34
xəstələnmiş cavan ingilis əsgərindən A/H1N1/ virusu alınmışdır (Jsaaks və b.
1962), anaxronizmin başqa halı: H1N1 ştammı 1949-cu ildə, yəni H1N1 dövrünün
başlanmasından 3 il sonra Alyaskada alınmışdı (Van Rooyen, 1949). Honkonq
virusunun (H3N2) meydana çıxmasından 2 il sonra H2N2 yarımtipinin üzdə
olması Amazonka hindularında seroloji yolla göstərilmişdir (Papiorkowski, Black,
1974).
İnsan populyasiyasından sıxışdırılmış virusların epidemik aktiv növləri
biosferdə saxlanılır və müəyyən müddətdən sonra geriyə qayıda bilirlər.
Sıxışdırılmış virusların 3 qayıdışı müəyyən edilmişdir: A/Honkonq/68 və
XIX əsrdə sirkulə edən, 1976-cı ildə ABŞ-da qrip partlayışını törədən antigen
cəhətdən donuzların qripi virusu ilə (A/Нью Джерси/76/Hsw1N1/ ştammı) oxşar
olan virus 1918-1920-ci illərdə pandemiya törətmiş virusun Çində meydana
çıxması, 1946-1957-ci illərdə sirkulə etmiş virusun 1977-1978-ci illərdə A/H1N1/
şəklində ölkələrdə yayılması. Görünür, epidemik virusların arenadan dövri olaraq
getməsi və onun yenidən qayıtması immunitetin vəziyyəti ilə deyil, ola bilər ki,
başqa mexanizmlərlə aydınlaşdırıla bilər. Məsələn, 1976-cı ildə meydana çıxan
A/Swine/31 ştammı ilə oxşar olan A/NJ/8/76 qripi virusuna antroponoz infeksiya
tsikillərinin daxili qanunauyğunluqlarının üzə çıxması kimi deyil, virusun
heyvanlardan insan populyasiyasına gətirilməsi kimi, virusların təbii biosenozlarda
qorunub saxlanması kimi baxmaq olar. Amma bunun nəticəsində, insan virusları
epidemik yayılmaya məruz qalmır və digər zoonozlarda olduğu kini sönür.
Wallace Gordon D. (1979) donuzların qrip virusunun təbii rezervuarı kimi rolunu
qeyd edərək, donuz qripi viruslarının 47 il ərzində antigen dəyişkənliyi olmadan
35
persistensiyasından ibarət təbii tarixinin xüsusiyyətlərini qeyd edir. İmmunitet
sürüdə böhran səviyyəsində aşağı düşəndə epizootiyalar dövri olaraq baş verir.
Pandemiyalararası ştammların, eləcə də keçmişdə pandemik olan ştammların
bütün həssas kontingentləri bitirmədən itməsi (F.Davenport Frensisdən sitat gətirir)
həssas qatları əvvəlcədən boşaldan yeni, tez yayılan ştammlarla interferensiyası ilə
izah edilir. Virusun əvəz olunması hadisəsində sahib rezistentliyinin müəyyən rol
oynadığı güman edilir.
Beləliklə, yuxarıda qeyd olunan misallarda müxtəlif epidemik qatlarda
köhnə ştammların, o cümlədən həm də epidemik ştammlarla, yüksək ekoloji
plastikliyə malik rekombinant və mutantların üzə çıxması ilə əlaqədar yaranan yeni
ştammlarla yanaşı uzun müddət sirkulyasiya edə bilməsini təsdiq etmək
mümkündür.
Əgər pandemiyalar arası dövr 10 il qəbul edilərsə, o zaman bu dövrün
sonuna yaxın bu və ya digər serotipin üstünlük təşkil etdiyi müddətdə subklinik
infeksiyanın faizinin artmasını və populyasiyada antitel titrinin artması ilə əlaqədar
virusların ifrazının azalmasını güman etmək olar.
Seroloji diaqnostikanın çətinliyi antitel titrinin yüksək artma dərəcəsində
belə cüzi olması ilə(Hirst et al., 1942; Kilbourne et al., 1951), virusların
ayrılmaması isə onların səviyyəsinin müasir metodların həssaslıq dərəcəsindən
aşağı olması ilə izah edilir.
Məntiqlə bu fakt yeni ştamm formalaşandan sonra onun populyasiyadan bir
neçə il sonra tamamilə yoxa çıxmasını öncədən xəbər verir.
36
Hətta
əgər
keçmiş
ştammın
mikrosirkulyasiyasının
mövcud
olması(İvanova N.А., Smorodinsev А.А., 1984; Karpuxin Q.İ. və həmmüəlliflər
1984) və onun insan populyasiyasından tamamilə yox olmaması faktı ehtimal
edilsə belə, bu heç də şift-ştammın əmələ gəlməsini və “köhnə” virusu
sıxışdırmasını(hansı ki, dominant ştammın üstünlüyünün sonuna yaxın daha
təzahür etməyəcəyini) istisna etmir.
Bəs insan populyasiyasındakı sirkulıyasiyadan çıxarılmış viruslar harada və
necə saxlanılır?
Bir sıra fərziyyələr mövcuddur:
1. Endryus qrip viruslarının rinoviruslar kimi müəyyən dövr ərzində az
aktivlikli vəziyyətdə xəstələnmə və immunitet törətmədən sirkulyasiyasını ehtimal
edir.
2. Son illər müxtəlif hüceyrə kulturalarında qrip viruslarının xroniki
infeksiya törətməsinin və daşıyıcılığının olması barədə məlumatlar əldə edilmişdir.
Bununla əlaqədar ola bilər ki, epidemiyalar arası dövrdə insanlar latent
şəkildə virusun daşıyıcısı olduqları üçün virus sağ qalır (О.İ. Аnjaparidze, İ.N.
Boqomolova, 1974; Schild G.C., 1979; Klimov A.İ., Gendon Y.Z., 1981; Hope-
Simpson R.E.,1986).
Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, bu fakt immunoloji “pressin” olmadığı
şəraitdə qrip viruslarının persistensiyasının formalaşmasının prinsipal cəhətdən
mümkünlüyünə dəlalət edir. Bundan başqa, müəyyən edilmişdir ki, hətta virusun
ən mülayim ştammları (məsələn, hüceyrə kulturasında pilək əmələ gətirməyən) son
37
nəticədə hüceyrənin degenerasiyasına səbəb olan sitopatogen effekt doğurur
(Palese və b. 1973).
Postensefalit parkinsonizmi ilə xəstələnmiş xəstələrin beynində virus
antigeninin persistensiyası ehtimalı böyük maraq doğurur (Camboa və b. 1974).
3. V.M. Jdanov qeyd edir ki, sağlam adamların uzun müddət virusun daşıyıcısı
olmaqla qriplə xəstələnməsinin xroniki formalarına çox nadir hallarda rast gəlinir
və güman edir ki, pandemiyalararası qripin epidemik partlayışları aşağıdakı
səbəblərdən: əvvəlki pandemiyaya qoşulmamış insanların xəstələnməsindən,
antigen strukturunun qismən kiçik dəyişiklikləri ilə meydana çıxan variantlardan
və ya əhalinin qazanılmış immunitetinin səviyyəsinin tədricən azalmasından asılı
ola bilər.
Simptomsuz daşıyıcılıq və virusun orqanizmdən uzun müddət ifraz edilməsi
siçanlar üzərində eksperimentlərdə (В.А.Зуев, 1979) ancaq quşlarda və qismən
donuzlarda təsvir edilmişdir (Arikawa İ. Et al, 1979; Kilbourne K.D.,1981; Pereira
M.S., 1982).
4. Məməlilərin və quşların zərdabında qrip virusuna qarşı antitellərin tapılması
bir çox müəlliflər tərəfindən virusun qeyri-insan populyasiyasında ehtiyat halında
toplanması kimi interpretasiya edilir.
Tayvanda epidemiya dövründə donuzlardan insan virusu A2 (Honkonq) ilə
identik olan virusu ayıran Kundin (A.S. Qorbunovanın sitatı, 1973) sonda insanın
yoluxması ilə nəticələnən insan virusunun donuz populyasiyalarında toplanmasının
xeyrinə fikir söyləmişdir.
Dostları ilə paylaş: |