Forobiv foz1l odamlar t o s h k e n t «o z b e k I s t o n m I l L i y e n s I k L o p e d I y a s i» d a V l a t L m I y n a s h r I y o t I 84(5U)1 a b u n a s r f o r o b I y. F 4 Fozil odam lar shahri

- A F L O T U N Q O N U N L A R I M O H I Y A T I
x u s u s iy a tla r in i n a z a r d a t u t g a n d a , kek sa y o s h d a g i o d a m l a r
u c h u n ra q s t u s h ish y a r a s h m a y d i. A g a r b u n d a y o d a m o ‘rinsiz 
s h u ishni qilsa, u k o ‘zga x u n u k k o ‘rin a d i va o d a m l a r g a xush 
k e lm a y d i. A gar u b a r i - b i r s h u n d a y qilsa va u n i n g o ‘zini b u n d a y
tutishi y arash sa n i m a b o ‘ladi? ( F o r o b i y b u savolni A f lo tu n n in g
fikriga q a r s h i q o ‘y a y o t g a n g a o ‘x s h a y d i ) A f l o t u n , b ir c h o l
o ‘z ig a y a r a s h m a s a h a m n a y c h a l i b , ra q s tu s h g a n i v o q e a sin i 
m iso l qilib k e ltira d i. Bu b a y r a m d a q a t n a s h a y o t g a n o d a m l a r
u n g a q o 's h il ib o ' y n a m a y d i l a r , q u v o n i b s h o d - x u r r a m b o 'l m a y ,
b e p a r v o t o m o s h a q ila d ila r. A g a r n a y c h a lib , ra q s t u s h is h g a
e h tiy o j b o “l m a s a - y u , b u ish q ilin s a , u 
h o ld a n o x u s h l i k va 
o d o b s iz iik h is o b la n a d i. S h u n d a y qilib, a g a r n im a ik i qilinsa 
h a m , v aq t va s h a r o itg a t o 'g ' r i k e lm a s a keltirilgan m iso lla rd a g i 
kabi b u c h iro y li x a t t i - h a r a k a t h is o b l a n m a y d i .
S h u n g a o ' x s h a s h , a g a r x a t t i - h a r a k a t z a r u r a t s i z a m a l g a
o s h irils a , u n o x u s h va t a h s in g a s a z o v o r e m a s . ( B u n i n g ustiga) 
t o m o s h a q i l a y o t g a n l a r d a , a y n i q s a ta jrib a s iz o d a m l a r d a , u 
j i r k a n i s h tu y g 'u la r in i u y g 'o ta d i. A f l o t u n , a g a r b i r o r n a r s a d a n
r o h a t l a n i s h o d a m l a r g a x u sh y o q m a s a , o ' s h a n a rs a u l a r n i n g
h o j a t i , Fitrati ( t a b i a t i ) va o d a t i g a t o ' g ' r i k e l m a y d i , d e b
t u s h u n t i r a d i . U j a s u r o d a m l a r , s h u n i n g d e k b i r o n - b i r s a n ’at 
s o h ib i b o 'l g a n o d a m l a r g a d o i r m is o lla r k e ltira d i. Bir s a n ’at 
s o h ib la r i u c h u n zavqli b o 'l g a n n a r s a b o s h q a s a n ’at so h ib la ri 
u c h u n zavqli b o 'lm a s lig i m u m k i n .
S h u n g a o ' x s h a s h , b a ’z i l a r g a t o ' g ' r i va g o ' z a l , a d o l a t l i
k o 'r in g a n n arsa b o sh q a la rg a y o m o n k o 'rin ish i m u m k i n .S o 'n g r a
A f l o t u n , a s h y o l a r  z -  z i d a n g o 'z a l va x u n u k e m a s , b alk i, 
( b o s h q a a s h 'y o l a r g a ) n is b a ta n g o 'z a l va x u n u k b o 'l a d i , d e b
q o ' s h i m c h a q ila d i.A g a r b u h a q d a s a n ’a t k o r l a r d a n s o 'r a ls a , 
u la r a lb a tta b u fik rn i ta sd iq la y d ila r.
A f l o t u n n i n g t u s h u n t i r i s h i c h a , n a r s a n i n g m o h i y a t i
n o m a ’l u m b o 'l s a , b u n a r s a n i a n i q l a s h u c h u n , u n i n g a y rim
q i s m l a r i n i n g , u y g 'u n l i g i n i , te g ish li j i h a t i n i va z a ru riy lig in i 
ta r tib g a solib b o 'l m a y d i . A g a r k i m d i r s h u s iz h a m ( u n a rs a n i) 
a n i q l a s h m u m k i n , d e b d a ’vo q ilsa, y a n g lish a d i.
A g a r b i r o r o d a m a s h y o n i n g m o h i y a t i n i b ilsa h a m , o ' s h a
n a r s a n i n g y a x sh i va oliy sifatlarini yoki y o m o n va b e m a ’ni
69

---

A B U N A S R F O R O B I Y
x is la tla rin i b ilm a slig i m u m k i n . A s h y o n i n g asl m o h i y a t i n i ,
u n i n g yaxshi va oliy s ifatlarin i, y o m o n va b e ’m a n i xislatlarini 
b ilg a n l a r i d a g i n a b u ash у о h a q i d a m u k a m m a l b ilim g a ega 
b o 'lis h la r i m u m k i n .
Q o n u n l a r n i , h a m m a s a n 'a t l a r ( h u n a r l a r ) va fa n la rg a oid 
b ilim la m i h a m s h u n g a o 'x s h a tis h m u m k i n . H o k im sh u la rg a yo 
y a x s h i y o k i y o m o n m u n o s a b a t d a b o ' l i s h i u c h u n o ' s h a
s o h a l a r n i n g m o h i y a t i n i bilishi z a ru r. H o k i m
h a r s o h a n i n g
y u q o rid a g i u c h jih a t i n i yaxshi egallashi, u la r h aq id ag i bilim ini 
k a m o l a t g a y e tk a z is h i, t o 'g ' r i va h a q q o n i y b o s h q a r u v i u c h u n
u l a r n i bilishi k erak . Q o n u n n i y a r a t u v c h i , b u u c h n a rs a n i 
( y a ’ni: m o h i y a t , si fin va xislat) yaxshi bilib o lg a n ta q d ir d a g in a
o ' s h a q o n u n e n g yaxshi q o n u n b o 'l a d i . A g a r o 's h a u c h ji h a t n i
t o ' g ' r i t u s h u n m a s a , u q a n d a y q i l i b q o n u n l a r ya ra t ishi 
m u m k i n ? Bu faq at q o n u n l a r g a g i n a e m a s , balki h a r q a n d a y
ilm va s a n ’a tg a h a m taallu q li. A flo tu n s h e 'r l a r n i m isol qilib 
u l a r n i n g ( u m u m i y ) o 'l c h o v i , v a z n i, o h a n g i h a q i d a gapirib. 
b u l a r n i n g ijo d k o rla ri h a m d a bu s a n ’at n in g h a m m a tu r la r id a n
b a h r a m a n d b o 'l g a n o d a m l a r n i tilga oladi.
A f l o t u n , q o n u n l a r d a g i h a r b ir k o 'r s a t m a d a n m o h iy a tig a
q a r a b f o y d a la n is h z arurligini tu s h u n tir is h u c h u n m isol sifatida 
y a n a ra q s va n a y chalish haqidagi g apini d a v o m ettiradi. K im d a
k im b i r o r n a r s a n i t a lq in q ilis h d a va u n d a n foyda Ian ish d a 
h a q i q a t g a x ilo f ish qilsa, u o d a m e n g q a t t i q q o 'l , j o h i l va 
b e m a ’n i o d a m h i s o b l a n a d i , u n d a y o d a m d a n d a r h o l voz 
k e c h i s h kerak.
O 'z l a r i g a m a ’l u m b o 'l g a n m u s iq a v iy s a n ’a t l a r d a n to 'g 'r i 
f o y d a l a n i s h g a o d a t l a n g a n o d a m l a r t a h s i n g a s a z o v a r d ir la r. 
U l a r n i n g m a ' n o s i n i o ' z g a r t i r i b , o ' r i n s i z v a m a v r i d s i z
f o y d a l a n u v c h i l a r y o m o n i a n i s h g a va q o r a la n is h g a lo y iq d irla r, 
c h u n k i b u b ila n g 'a m - k u l f a t g a s a b a b b o 'la d ila r . Y u n o n l a r d a
q o 's h i q s a n ’ati m u h i m o ' r i n t u t a d i , s h u n i n g u c h u n sohibi 
q o n u n l a r u n g a a l o h i d a e ’t i b o r b erish lari d a r k o r . D a r h a q i q a t ,
q o 's h i q s a n 'a t i j u d a foy d ali, a y n iq s a o 'z i n i n g r u h iy a tg a t a ’siri 
h a m d a r u h iy a tg a a l o q a d o r b o 'l g a n q o n u n l a r g a t a ’siri b ila n
n ih o y a td a foydalidir.
70

---

A F L O T U N Q O N U N L A R I M O H I Y A T I
U s h b u b o b d a A f lo tu n , b a d a n u c h u n j u d a z a r u r b o 'l g a n
j i s m o n i y m a s h q l a r r u h u c h u n h a m s h u n d a y z a r u r d i r , c h u n k i
b a d a n ni p o k , sogMom etish r u h n i h a m p o k , sogMom e ta d i, 
d ey d i.
K e y in A f lo tu n b o s h q a b ir m a s a la n i tu s h u n t i r i s h g a o ‘tad i. 
S h u n d a y n a r s a la r b o rk i, u l a r d a n b ir q o n u n d a f o y d a la n is h a d i-
y u , b o s h q a s i d a u n i j i r k a n c h va n o j o ly a d e b v o z k e c h is h a d i. U 
sh u o ‘rinda m ayx o 'riik haqidagi misollarni keltiradi. Y u n o n la rd a
b i r g u r u h o d a m l a r m a y i c h i s h g a n , b o s h q a l a r i e s a
i c h i s h m a g a n . B a ’z a n z a r u r a t y u z a s id a n m a y ic h is h g a ehtiyoj 
b o ' l g a n , m a s a l a n , e s - h u s h i n i y o ' q o t i s h u c h u n , a y o l l a r n i
t o ' l g ' o q t u t g a n d a , yoki b a d a n yarasi k u y d i r i la y o tg a n d a y o x u d
b a d a n b e h o l b o 'l i b q o lg a n id a .