxara cho‘li Efiopiya faunasining asosiy qismini shi-
moldan, ya’ni Palearktika faunasidan ajratib turadi. Indo-Malay fauna
elementlarining shimolga tomon tarqalishiga Old Osiyo va Himolay
cho‘llari hosil qilgan to‘siqlar qarshilik ko‘rsatadi. Faqatgina chek
ka sharqda Osiyo cho‘llarining tugashi sababli, Indo-Malay faunasi
tarkibidagi turlar Xitoy orqali Primoryegacha kirib boradi.
Turlaming tarqalishida makon va zamon ham alohida ahami
yatga ega. Ayrim turlar, garchi ulaming tarqalishi uchun qulay joy
lar bo‘lishiga qaramasdan, bu joylami egallab olishga hali ulgurish
magan. Vaqt o ‘tishi bilan bunday joylar egallab olinishi mumkin.
Insonning yaratuvchilik faoliyati tufayli hayvonlaming tarqalishi­
ga to‘sqinlik qiluvchi ayrim g ‘ovlar o ‘z ahamiyatini yo‘qotib bormoq-
da. Masalan, daryolaming ikkala qirg‘og‘ini tutashtimvchi ko‘prik
va shu kabi boshqa inshootlaming qurilishi kulrang yumronqoziq
va boshqa turlaming tarqalishiga imkon yaratgan bo‘Isa, irrigatsiya
tizimlarining qurilishi suv havzalari va ulaming qirg‘og‘idagi turlar-
ning tarqalishida muhim o ‘rin tutadi. Amu-Buxoro kanalining ishga
tushishi natijasida Amudaryo havzasi ma’lum darajada Zarafshon