75
tikilmiĢ möhtəĢəm binalar olmuĢdur. Təpənin qərb kənarlarında iki dördkünc bürcü
xatırladan tikinti qalığı aĢkar edilmiĢdir. DaĢ hörgüdən ibarət möhtəĢəm divarlar
təpənin üstdən kənarlarını əhatələyir. Bu hələlik təpənin yarısına qədər
müəyyənləĢdirilmiĢdir. Əkinçilik, maldarlıq və sənətkarlığın yüksək inkiĢafını
göstərən zəngin maddi-mədəniyyət qalıqları tapılmıĢdır ki, bunlar da daĢ, dəmir
əmək alətlərindən, silah, saxsı və sümük məlumatı müxtəlif bəzək Ģeylərindən
ibarətdir. AĢkar edilmiĢ maddi-mədəniyyət qalıqları eramızdan II-IV əsrləri
çərçivəsinə aiddir. Qazıntıdan aĢkar edilmiĢ çoxlu sümük qalıqlarını Azərbaycan
SSR EA müxbir üzvü Dəmir Hacıyev təyin edərək aĢağıdakı heyvan növünü
müəyyənləĢdirmiĢdir. 1. Keçi (Sapra hircus); 2. Ġri buynuzlu heyvan (bos taurus);
3. Ev donuzu (Sus Seroffus); 4. Ev iti (canus domestica). VəhĢi heyvanlardan: 1.
Maral (cerrus elaphus) 2. Cüyür (capreolus capreolous). Sümüklər içərisində 4 ev
heyvanı, 2 vəhĢi heyvan sümüyü müəyyən edilmiĢdir.
1984-cü il
Arxeoloji ekspedisiya 1984-cü ilin iyul-avqust-sentyabr aylarında Ağsu və
Ġsmayıllı rayonları ərazisində iĢləmiĢdi
32
. Əsas tədqiqat iĢləri Ġsmayıllı-Muğanlı
yolu üstündə yerləĢən Qırlartəpə və Kəndyeri Ģəhərgahında aparılmıĢdır.
...Qırlartəpə üzərindəki yaĢayıĢ məskəni Kəndyeri adlanan eyni dövr
yaĢayıĢ məntəqəsindən təqribən 350-400 metr cənuba doğru ətraf ərazinin daha
aydın görünən bir səmtindədir. Bunların arasında isə yaĢayıĢ məskənlərinin
nekropolu yerləĢir. Buradan kifayət qədər qəbir abidələri aĢkara çıxarılmıĢdır.
Bunların içərisində zəngin avadanlığı olanı, habelə hərbi baĢçılara məxsus qəbir də
vardır. Kəndyeri Ģəhərgahı və onunla bilavasitə əlaqəli təpə üzərindəki akropolun
ətrafları qaynama bulaqlarla da zəngindir. Buradan “Govur bulağı”, “Söyüdlü
bulağı”, “Ġncilli bulağı”, “Xan bulağı” və s. vardır. Bu bulaqların yaĢayıĢ
məntəqələrini içməli su ilə habelə təsərrüfatın ayrı-ayrı sahələrini təmin etmək
üçün kifayətdir. Kəndyeri Ģəhərgahı üzərində bir daha axtarıĢ iĢi aparıldı. Burada
çoxlu küp qırıqlarının səpələndiyi müĢahidə edildi. Küp qırıqları qalın divarlı
qırmızı rəngdə olub, tərkibində ağ qum dənəcikləri vardır. Həmin materiallar,
həmçinin saxsı qab qulpu və baĢqa hissələrinə görə eramızın I minilliyinin I yarısı
üçün səciyyəvi nümunələrdir. Bu yaĢayıĢ yeri saxsı qab qırıqlarının səpələnməsinə
görə 5-6 paya qədər sahəni əhatə edir. Bu qədim Ģəhərgahın Ģimal-Ģərq tərəfi
sıldırım meĢəli dağdan ibarətdir. Məhz yaĢayıĢ yeri bu etibarlı keçilməz yerin
döĢünə söykənir. Həmin meĢəli sıldırım qayalıq Pəldahar adlanır. Dağın lap
kənarında dairəvi yastan yer vardır. Burada yaĢayıĢ yerinin nisbətən hündür axar-
32
Ekspedisiya bu tərkibdə iĢləmiĢdir: rəis Fazill Osmanov (2.VII-30.IX.84), baĢ elmi iĢçi Hüseyn Ciddi
(1.IX-15.IX.84), kiçik elmi iĢçi Qafar Cəbiyev (2.VII-30.IX.84), kiçik elmi iĢçi Sevda Hüseynova
(2.VII-31.VII.84), baĢ laborant Tofiq Mehdiyev (15.VII-15.VIII.84), memar Qalib XoĢginabi (15.VII-
30.VII.84).
76
baxarlı yeridir. Bu hissədən baĢlayaraq Ģəhərgahın cənub-Ģərq tərəfində barı yerini
xatırladan qabarıq xətt uzanır. Çox güman ki, həmin köbər hər hansı bir sədd və
yaĢayıĢ yeri ilə bağlı qalığının niĢanəsidir. ġübhəsiz gələcək qazıntılar bu barədə
daha düzgün fikir yürütmək üçün imkan yaradacaqdır.
Adından bəlli olduğu kimi Kəndyeri vaxtı ilə Azərbaycanın hansısa yaddan
çıxmıĢ iri yaĢayıĢ məntəqəsi, bəlkə də antik dövr Ģəhərlərindən biri olmuĢdur.
Burada qazıntı aparılması da yaxınlığındakı həm də bilavasitə bu abidə ilə bağlı
olan zəngin nekropolun, eləcə də təpə üstündəki möhtəĢəm tikinti kompleksinin
aĢkarlanması onun Ģəhər xarabalığı olduğunu söyləməyə zəmanət verir. Hələlik
təsadüfən aĢkar edilmiĢ qəbir abidələrində dövrün varlı zümrəsinin həyat tərzini
əks etdirən habelə Ģəhər mədəniyyətinə xas olan tapıntılar bu barədə tez də olsa
ilkin fikir söyləməyə tam əsas verir. Antik dövr və orta əsrlərə dair böyük bir
Ģəhərgahın mühüm hissəsini təĢkil edən bu təpə üzərindəki kompleks tikintini
açmaq məqsədi ilə üst və kənar yamacların bir növ qabağını götürmək lazım gəlir.
Bu vəzifəni tədricən yerinə yetirərkən iĢi davam etdirmiĢik. Qeyd etməliyik ki,
təpənin kənar xətti və içəriyə doğru olan hissəsini qazmaq olduqca çətindir. Çünki
bu sahələr sırf daĢ çöküntülərindən ibarət olub uçub dağılmıĢdır. DaĢ divarların
qalığından bəlli olduğu kimi onların çox yerdə üstü içəriyə doğru meyllidir. Bu
divarların əsrlərdən bəri içəri boĢluğa tərəf uçğuntu ilə əlaqədar da əyilməsini
güman etmək olar. Lakin bununla belə mənzillərin içərisində uzunsov daĢların
tökülmə cərgəsi, düzümünün qalığı, tağlı tikinti haqqında da bəzi mülahizələr
yürütmək üçün inamlı təsəvvür yaradır. Onu da etiraf etməliyik ki, bu fikri qəti
Ģəkildə söyləmək üçün hələlik geniĢ memarlıq və müĢahidə tədqiqatları
aparılmamıĢdır. Belə xüsusiyyət akropolun əsasən Ģərq-qərb istiqaməti üzrə olan
Ģimal kənar divarı boyunca qismən müĢahidə edilmiĢdir. Ġçəri tərəfdən divarın üzü
aydın bilinir. Onun daĢları bir-birinə xüsusi sarı torpaqdan tutulmuĢ palçıqla
bərkidilmiĢdir. Bu əlamət daĢların arasında çox aydınlıqla nəzərə çarpır. Divarın
bayır tərəfdən üst qatı götürüldükcə elə bil xeyli aralıdan iri daĢlar dayaq kimi
söykənərək barını möhkəmlətmiĢ, bir növ konturfors Ģəklinə salmıĢdır. Əlbəttə bu
fikir də tam son nəticəyə əsaslanmayaraq irəlicədən söyləndiyi üçün ehtimali
xarakter daĢıyır. Barının üstündən daĢların arası təmizlənərkən iri və qalın divarlı
küp ağzının qırıqları və s. tapılmıĢdır. Təpənin Ģimal-qərb küncündə üstdə və xarici
yamacında yanmıĢ suvaq, gül, çıxdaĢ qalıqlarına tez-tez rast gəlinir. Həmin qalıqlar
çox güman ki, altda kürəxana qalıqlarının varlığına iĢarə edir. Belə ki, burada aĢkar
edilən dördkünc tikintinin döĢəməsinin altında çoxlu yanğın izi və boĢluqlar üzə
çıxır. Həm də bu vəziyyət qərb kənarda bütün Ģimal-cənub xətti üzrə davam edir.
Lakin üst qatdakı möhtəĢəm daĢ divarlı və nömrəli tikintilərinin kompleksinə xələl
gəlməsin deyə və onların quruluĢunu öyrənəndən pozmamaq üçün (bəlkə də
gələcəkdə bərpa etdirmək mümkün oldu). Hələlik daha dərinə doğru qazmaq əl
vermir. Burada üst otlu əncərli çim götürülərkən adda-budda suvaq ovuntularına
rast gəlinir. Suvaq və ya kürədə yanmıĢ, hətta kərpic halına düĢmüĢ torpaq
Dostları ilə paylaş: |