|
Falsafiy tafakkur taraqqiyot bosqichlari: G’arb falsafasi. RejaFalsafa 2 mavzu (1)Neotomizm
— XX asrdagi eng yirik diniy-falsafiy oqim bo‘lib, u o‘rta asrlardagi (XIII asr)
Foma Akvinskiyning ta’limotini qay~ tadan tikladi. U (neo — yangi, tomizm — «foma»,
transkripsiyada «toma» bolib o‘zgargan) Foma Akviniyning yangi, zamonaviy ta’limoti
demakdir. Bu ta’limotga kola, ilm va e’tiqod o‘rtasida tola muvofiqlik, uyg‘unlik bor. Ular bir-
birini toldirib turadi, har ikkisi ham Xudo tomonidan berilgan haqiqat. Neotomizm vakillari
fikricha, ilm yetmagan joyda e’tiqod qollanishi kerak. Lekin bu e’tiqod ko‘r-ko‘rona, shunchaki
ishonch bolmay, balki mantiqan teran anglangan e’tiqod bolishi kerak. Xudoning mavjudligini
falsafa turli mantiqiy usullar orqali isbot qilishi lozim. Neotomizm hozirgi dunyoda
sivilizatsiyalashgan ta’limot sifatida maydonga chiqmoqda. O‘z navbatida bu demokratiya ustuvor
bolgan hayot tarziga muayyan darajada mos keladi.
Neokantchilik XIX asr o‘rtalarida shakllangan va XX asr boshlarida rivojlangan ta’limotdir.
Uning vakillari I. Kant o‘z davrida qo‘ygan ilmiy bilishning umumiyligi va zaruriyati haqidagi
hamda tajribaviy aql haqidagi muammolarni tahil etadilar. Bu ta’limotga kola, inson dunyoga bir
marta keladi, shuning uchun har bir insonning hayoti o‘zi uchun eng oliy maqsaddir. Shunday
ekan, inson hayotidan kimdir o‘z maqsadlarini amalga oshirish uchun vosita sifatida foydalanishi
mumkin emas. Erkin mavjudot deganda, Kant izdoshlari o‘zi xohlagan ishlarni qiluvchi kishini
emas, balki jamoatchilik manfaatiga qarshi vurmaydigan, unga zid ish qilmaydigan, ammo o‘z
haq-huquqlarini yaxshi biladigan insonni nazarda tutadilar.
XX asrga kelib, fan va texnika taraqqiyoti bilan ilmiy tafakkur va til muammolarini falsafiy
tahlil qilishga qiziqish nihoyatda ortdi. Bu yo‘nalishda ishlayotgan eng yirik oqimlarga
neopozitivizm, strukturalizm va germenevtika kabi falsafiy qarash namoyandalari misol boladi.
Neopozitivizm oqimining yirik namoyandalari Karnap, Ayer, Rassel, Vitgenshteyn va
boshqalardir. Neo — yangi; pozitiv — ijobiy degan ma’noni anglatadi. Nepozitivizm G'arbda XIX
asrning 20-yillarida paydo bolgan, asoschisi XIX asrda yashagan Ogyust Kontdir. Neopozitivistlar
verifikatsiya prinsipini ilgari suradilar (lot. Veritas — haqiqat). Ularning fikricha, faqat tajribada
o‘z tasdig‘ini topgan bilimgina haqiqiydir. Lekin nazariy, mavhum bilimlarning hammasini ham
tajribada ekvivalentini topish, aynan shunday ekanligini isbot qilish mumkin emasligi tufayli bu
prinsip keyinchalik inkor etildi.
Shundan so‘ng postpozitivizm (ya’ni keyingi pozitivizm) vakili K. Popper falsifikatsiyalash
metodini ilgari surdi. Bunga kola, inson ba’zi nazariy bilimlarning haqiqatligini emas, xato
ekanligini isbotlashi kerak. Oxir-oqibatda neopozitivizm vakillari falsafa bilimlarning
haqiqiyligini mantiqiy — lingvistik usul orqali isbotlashi va sistemalashtirishi kerak, degan
xulosaga keldilar. XX asrning 60—70-yillariga kelib, neopozitivizmning mavqeyi kamayib,
asosiy o‘ringa strukturalizm va germenevtika chiqdi.
|
|
|