79
bəzi yerlərdə uçmaq təhlükəsi ilə əlaqədar aĢkarlanma, qazılıb açılma iĢləri hələlik
qalmıĢdır. Bu iĢ mərkəzə yaxın Ģimal divarında baĢa çatdırılmamıĢdır.
Təpənin Ģərq qurtaracağına yaxın hissəsində qazıntı sahəsi dərinləĢdikcə,
qazıldıqca kömür, saxsı qırıqları, heyvan sümükləri üzə çıxır. Burada torpaq bir
qədər yumĢalır və kül-kömür qatına da təsadüf edilir.
Buradan bir ədəd Ģaxəli buynuz (çox güman ki, cüyür buynuzudur)
tapılmıĢdır. Buynuzun uclarından göründüyü kimi iĢlənib hazırlanmıĢdır (tablo 60-
1). Ondan ola bilsin ki, biz kimi istifadə edilmiĢdir. Ümumiyyətlə Qırlartəpədə
heyvan buynuzundan əmək aləti kimi istifadə edilməsi halları müĢahidə edilmiĢdir.
Bu ənənə çox güman ki, həmin yaĢayıĢ yerində bizcə ən qədim zamanlardan
(eneolit dövründən) bəri davam edən ən adət-ənənənin nəticəsidir. Təqribən
aydınlaĢdırılmıĢdır ki, eramızın IV-V əsrlərinədək burada yaĢayıĢ demək olar ki,
arasıkəsilmədən davam etmiĢdir. Üst tikinti qatına aid olan təbəqədən vəhĢi heyvan
buynuzu ilə yanaĢı saxsı təkər, daĢ alətləri və s.-yə də tez-tez rast gəlmək olur.
Burada da daĢ töküntüsü həddən artıqdır. Nizamsız halda olan uçub tökülmüĢ
daĢlar qazıntı iĢini çətinləĢdirir.
ġimal xətti üzrə uzanan daĢ divarın içəri tərəfindən divarın dibində B6
kvadratında bir ədəd təsərrüfat küpünün ağzı görünmüĢdür. Küpün ağzı yastı daĢ
ilə örtülü idi. Burada vaxtı ilə yaĢayıĢ olduğu zaman küpdə ərzaq saxlanmıĢ, onun
ağzı daĢla kip örtülmüĢdür. Əsrlərdən bəri ağzı örtülü qalmıĢ küpün içərisində olan
ərzaq qurumuĢ, yaxud buxarlanmıĢ və ya sızıb yerə hopmuĢdur. Odur ki, küpün
ağzı açılan zaman onun içərisinin boĢ qaldığı göründü. Lakin küpün dibində çox
narın torpaq qatı qalmıĢdır ki, bundan nümunə götürülmüĢdür. Nünunə hələ analiz
edilməmiĢdir. Ona görə də bu küpdə hansı ərzaq saxlandığını dəqiq söyləmək
çətindir. Güman etmək olar ki, burada maye halında olan ərzaq, yaxud da dən və
ya un kimi məhsullar saxlana bilərdi. Küpün ağzındakı daĢın alt üzü qaralmıĢdır.
Küpün ağzı uzunsov dairəvidir. Bu isə görünür küpün üstünə düĢən ağırlıqdan
basılıb parçalanmıĢ, çatlamıĢdır. Onun ağzının diametri ağzının kənara çıxıntısı 5
sm-dir. Ağzının kənarından küpün dibinə qədər içəridən dərinliyi 1,35 m-dir. Dibi
isə nisbətən ĢiĢdir. Küp dik basdırılmıĢdır. Bu küpün əks istiqaməti üzrə cənub
divarın istiqamətində daha bir küpün yarıdan aĢağı hissəsi qalmıĢdır. Bu küp çox
dərinə basdırıldığından otağın düzündə olduğundan sınıb tökülmüĢ, yalnız
oturacağa yaxın hissə qalmıĢdır.
Ümumiyyətlə akropolda təsərrüfat küplərinə, onun qırıntılarına çox rast
gəlinir. Həm də onlar əsasən divar diblərində, otaq künclərində və hətta bir barı
divarından xaricə yenə də divar diblərinə basdırılmıĢ və ya qoyulmuĢdur. Əsasən
dövrün bir növ ərzaq anbarını təĢkil edən iri küplər yaĢayıĢ yerindən, onun
nekropolundan çoxlu miqdarda aĢkar edilir. Bunlar, həm nekropoldan, həm
akropoldan, həm də Kəndyeri yaĢayıĢ yerindən əldə edilən küp qırıqları ilə tam bir-
birinə oxĢardır. Onlar eyni bir dövrün məhsulu olub eramızdan əvvəlki I minilliyin
son rübü və eramızın əvvəlləri üçün səciyyə daĢıyır.
80
Qeyd etmək lazımdır ki, baĢqa saxsı qablara nisbətən iri təsərrüfat
küplərinin ömrü daha uzun olur və onlar demək olar ki, bəzən bir neçə nəsil, bir
neçə əsr istifadə edilir. Bu bir tərəfdən qalın və möhkəmliyi ilə əlaqədardırsa, digər
tərəfdən həm də əsasən çox hərəkət etməsindən müəyyən yerdə uzun müddət
tərpədilmədən qalması ilə də bağlıdır. Buna misal olaraq, bu cür iri küplərin qonĢu
Nüydi, Uzunboylar torpaq qəbirlərindən, eləcə də bilavasitə bu yaĢayıĢ yerindən
tapılması onları qeyd etdiyimiz dövrdə geniĢ yayıldığını bir daha təsdiq edir.
Akropoldan və ətraf Ģəhərgahdan təsərrüfat küplərinin həddən artıq
tapılması burada bir daha yüksək əkinçilik mədəniyyətinin inkiĢafını əyani Ģəkildə
təcəssüm etdirir.
Qeyd edildiyi kimi, təpənin Ģərqə doğru eni daralır və onun sərhəddindən
xaricə doğru bir növ pilləli eniĢ baĢlanır. Təpənin ümumi vəziyyətinə görə kənar
divarların istiqaməti bilinir. Məhz bu istiqamət üzrə divarların üstü və ətrafı təm
izlənir. Divarların üstü içəriyə doğru əyilmiĢ, hətta bəzi yerlərdə sallanmıĢ
vəziyyətdədir. Q3 və Q4 kvadratları, yəni akropolun cənub kənar xətti boyu
qərbdən-Ģərqə doğru uzanan divarın içəri tərəfi 0,7 metr hündürlükdə qalmıĢdır. Bu
isə qərbdən Ģərqə doğru hələlik 5-6 metr uzunluqda davam edir. Ġri daĢlardan
hörülmüĢ divarın qarĢısında və dibi təmizlənərkən yanğın izi, daha doğrusu yanmıĢ
ağac hissələri müĢahidə edilir. Buradan da çoxlu heyvan, qaramal sümükləri aĢkar
edilmiĢdir. Bununla yanaĢı, qara, qonur, qırmızı rəngli saxsı qab qırıqlarına da tez-
tez təsadüf olunmuĢdur. Bu cür tapıntılar Q4, Q5-Q6 kvadratlarında da eyni
dərəcədə aĢkara çıxarılır.
Q4 kvadratında 0,8 metr dərinlikdən bir ədəd saxsı dibək dəstəsinə təsadüf
edilmiĢdir (tablo 59-7). Onun yuxarı hissəsi yastı və deĢikdir. Gövdəsinin en kəsiyi
dairəvi, aĢağı hissəsi at ayağı formasında olub, hər hansı bir ədviyyat və bu kimi
Ģeyləri qabda əzmək üçün çox əlveriĢlidir. Bu cür əĢyaya Qırlartəpə yaxınlığındakı
qəbiristanda saxsı qab içərisindən iki ədəd tapılmıĢdır. Bunların bilavasitə qabın
içərisindən tapılması, onun vəziyyətinin aydınlaĢdırılmasına xeyli kömək edir.
Bundan baĢqa həmin tapıntıların həm qəbirdən, həm də yaĢayıĢ yerindən aĢkar
edilməsi qəbiristanla yaĢayıĢ yerinin eyni dövrə aidiyyatı və bilavasitə onun burada
yaĢamıĢ sakinlərə məxsusiyyəti məsələsində də tam aydınlıq yaradır. Məhz burada
0,8-1,2 metr dərinlikdə bu və ya digər tapıntılar eramızdan əvvəl I əsrləri üçün
səciyyə daĢıyan materiallarla da zəngin olduğunu bildirir. Belə ki, Q5 kvadratında
sarımtıl, ağzının kənarından dik qaldırılmıĢ qulpu olan və qulpun üstü boyu gil
düyməciklərə malik saxsı cam (tablo 59-1), ağzı süzgəcli və novçalı qab
qırıqlarının tapılması da qeyd etdiyimiz dövrü səciyyələndirən nümunələrdir.
Ümumiyyətlə yaĢayıĢ yerlərindən tapılan qablar və qırıqları ilə onun kənarında
yerləĢən qəbiristanda tapılan materiallar çox hallarda əksərən uyğun gəlir. Deməli
yaĢayıĢ yerinin qəbiristanı elə onun lap yaxınlığında yerləĢmiĢdir. Qəbir
abidələrinin avadanlığı və yaĢayıĢ yerinin materiallarına görə sakinlərin əkinçi,
maldar, sənətkar, həm də hərbi iĢlərdə, ovçuluqda mahir olduqlarını göstərir.
Dostları ilə paylaş: |