Фаиг Абдуллайев

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
103
кой Власти заставили разоренные селения, бросая остат- 
ки  своего  имущества  эвакуироваться  в  соседние  уезды. 
Мой  приезд  нейтрализовал  создавшееся  положение  и 
население возвращалось в свои селения. 
В  уезде  милиции  абсолютно  не  имеется.  Милиционе- 
ры  не  получая  за 10 месяцев  жалованья,  принуждены 
были  продать  своих  коней,  домашний  скарб  и  превра- 
тились форменно и босую команду. Представители мили- 
ции    заявляли  мне,  что  подобное  положение  заставляет 
их  самых  заниматься  грабежом  и  разбоем.  В  милицию 
записались почти все беки и кулаки  ясно для того, чтобы 
беречь  от  «подводной»  повинности  своих  коней  и 
называться советскими работниками. Начальник уездной 
милиции,  Аслан  бек  Султанов  лихой  стрелок  и  враг 
армян.  Начальником  участковой  милиции  назначен 
Исфандяр  Бек  Ходжаганский,  бывший  беглец.  Предрев- 
комом  состоял  Худабахыш  Бек  Султанов,  по  профессии 
учитель. Помощником начальника милиции 4-го участка 
тоже  уезда  Али  Бек  Хораманский.  Руководителем 
партийных работ в уезде был одно время Мухтар Байра- 
мов,  взяточник,  интригант,  не  имеющий  партийного 
стажа и даже не зачисленный в партию. 
Вот,  в  общем  характерная  картина,  представляющая 
советское  и  партийное  строительство.  Худабахыш-Бек  
Султанов,  по рассказам партийных товарищей был арес- 
тован  по  наговору  Мухтара  Байрамова  за  то  что,  услы- 
шав  о  прибытии  в  село  армян  и  подозревая  в  них 
дашнаков,  потребовал    у  них  предьявления  мандатов. 
Был  отпущен  через  полтора  месяца  по  требованию 
комитета партии Кубатлинского уезда и по выяснении не 
виновности.  Контрреволюционером  его  назвать  нельзя. 
Он без условно не  коммунист, но из него может выйти 
хороший работник.  

---

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
104
 
Azərbaycan Respublikası Baş Milli Dövlət Arxivi, 
Fond 410, siyahı 1, iş 98, vərəqə 5 

---

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
105
 
Aşağıdakı  sənədin təhlili göstərir ki, akademik Püstə 
xanım  Əzizbəyovanın “Ailə  şərəfi” kitabında 12-ci 
səhifəsində göstərdiyi kimi Lenin Nərimanovu hələ Bakını XI 
ordu işğal etməmişdən bir neçə gün əvvəl qəbul edərək onu 
qiyabi olaraq Azərbaycan  İnqilab Komitəsinin sədri təyin 
etmişdir. Bu zaman Nərimanov öz üzərinə  Zəngəzurun, 
Qarabağın və Naxçıvanın ermənilərə verilməsi kimi 
cinayətkar öhdəlik götürmüşdür.  əks halda ona bu vəzifəni 
verməzdilər. Nərimanovun da içərisindəki hakimiyyət 
ehtirasını söndürmək üçün başqa yolu yox idi. 
Sənəddə göstərilir ki, Zəngəzuru iyunun axırında ləğv 
etmək, təcili hərbi  əməliyyata başlamaq, Meqrinin tutulması 
üçün təcili tədbirlər görmək. Bəyannamədə    Dağlıq 
Qarabağın erməni hökumətinə  mənsub olduğunu göstərmək. 
Zəngəzuru və Kürdüstanı ləğv etmək. 

---

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
106
Sənədin tərcüməsi aşağıdakı kimidir: 
Azərbaycan Respublikası    Президент    Апаратынын  Ишляр 
Идарясинин Siyasi Sənədlər Arxivi. 
Fond 1, siyahı 2, iş 105. vərəq 48-51 
Partiyanın Mərkəzi Komitəsinə 
Surəti:  
Azərbaycan  İnqilab Komitəsinin sədri Nəriman Nərima- 
nova 
Kommunist Partiyası Ali İqtisad  Şurasının sədri yoldaş 
Mirzə Davud Hüseynova 
29 may 1921-ci il. 
Məlumat Qeydləri 
Ümumazərbaycan Sovetlər Qurultayına seçki keçirmək 
üçün mənə tapşırılan Qaryagin, Şuşa və Qubadlı  qəzalarını 
gəzib dolanarkən partiya sovet quruculuğu ilə bağlı aşağıda- 
kıları müəyyənləşdirdim: 
Bir sözlə demək olar ki, bu qəzaların heç birində    sоvet 
hakimiyyəti tam olaraq bərqərar olmayıb. Azacıq da olsa 
Qaryagin və  Şuşa qəzalarında sovet hakimiyyətinin möv- 
cudluğu hiss olunsa da Qubadlı  qəzasında sovet hakimiy- 
yətinin varlığından söhbət belə gedə bilməz. Qubadlı  qəzası 
daşnaklarla həmsərhəd bir yerdə olduğundan tam olaraq 
unudulmuş bir yer təsiri bağışlayır.  Soyuq camaatı  dəhşətli 
dərəcədə sınağa çəkir, aclıq və səfalət hökm sürür. Ərzaq və 
çörək tapılmır, manufaktura, neft, duz və başqa  şeylər yox- 

---

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
107
dur. Hakimiyyətsizlik qəzadakı  həyatı  dəhşətli bir vəziyyətə 
gətirib çıxarıb.  Soyğunçuluq, qulldurluq və başqa cinayət 
hallarının  həddi-hüdudu yoxdur. Bu vəziyyətdə yaşayan əha- 
li  hər an daşnaklara  və ya İran xanlarına sığınmağa hazırdır. 
Hər iki tərəfdən də bu barədə  təkliflər alınıb. Daşnakların 
birləşmə  təklifini  düşmən olduqları üçün birmənalı  olaraq 
rədd ediblər. Lakin İran xanları ilə  hələlik geniş ticarət 
əlaqələri etməkdədirlər.   
Sovet Hakimiyyətinin tam olaraq bərpa olunması üçün 
təcili tədbirlər görmək lazımdır. Yerli əhalinin nəzərində 
Sovet Hakimiyyəti Qızıl Ordunun xüsusi şöbələrinin işi  
təsəvvüründən uzağa getmir.  Xüsusi şöbələrin  əhaliyə “əks- 
inqilabçı” hədə-qorxusunun nəticəsi olaraq yerli camaatın 
əksər hissəsi qaçağa, quldura çevrilib. Əksinqilabçı adlandırı- 
lanlar İrana keçirlər  və tez-tez qaçaq yolla öz kəndlərinə baş 
çəkirlər. Yerli mülkədarların və bəylərin çoxu  Qızıl Ordunun 
daşnak Ermənistanına qarşı hücumuna bələdçilik edərək özlə-
rinə yaxşı hörmət,  ad-san, etibarlı  işçi və yaxşı kommunist  
imici  qazana biliblər.  Rus dilində  sərbəst danışa bilən bu 
adamlar özləri üçün bu imici çox asanlıqla qazana biliblər. 
Ermənilərlə  qatı düşmən olan bu bəylər  böyük məmnuniy- 
yətlə  qızıl ordunun erməni kəndlərinə hücum etməsinə 
bələdçilik ediblər. Qızıl Ordu aldıqları yerlərdən çəkildikdən 

---