Fuad İskəndərov
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
132 mə’nada Gəncə əhalisinin hansısa problemindən söhbət açılır, dövrün hadisələrinə əsl ziyalı münasibəti göstərilirdi. M.S.Ordubadi 1911-ci ildə çapdan çıxmış “Qanlı illər. 1905- 1906-cı illərdə Qafqazda baş verən erməni-müsəlman davasının tarixi” kitabında istinad etdiyi faktlann böyük bir qisminin haradan əldə edilməsi barədə yazırdı: “1905-ci il noyabr ayının birindən başlamış hadisələri Əli Əkbər bəy Rəfıbəyov cənabının topladığı rusca bir jurnaldan və sairə məktublardan topladım.” Təsadüfi deyildi ki, Ələkbər bəy fəal siyasətlə məşğul olduğu üçün 1908-ci il iyulun 31-də general-qubernatorun əmri ilə 5 il müddətinə Orenburq quberniyasına sürgün edilmişdi. Doğrudur, bu sürgün baş tutmamış, o, sərbəst buraıxılmışdı, ancaq hər halda bu bir xəbərdarlıq idi. Çünki Ələkbər bəy kimi bütün quberniyada böyük nüfuz sahibi olan bir şəxsin fəal siyasətə girişməsi çar hakimiyyəti üçün yaxşı heç nə vəd etmirdi və bu yolla onun qarşısına müəyyən səd çəkmək, gələcəkdə hansı tale ilə üzləşə biləcəyini göstərmək istəmişdilər. Oğlu (Ələkbər bəyin başqa bir övladı, qızı Sura vaxtsız vəfat edib) doğma şəhərə general-qubernator təyin edildiyi ərəfədə bu əvəzedilməz insanın dünyasının dəyişməsi onu tanıyanların hamısını sarsıtmış, bütün Gəncəni yasa boğmuş, Azərbaycanın hər yerindən Ələkbər bəyə qəni-qəni rəhmət oxunan, Xudadat bəyə uca tanrıdan səbr diləndiyi bildirilən teleqramlar daxil olmuşdu. Mustafa bəy Əlibəyov Gəncə vağzalından Xudadat bəy Rəfıbəyova vurduğu teleqramda (19 saylı) yazırdı: “Hürriyyət qəhrəmanı, millətin fəxri babamız Ələkbər bəyin darülbəqaya rəhmət aparmasını Sizinlə bahəm ağlayıram. Fəqət o nurlu, yumşaq qəbrin nurla dolmasını arzu edirəm”. Hökumətin başçısı Nəsib bəy Gəncə Milli Komitəsində öz keçmiş həmkarının ölümünə ürəkdən acıyırdı: “Azərbaycan xalqına və mənim qəlbimə əziz olan böyük ictimai xadim və Azərbaycanın namuslu vətəndaşı istəkli Ələkbər bəy Rəfibəyovun vəfatı ilə bağlı dərin kədər hissiylə başsağlığı verirəm.” Parlamentin sədri Həsən bəy Ağayev Bakıdan öz kədərəni belə ifadə edirdi: “Milli itkiylə əlaqədar olaraq dərindən sarsıldım. 133 Sənin dərdinə və ümumi bədbəxtliyimizə səmimi-qəlbdən şərik oluram.” Nəzərəliyevin Bakıdan vurduğu teleqramda isə hüzn aşağıdakı şəkildə ifadə olunmuşdur: “Son dərəcə dəyərli və əvəzedilməz insan, ictimai xadim olan Ələkbər bəyin vəfatından kədərlənir, dərin hüznlə başsağlığı verirəm”. Bakıdan Əhməd bəy Pepinovun 1919-cu il aprel ayının 10-da Xudadat bəy Rəfibəyova vurduğu teleqramda və onlarla başqa telqamlarda da Ələkbər bəyin vəfatından dərin hüznlə başsağlığı verildiyi bildirilir, onun barəsində tam layiq olduğu “millət fədaisi”, “uca şəxsiyyət”, “hamımızın ağsaqqalı”, “İslam aləminin ən dəyərli mücahidi”, “türk islam övladını vəfatıyla ağladan”, “unudulmaz insan, əvəzedilməz dost” və s. ifadələr işlədilirdi. Ələkbər bəyin xalq, Vtən qarşısında xidmətlərinin nədən ibarət olduğunu bu teleqramlardan daha konkret şəkildə ifadə etmək bəlkə də mümkün deyil. “Elizavetpolskie qubemskie vedomosti”nin 1909-cu il 24 may buraxılışında 1909-1913-cü illər şəhər dumasına seçilmiş qlasnilar arasında Ələkbər bəy, Xudadat bəylə yanaşı daha 6 nəfər Rəfıbəyovların (Gəncə şəhər Dövlət Dumasının 60 üzvü vardı) adlan var. Ümumiyyətlə, Rəfıbəyovlar nəslində sayılıb-seçilən şəxsiyyətlər az olmamışdı. Bütün bunları qeyd etməkdə məqsədimiz Xudadat bəyin necə bir nəslin nümayəndəsi, necə X-A.Pac^^u&f eH.uı MSlHlICTp 134 bir atanın oğlu olduğunu, hansı kök üstdə bitdiyini göstərməkdən daha çox Vətəninin, millətinin layiqli, gərəkli övladları olmuş insanları bir daha yada salmaqla, onların unudulmasına yol verməmək istəyidir. Nə qədər acı da olsa etiraf etməliyik ki, Azərbaycanın ötən əsrlərdə yaşamış Ələkbər bəy kimi neçə uca şəxsiyyəti barəsində sonrakı nəsillər lazımi məlumatlar əldə etmədiklərindən bu gün onların çoxunu tanımırıq. Beləliklə də, nəsillər arasında əlaqənin qırılması milli yaddaşımızda boşluqlar yaradır, itirdiklərimiz milli genofondumuza çətinliklə bərpa edilən yaralar vurur. Xudadat bəyin uşaqlıq və ilk gənclik illəri həmyaşıdı olan digər ziyalı, imkanlı ailələrin uşaqlarının həyatından bir o qədər də fərqlənmirdi. Valideynləri onun da mükəmməl təhsil alması, öz xalqı ilə yanaşı, Avropa musiqisindən və mədəniyyətindən xəbərdar olması və bir neçə xariçi dil bilməsi qayğısına qalmağa çalışmışdılar. Bu ümumi ssenari ilə həyata hazırlanan yeniyetmə 1888-ci ildə Gəncədə rusdilli klassik gimnaziyasının hazırlıq şöbəsinə daxil olur, iki il burada oxuduqdan sonra birinci sinfə qəbul edilir və 8 il gimnaziyada təhsil alır. 1898-ci ildə 20 yaşı tamam olan Xudadat artıq təhsilini Xarkovda imperator Tibb Universitetinin tibb fakültəsinin cərrahlıq şöbəsində davam etdirirdi. 1904-cü ildə ali tibbi təhsil görmüş bu gənc Xarkovda qalaraq təyinat üzrə 3 il hospitalda ordinator işləyir. Sərbəst həyata atılan və öz yolunu müəyyənləşdirməyə qadir olan Xudadat burada işlədiyi vaxt, 1905-ci ildə yaxın qohumu Mirzə bəyin qızı Cəvahir xanımla ailə qurur və 1907-ci ildə ailəlisi ilə birlikdə Gəncəyə qayıdır (onların 3 uşaqları olub Kamil, Rəşid, Nigar). Bəlkə də 30 yaşlı, hər cəhətdən tam yetkinləşmiş bu gənc həmyaşıdları arasında yeganə şəxslərdən idi ki, onun yolunu bir ailə, bir nəsil deyil, az qala bütün şəhər gözləyirdi. Çünki ölkədən min kilometrlərlə uzaqda təhsilini başa vurmuş həmin gənc Ələkbər bəyin oğluydu və onun atasının əməllərinin davamçısı olacağına həmyerliləri çox böyük ümidlər bəsləyirdilər. 1907-ci il noyabrın 15-də 30 yaşlı Xudadat bəy qubernatorun əmri ilə Afanasyev adına Yelizavetpol xəstəxanasına direktor təyin edilir. Əlbəttə, bu faktın özü təkcə onun biliyinə, təşkilatçı və 135 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|