ham aqldan begona bolgan irodaning natijasidir. Shuning uchun inson mohiyati irratsional asosga
ega. Aql esa tasodifiydir. Inson hayoti doimo aylanib turgan iroda gi’ldiragiga bogliqdir.
Shopengauer ta’limotini davom ettirgan nemis faylasufi Fridrix Nitsshe (1844—1900)
fikricha, «borliqning eng chuqur mohiyati hokimiyatga erishish uchun bolgan irodadir». Nitsshe
inson borlig‘ida maxluqlik va xoliqlikni birlashib ketganini asoslab berishga harakat qildi. Uning
diyorimizda bundan ikki yarim ming yil muqaddam shakllangan zardushtiylik ta’limotini o‘rganib
yaratgan «Zardusht tavallosi» asarida kuchli shaxslarni tarbiyaIash-g‘oyasi ilgari surilgan. U o‘z
ortidan irodasiz kishilar ommasini yetaklashga qodir bolgan irodasi kuchli shaxslarni tarbiyalash
tarafdori bolgan. Nitsshening sivilizatsiya va madaniyatning so‘nishi va barham topishi
to‘g‘risidagi g‘oyasiga asoslanib, 1918-yilda G. Shpengler «Yevropaning so‘nishi» degan asarini
yozadi.
O‘tgan asr oxiri olimlari ijtimoiy inqiroz va ma’naviy turqunlikdan
chiqishning yolini
g‘arbda klassik falsafiy merosga murojaat etishda va uni qayta tiklashda ko‘rdilar. Shu zaylda
«Orqaga Kantga» shiori ostida neokantchilik, «Orqaga Hegelga» shiori ostida esa neohegelchilik
paydo boldi. Shu bilan birga, falsafaning klassik ildizlarini saqlab
qolishni diniy oqim bolgan
neotomizm ham yoqlab chiqdi. Neotomizm shu bugunga qadar ham o‘z mavqeini yo‘qotmagan
bolib, katolik cherkovi tomonidan qollab-quvvatlanadi. Bunda ayniqsa Rim papasi rahbarlik
qiladigan Vatikanning faoliyati muhim o‘rin tutadi.
Dostları ilə paylaş: