Fənn: “Ailə təbabəti”

I qrup : Uşaqlarda və yeniyetmələrdə vərəm intoksikasiyası
II qrup : Tənəffüs orqanların vərəmi
III qrup : Digər orqan və sistemlərin vərəmi
IV qrup : Beyin qişalarının və mərkəzi sinir sisteminin vərəmi
V qrup : Bağırsağın, peritonun, müsariqə limfa düyünlərinin vərəmi
VI qrup : Sümük və oynaq vərəmi
VII qrup : Sidik-cinsiyyət orqanlarının vərəmi
VIII qrup : Dəri və dərialtı toxumanın vərəmi
IX qrup : Periferik limfa düyünlərinin vərəmi
X qrup : Gözün vərəmi
XI qrup : Digər orqanların vərəmi.

Profilaktikası
Vərəmin profilaktikası vacibdir. Bundan ötrü hər il uşaqlarda və yeniyetmələrdə Mantu sınağı aparılır, virajlı uşaqlar aşkar olunur və VI qrup dispanser uçot qeydiyyatına götürülür. Onlar 1 il müddətində ciddi müşahidədə qalırlar. Virajlı uşaqlara 3 ay müddətində izoniazidlə kimyəvi profilaktika aparılır. 3 aydan sonra təkrari Mantu sınağı qoyulur — əgər əmələ gələn papulanın ölçüsü kiçilibsə, dərman profilaktikası davam etdirilmir, intensivlik artıbsa və ya yerində qalıbsa 2–3 il də yazda və payızda profilaktika davam etdirilir. Vərəmin vaxtında aşkar edilməsi onun effektiv müalicəsi üçün böyük rol oynayır. Buna görə də xəstələrin vaxtında müraciət etmələri, müalicəni başlamaları, sağlam şəxslərin ildə 1 dəfə profilaktik müayinədən keçmələri vərəmlə mübarizədə vacib amildir.

Vərəm. Dispanserizasiya. Profilaktika.

Vərəm həm xəstənin özü, həm də ətrafındakılar üçün təhlükəli olan xəstəlikdir.Vərəmin törədicisi hava damcıları ilə ötürülür, ona görə də xəstəliyə yoluxmaq çox asandır. İnfeksiyanın daşıyıcısı baxımından ən təhlükəlisi, yoluxduğunu hələ bilməyən vətəndaşdır. Həqiqətən, infeksiya anından xəstəliyin ilk təzahürlərinə qədər bir neçə ay, bəzən isə bir neçə il çəkə bilər. Buna görə də vərəmin qarşısının alınması və artıq ona yoluxmuş insanların tibbi müayinədən keçirilməsi təbabətin prioritet istiqamətlərindən biridir.
Vərəmin qarşısının alınması və bu xəstəliyə tutulmuş insanların tibbi müayinədən keçirilməsi dövlət üçün niyə bu qədər vacibdir? Klinik müayinə praktikada necə aparılır və onun metodologiyası nədir.
Vərəmə yoluxma ehtimalı nə qədər yüksək olarsa, orqanizmin müdafiəsi bir o qədər zəif olar. Buna görə də əhalinin sosial müdafiəsiz təbəqələri (pensiyaçılar, işsizlər), eləcə də uşaqlar ən böyük risk altındadır. Nəzərə almaq lazımdır ki, yaşından, cinsindən və sosial vəziyyətindən asılı olmayaraq hər kəs vərəmə yoluxa bilər. Buna görə də profilaktik tədbirlər hər kəs üçün məcburidir. Bundan əlavə, ilk simptomlarda həkimə müraciət etməyin vaxtında olması vərəmin müalicəsinin yüksək effektivliyinə zəmanət verir.
Növbətçi olaraq vərəmin müalicəsi, profilaktik tədbirlər və xəstələrin klinik müayinəsi ilə məşğul olan həkimə ftiziatr deyilir. Bundan əlavə, epidemioloq yuxarıda göstərilən fəaliyyətlərdə iştirak etməlidir, çünki xəstəlik çox tez yayıla bilər. Vərəmli xəstələrin klinik müayinəsi bir neçə mühüm istiqamət üzrə aparılır:
Xəstəliyin diaqnostikası;
Xəstələrin müalicəsi;
Xəstəliklərin qarşısının alınması;
Xəstələrin reabilitasiyası;
Xəstə və vərəmə yoluxmuş insanların müəyyən edilməsi üçün diaqnostik tədbirlər əhalinin demək olar ki, bütün təbəqələrini əhatə edən kütləvi şəkildə həyata keçirilir. Uşaqlar tüberkülin testindən keçir, böyüklər isə flüoroqrafik müayinədən istifadə edərək yoxlanılır. Bu diaqnostik üsullar etibarlıdır, demək olar ki, 100% hallarda xəstəliyin mövcudluğunda düzgün şəkil verir. Tibbi müayinənin bu mərhələsi icbari tibbi sığorta proqramı çərçivəsində həyata keçirilir.
Xəstə vətəndaşlar və ya vərəmə şübhəli şəxslər müəyyən edildikdən sonra onlar vərəm dispanserlərinə, poliklinikalara və ya xəstəxanalara ətraflı müayinəyə göndərilir. Bundan əlavə, bu vətəndaşlar müalicənin gedişinə və ümumi sağlamlıq vəziyyətinə nəzarət etmək üçün dispanserdə məcburi uçota alınırlar. Bundan əlavə, xəstənin müalicəsi birbaşa ambulator və ya stasionar şəraitdə başlayır.
Profilaktik iş vərəmə yoluxma hallarını azaltmağın ən təsirli yoludur. Sxematik olaraq, qarşısının alınması hər biri vacib və əhəmiyyətli olan bir neçə sahəyə bölünə bilər. Beləliklə, vərəm əleyhinə profilaktika ola bilər:
Ümumi;
Sanitariya;
Sosial;
Klinik.
Vərəmlə yoluxma prosesi iki tərəfi əhatə edir, onlardan biri infeksiya obyekti, ikincisi isə infeksiya mənbəyidir. Proses müəyyən bir mühitdə baş verir. Buna görə də vərəmin profilaktikasının obyektləri bunlardır: obyekt, mənbə və ətraf mühit. Vərəmə yoluxma ocaqlarının yenidən təşkili, peyvənd vasitəsilə əhalinin immunizasiyası və əhalinin sağlamlıq maarifləndirilməsi kimi profilaktik tədbirlər onlara yönəldilmişdir.

Xəstəliyin ocaqlarının təsnifatı

Vərəm infeksiyasının mərkəzi, yoluxmuş şəxsin yaşadığı yaşayış yerləridir. Ocaqlar infeksiyanın mümkün yayılma dərəcəsinə görə təsnif edilir ki, bu da öz növbəsində yaşayış şəraitindən və vərəm xəstəsinin bakteriya ifrazçısı olub-olmamasından asılıdır. İnfeksion fokusun hər hansı bir qrupa aid olması ftiziator və epidemioloq tərəfindən müəyyən edilir. Yoluxucu ocaqların 5 qrupu var:
1-ci qrup infeksiyanın yayılması baxımından ən təhlükəlidir. Mikobakteriyaları ifraz edən xəstənin yanında sağlam insanların, o cümlədən uşaqların və hamilə qadınların yaşayışının həddən artıq çox olması (sıxlaşması) ilə xarakterizə olunur. Bundan əlavə, xəstənin ətrafındakı vətəndaşların gigiyena ilə bağlı bilik və bacarıqları olmadıqda yoluxma riski artır. Yataqxanalar, kommunal mənzillər və qapalı tipli müəssisələr (uşaq evləri, koloniyalar, həbsxanalar), yəni xəstənin təcrid olunmuş vəziyyətdə yaşaya bilmədiyi yaşayış məntəqələri bu qrupun ocaqlarına misal ola bilər;
2-ci qrup birinci qrupdan onunla fərqlənir ki, immuniteti zəif olan insanlar xəstənin yanında yaşamır, yəni uşaqlar, yeniyetmələr, hamilələr. Yaşayış məntəqələrində sayğacları xəstə ilə paylaşan vətəndaşlar isə sanitar-epidemioloji rejimə riayət edir;
3-cü qrup yoluxmuş xəstənin bakteriya ifrazının olmaması, lakin onunla birlikdə uşaqlar, yeniyetmələr və ya hamilə qadınların yaşaması ilə xarakterizə olunur.Bu qrupa həmçinin vərəmin ekstrapulmoner forması olan vətəndaşların yaşadığı yoluxucu ocaqlar daxildir;
4-cü qrup – müalicə nəticəsində bakteriya ifrazı dayandırılmış xəstələrin yaşadığı mərkəzlərdir. Bu qrupa vərəmli xəstənin yaşadığı və öldüyü (və ya ayrıldığı) mərkəzlər də daxildir;
5-ci qrup - bunlar heyvanların potensial infeksiya mənbəyinə çevrilə biləcəyi ocaqlardır.
Hər hansı bir yoluxucu ocağın müəyyən bir qrupa aid olması sabit deyil. Dəyişə bilər. Bu, həyat şəraitinin dəyişməsindən və (və ya) xəstənin vəziyyətinin dəyişməsindən asılıdır (məsələn, müalicə nəticəsində o, bakteriya ifrazını dayandırıb).
Məsul şəxslər, məsələn, ftiziatr, sahə tibb bacısı və ya kənd yerlərində feldşer mütəmadi olaraq vərəm ocaqlarına baş çəkməlidirlər. Onların funksiyaları xəstənin vəziyyətini dinamik şəkildə izləmək, xəstənin yanında yaşayan insanların sağlamlığında baş verən dəyişikliklərə vaxtında reaksiya verməkdir.
Cədvəl 1 - Xəstəliyin ocaqlarına məsul şəxslərin məcburi səfərlərinin tezliyi

Yoluxucu fokus qrupu	ftiziatr	Rayon tibb bacısı
1	3 ayda 1 dəfə	ayda 1 dəfə
2	6 ayda 1 dəfə	3 ayda 1 dəfə
3	İldə 1 dəfə	6 ayda 1 dəfə
4	Göstərişlərə görə	Göstərişlərə görə
5	6 ayda 1 dəfə	Göstərişlərə görə

Xəstəliyin ocağının dinamik monitorinqinin vacibliyi yeni xəstəliklərin yaranma riski ilə əlaqədardır, ona görə də tibb işçilərinin əsas vəzifələrindən biri xəstədə prosesin lokallaşdırılması, həmçinin epidemiya əleyhinə rejimə ciddi riayət edilməsidir.
Kimlər dispanser müşahidəsində olmalıdır?
Vərəm əleyhinə yardımın göstərilməsi qanunçuluq, ümumi əlçatanlıq və vətəndaşın hüquqlarına hörmət prinsipləri əsasında həyata keçirilməlidir. Buna əsaslanaraq qeyd etmək lazımdır ki, bu cür yardım vətəndaşın şəxsi istəyi və ya onun razılığı ilə verilir, lakin dispanser müşahidəsi xəstənin və ya onun qanuni nümayəndəsinin razılığını tələb etmir.
Müəyyən qrup insanlar vərəmlə bağlı məcburi tibbi müayinədən keçirlər. Qruplara bölünmə patoloji prosesin dərəcəsinə və ya sağlamlıq vəziyyətinə uyğun olaraq hazırlanmış profilaktik və terapevtik tədbirlərin daha aydın şəkildə bölüşdürülməsinə imkan verir. Daha aydınlıq üçün tibbi müayinələr kontingentinin qruplara bölünməsini 2-ci cədvəldə təqdim edəcəyik.
Cədvəl 2 - Vərəm üzrə dispanser müşahidə qrupları

Qrup	böyüklər	Uşaqlar və yeniyetmələr
0	Vərəm prosesinin fəaliyyəti göstərilmir, əlavə diaqnoz tələb olunur.	Müsbət tüberkülin testi ilə reaksiyanı aydınlaşdırmaq və ya diaqnoz qoymaq üçün əlavə diaqnostika lazımdır.
1	Vərəmin aktiv forması: 1A - ilk dəfə diaqnoz qoyuldu; 1B - residiv; 1B - müalicənin dayandırılması və ya terapiyanın nəticəsi məlum deyil	Vərəmin aktiv forması: 1A - ümumi və mürəkkəb; 1B - kiçik və mürəkkəb olmayan
2	Aktiv xroniki forma: 2A - klinik müalicə mümkündür; 2B - müalicə mümkün deyil;	Aktiv xroniki forma:
3	Vərəmin müalicəsi qalıq dəyişikliklərlə və ya olmadan	Mümkün təkrarlanma riski ilə müalicə: 3A - qalıq dəyişikliklərin olması ilə; 3B - vərəmin kiçik və ağırlaşmamış formaları üçün
4	Vərəm xəstəsi ilə təmasda olduqda: 4A - məişətlə əlaqə; 4B - peşəkar əlaqə	Vərəmli xəstə ilə təmasda olmaq: 4A - bakteriya ifraz edənlərlə məişət təması, o cümlədən: ailədə, uşaq müəssisəsində, vərəm müəssisəsində; 4B - bakteriya ifrazı olmayan xəstələrlə, vərəmli heyvanlarla işləyən şəxslərlə məişət təması
5		Vərəm əleyhinə peyvəndlərdən sonra yaranan fəsadlar: 5A - ümumi orqan zədələnməsi; 5B - lokallaşdırılmış zədələnmələr; 5B - qeyri-aktiv yerli ağırlaşmalar
6		Yerli vərəmlə yoluxma və xəstəlik riskinin artması: 6A - infeksiyanın erkən dövrü; 6B - infeksiya fonunda Mantoux testinə həddindən artıq reaksiya; 6V - tüberkülinə qarşı həssaslığın artması

Dispanser müşahidəsinin müddəti patoloji prosesin reversivliyindən asılıdır. Bədəndə baş verən dəyişikliklər geri dönəndirsə, xəstə klinik müalicə ilə qeydiyyatdan çıxarılır. Dəyişikliklər geri dönməzdirsə, o zaman vətəndaş ömrünün sonuna qədər dispanser qeydiyyatındadır.
Nəticə-yuxarıda deyilənlərə əsaslanaraq belə nəticəyə gələ bilərik ki, yalnız profilaktik tədbirlərin görülməsi və vaxtında tibbi müayinənin aparılması ilə ölkədə vərəmə yoluxma hallarını azaltmaq mümkündür. Lazımi tədbirlərin görülməsinin mürəkkəbliyi, dövlət dəstəyi və maliyyəsi, vətəndaşların şüuru bu təhlükəli xəstəliyə qalib gələ biləcək.