Filasofiya az: filosofia qxd
Yüklə 4,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Freydizm və neofreydizm.
Freydizm avstriyalı psixiatr və psixoloq Ziqmund Freydin (1856-1939-cu illər) təlimi, onun psixoanaliz nəzəriyyəsinin və müvafiq metodun adıdır. Mütəxəssislər freydizmi şəxsiyyətin sinir-psixi həyatı haqqında mütərəqqi elm, şəxsiyyətin, onun məqsədlərinin, şüurlu və qeyri-şüuri “komplekslərinin” bütöv halda öyrənilməsinə yönəlmiş bir elm kimi səciyyələndirirlər. Freydə görə, qeyri-şüurinin psixologiyası insanın ən böyük intellektual nailiyyətlərindən biri olmaqla, təkcə tibbi praktikaya və biologiyaya deyil, həm də din, ədəbiyyat, boyakarlıq, mifologiyanın tədqiqi kimi sahələrə nüfuz etmişdir. Keçən əsrin 30-cu illərinin əvvəlində psixoanaliz nəzəriyyələri demək olar ki, bütün intellektual fənlərdə bu və ya digər dərəcədə mənim- sənilmiş və o dövrün ziyalılarının geniş dairələrinin şüurunun ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilmişdi. Freydin uzaqgörənliyi humanitar biliyin antropologiya və fəlsəfə, sosiologiya və esteti- ka kimi sahələrini dərindən işıqlandırmışdı. Mütəxəssislər çox vaxt Freydi novator və ixtiraçı hesab edir, onu Aristotel, Kopernik və Nyutonla müqayisə edirdilər. Freydin əsərləri təfəkkürün bir sıra stereotiplərinin həyatda davam etməsi səbəblərini anlamaq üçün bir növ açar olmuşdu. Freyd şəxsiyyətin sosiallaşması proseslərini, eləcə də humanizm və azadlıq kimi fundamental hadisələri tədqiq etmişdi. Freydizmin müasir tərəfdarları – neofreydistlər (K.Horni, H.Salliven, E.Fromm) Freydin təliminin bəzi müddəalarına yenidən nəzər salsalar da, fərdi-şəxsi və ictimai strukturların tədqiq edilməsinin psixoanalitik metodunu qoruyub saxlamış və inkişaf etdirmişlər. 176 R a m i z M e h d i y e v downloaded from KitabYurdu.org Freydizmin əsas müddəalarının tənqidi şəkildə yenidən nəzərdən keçirilməsi nəticəsində Qərb fəlsəfəsinin müxtəlif istiqamətlərinə meyillənən bir neçə cərəyan yaranmışdı. Müasir freydizmin təkamülünü başa düşmək üçün çox vacib olan belə cərəyanlardan biri ekzistensial psixoanaliz adlanır. Ekzistensial psixoanaliz nəzəriyyəsi aşağıdakı əsaslar üzə - rində qurulur. Psixoanalitiklər insanların şüurlu hərə kət lərini, onların davranışının niyyət və məqsədlərini təhlil edərkən Freydin tövsiyələrinə əməl edərək, bu hərəkətləri şüursuz meyil hesab etməyə məcbur idilər. Lakin tədqiq edilən pasiyentlərin davranışı və onların təfəkkürü üzərində praktiki müşahidələr nəticəsində elə fenomenlər aşkar edilmişdir ki, onları Freydin qeyd etdiyi qeyri-şüuri meyil hesab etmək mümkün deyildir. Freydin terapiya praktikası – qeyri-şüuri hərəkətlərin səbəblərini onların şüuruna çatdırmaq cəhdləri bu cür hadisələr qarşısında yararsız olur. Belə vəziyyətdə Freydin davamçıları psixologiya və təbabət elminin yeni məlumatlarına rəğmən Freyd nəzəriyyəsinin bütün əsas müd- dəalarını ya qeyd-şərtsiz qəbul edərək psixoanaliz təcrübəsini davam etdirməli, ya da müasir elmi məlumatları nəzərə al - maqla, həmin nəzəriyyəyə düzəliş etmək məqsədi ilə onun ən arxaik hissəsinə yenidən nəzər salmalı, yaxud da onu insan haqqında yeni təlimlə əvəz edərək, bütövlükdə “metapsi - xologiya” təlimini rədd etməli idilər. Bu yeni təlim, eyni zamanda, psixoanalitik psixoterapiyanın əsas prinsiplərini toxunulmaz vəziyyətdə saxlaya bilərdi. Freydin şagirdləri sonuncu yolu fəlsəfi baxımdan daha maraqlı hesab edərək həmin yolu seçmişlər. Psixoanaliz ilə ekzistensializmin qarşılaşması da bu yolda baş vermişdir. İsveçrəli məşhur psixiatr K.Yunq (1875-1961-ci illər) hesab edirdi ki, Freyd insanın bütün fəaliyyətini seksual instinktə aid etməklə səhvə yol vermişdir. Əslində həmin instinkt bioloji təbiətə deyil, rəmzi təbiətə malikdir. Freydin digər davamçısı Alfred Adler də psixoanalizin banisinin ifrat biologizminə qarşı çıxmışdır. Lakin freydizmin “sosiolojiləşməsi” psixoanalitiklərin növbəti nəslinin 177 F ә l s ә f ә downloaded from KitabYurdu.org – Vilhelm Reyx, Karen Horni, Harri S.Salliven və başqalarının fəaliyyəti ilə daha çox bağlıdır. V.Reyx freydizmi marksizmin bəzi ideyaları ilə birləşdirməyə çalışırdı. Onun bu işini E.Fromm davam etdirmişdir. Bir sıra müəlliflər E.Frommun yaradıcılığını Freyddən sonrakı psi - xoanalitik fəlsəfənin zirvəsi hesab etməyə meyillidirlər. Freydizm həm onun çoxsaylı əleyhdarları, həm də adeptləri tərəfindən ciddi tənqidə məruz qalmışdır. Lakin əsasən freydist metapsixologiyaya və antropologiyaya qarşı yönəlmiş bu tənqid bir tərəfdən Freyd təliminin əhəmiyyətli dərəcədə təkamülünə, digər tərəfdən, onun antropogenezin, mədəniyyətin, sosiallığın, əxlaqın, dindarlığın mənşəyi və digər problemlərin təhlili ilə əlaqədar bir sıra fəlsəfi və elmi istiqamətlərə təsirinin yayılması- na gətirib çıxarmışdır. Freydizmin fəlsəfədə və sosiologiyada yayılması Qərbdə insan haqqında ən yaxşı təlim hesab edilmiş və indi də belə hesab edilən fəlsəfi antropologiyanın formalaşması ilə sıx əlaqəli şəkildə davam etmişdir. Yüklə 4,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|