81
Təpənin cənub kənarı boyu uzanan divarın içəri tərəfindən Ģərq cənub-Ģimal
üzrə dönən yerə qədər aĢkarlanması baĢa çatdırılmıĢdır. Yəni YJZ kvadratlarında
divarlar içəridən 0,7-0,8 metr dərinliyə qədər qalmıĢdır. Bu hissədə daĢ hasarın
içərisi bir qədər boĢdur. Bura tökmə daĢ torpaq qarıĢığından ibarətdir. ġərq tərəfdə
Ģimal-cənub istiqaməti üzrə olan hörgüsünün üstü və ətrafı qazılıb açılarkən 1 metr
hündürlüyü divar qalınlığı 1,4-1,6 enində isə ortada qapı yerini xatırladan tikinti
qalığı üzə çıxmıĢdır. Bu daĢ divar arasında qapı yerinin altında divarın içərisinə
doğru 2 metrdən çox yanıb kömürləĢmiĢ ağac izi qalır. Əsrlərdən bəri daĢ divar
arasında basdırılaraq bəzi yerlərdə hündürdə, bəzi yerdə isə alçaqda görülən
kömürləĢmiĢ Ģəkildə qalmıĢdır. Bu çox güman ki, qapının altına doğru uzanan və
bir ucu divarın içərisində yerləĢən kətilbəndin qalığıdır. Hiss olunur ki, böyük
yanğın nəticəsində daĢ divar arasındakı Ģəkildə yanıq kömürləĢmiĢ hala
düĢmüĢdür.
Ümumiyyətlə ġirvan zonasında hal hazırda binalar əsasən daĢ və ağacla
tikilir. DaĢ divarlardan hər 0,4-0,5 metr daĢ hörgünün arasında dördgünc yonulmuĢ
möhkəm ağacdan kətilbəndlər qoyulmuĢdur. Divarın kənarlarında paralel uzanan
iki kətil qısa ağacla bir-birinə möhkəm tikilir və arası xırda daĢla doldurulur. Sonra
isə yenidən daĢ cərgəsi davam edir. Bu da binanın möhkəmliyini, hər hansı bir
hadisədən, məsələn zəlzələdən uçmamasını təmin edir. Çox güman ki, hələ
eramızın əvvəllərindən burada bu tikinti üsulundan geniĢ istifadə edilmiĢdir. Ola
bilsin ki, antik dövrdə bu ərazidə zəlzələ hadisələri də baĢ vermiĢ və yerli əhali
bütün bunları nəzərə almıĢdır.
Ümumiyyətlə palçıq vurulmaqla çəkilən daĢ divarların müəyyən qatlardan
arasında ağac kətil qoyulmasa tezliklə uçub sıradan çıxır, odur ki, daĢ divarın
davamlılığını təmin etmək məqsədi ilə hələ antik dövrdə bu ərazidə sakinlərin
divar arasında möhkəmlədici vasitələrdən (ağac, kəlilbəndlərdən) istifadə etməsi
fikri yaranmıĢdır. Beləliklə aĢkar olunan faktik material kətilbəndli daĢ hörgülərin
eləcə də yonulmuĢ əhəng daĢı ilə tikintinin eramızın əvvəlindən mövcud olduğunu
sübut edir. Bununla yanaĢı akropoldakı tikintilərdəki müĢahidələrə görə tağlı
hörgülərin də olduğu nəzərə çarpmıĢdır. Beləliklə, akropolda xeyli memarlıq
təcrübəsindən istifadə edildiyi gözümüzün qabağındadır. Bunları daha qabarıq
nəzərə çarpdırmaq üçün ayrı-ayrı qazıntı yerlərinin və tikinti qalıqlarının təsvirini
yeri gəldikcə vermək məqsədəuyğundur.
YaĢayıĢ yerinin cənub hissəsində - J3 kvadratında qərb istiqaməti üzrə
uzanan divarda keçid, yaxud qapı yeri müəyyənləĢdirilmiĢdir (plana bax). DaĢ
divarı kəsən keçid, yaxud cənuba doğru çıxıĢ yolu təmizlənərkən. Çox böyük kətil
və ya nal, yaxud qapıaltı ağac döĢəmənin yanıb kömürləĢmiĢ hissəsi tapıldı.
Ağacın kömürünə və müĢahidələrimizə görə palıd olduğunu söyləmək olar.
Qazıntının mərkəzinə doğru, həmin J3 kvadratı istiqamətində - J4
kvadratından 0,8 metr dərinlikdə çoxlu heyvan sümükləri ilə yanaĢı, bir
xırdabuynuzlu heyvan aĢığı tapılmıĢdır. Kiçik və dar, uzunsov davar aĢığının
82
keçiyə aid olduğu bilinir. Onun üstündən deĢmək istəmiĢlər, lakin yarımçıq
qalmıĢdır. Ümumiyyətlə istər bu cür deĢilərək oyuncaq və ya bəzək kimi istifadə
edilən, istərsə də sadə aĢıqlar Nüydi, Uzunboylar torpaq qəbirlərindən, eləcə də
Azərbaycanın digər antik dövr abidələrindən kifayət qədər məlumdur. Bununla
birlikdə digər heyvan sümükləri, kömür, saxsı qab parçaları, daĢ alətlər və s. çox
tapılır. Ġri təsərrüfat küplərinin sınıqlarına da tez-tez rast gəlinir.
Antik dövrün nadir tikintilərindən olan bu abidələrin uçub tökülmüĢ daĢları
arasında və altında ara-sıra dən daĢlarına, gur yanğın izinə, yanğın nəticəsində
rəngi qızarıb kərpic halına düĢmüĢ torpaq suvaq parçalarına, kövrəkləĢib əhəng
halına düĢmüĢ daĢlara da addımbaĢı təsadüf olunur. Bunlar əsasən J4-J5, Z4-Z5
kvadratlarında daha kəskin nəzərə çarpır. DaĢların arasında döĢəməyə yaxın yerdə
yoğun ağacların Ģərq-qərb istiqaməti üzrə kömür vəziyyətində izi qalmıĢdır. Bunlar
çox güman ki, pərdi və tirin, yaxud da dirək basdırmaların yanıb düĢmüĢ izidir.
Yanğın izləri divar diblərinə yaxın yerlərdə daha çox müĢahidə edilir.
J5 kvadratında təpənin uzununa perpendikulyar dayanan daĢ hörgü aĢkara
çıxarılmıĢdır. Bu daĢ hörgünün Ģimal divara bitiĢdiyi küncdə yanğından qızarmıĢ
suvaq, kül və kömür qatı üzə çıxmıĢdır ki, orada ocaq yeri aydın bilinir. Ocaq yeri
olan hissədə uzunsov daĢların baĢ-baĢa çatıldığı da müĢahidə edilmiĢdir. Bu isə
evlərdə divarın dibində və küncündə bacalıq təkmil ocaqların, binaları qızdıran
qurğuların varlığı aydın təsəvvür yaradır.
Qazıntı sahəsinin cənub-Ģərq küncünə yaxın, Z3-Ġ3 kvadratlarında kənar
hörgünün içəri tərəfində çoxlu daĢ uçuntusu vardır. Hiss olunur ki, bura hər hansı
damın içərisi-boĢluq imiĢ, üst divarlar uçub həmin boĢluqları doldurmuĢdur, daĢlar
çıxarılarkən onların altda qalan üzü və ya bütöv hər tərəfi ağ çəng atmıĢ Ģəkildə idi.
Bu da onların vaxtı ilə uçub tökülmüĢ boĢluqda xarici mühitin təsirindən azad
olduğunu və hava keçmədiyini bildirir.
Yuxarıda qeyd etmiĢdik ki, təpənin orta hissələrində, daha doğrusu çökmüĢ
yerlərdə uzunsov daĢların cərgə ilə bir-birinə yapıĢıb töküntüsü onların tağlı
tikintidən qopduğu ehtimalını doğruldur. Kənar divarların tikintisinə diqqətlə fikir
verdikdə elə bil onlar yuxarı qalxdıqca içəriyə doğru maililəĢir. Bu da tikintinin
üstünün günbəzvari olduğunu xatırladır. Belə qurulmuĢ təpənin qərb kənarından 8
metr Ģərqdən baĢlayaraq daha qabarıq nəzərə çarpır ki, məhz təpənin üstü də həmin
məsafədən baĢlayaraq qərb kənara qədər çökülmüĢdür. Təpənin üstünün
qabırğavari hündür olması yerli və yaĢlı adamların yaddaĢında qalıbdır.
Ġ4 kvadratında təpənin Ģimal-Ģərq küncündə sarımtıl qəhvəyi narın torpaq,
kül, narın torpaq qatı aĢkar edilmiĢdir. Burada Ģimal və Ģərq divarlarının əmələ
gətirdiyi küncdə iri təsərrüfat küpünün sınıqları aĢkar edilmiĢdir. Həmin küpün
içərisindən çıxan narın qəhvəyi torpaq ola bilsin ki, taxıl və ya un kimi ərzaq
məhsulunun çürüntüsüdür. ġərq divarının cənub-Ģərq küncündə isə yanıb
kömürləĢmiĢ yoğun ağac kötüyü qalmıĢdır. Artıq burada divarların qalmıĢ üstünə
nisbətən 1,3 metr çatır. Burada ümumiyyətlə qazıntı divarların dibindən sonuna
Dostları ilə paylaş: |