Fuad İskəndərov
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
etmək bacarığını sübut üçün neçə-neçə belə tutarlı dəlil tapmaq mümkündür. Ölkənin taleyi ilə bağlı problemlərdən əslində başı açılmayan X.Rəfıbəyovun Gəncənin mədəni həyatında yaxından iştirakına da qibtə etməmək olmur. Müəllimlər İttifaqı idarə heyəti sədrinin ona yazdığı məktubdan aydınlaşır ki, o, belə tədbirlərdən heç vaxt kənarda qalmırdı. Həmin məktubda sədr acizanə xahiş edir ki, Müəllimlər İttifaqının oğlan gimnaziyasının zalında 26 fevralda tamaşaya qoyulmuş Naydyonovun “Vanyuşinin uşaqları” pyesində iştirak etməsi ilə onları şərəfləndirsin. Xudadat bəyin istintaq işində Ədliyyə nazirliyi üzrə 4 iyun 1919-cu il tarixli əmrin surəti saxlanılır. Bu əmrdən aydın olur ki. Ədliyyə naziri A.Səfıkürdlünün 1 iyun 1919-cu il, 2694 saylı əmri ilə 1 yanvar 1919-cu ildən etibarən aşağıda adları çəkilən bir qrup şəxs Gəncə dairəsi Dairə məhkəməsinin fəxri hakimləri təyin ediliblər və həmin əmrin surəti məlumat üçün Gəncə dairəsi Dairə məhkəməsinin fəxri hakimi doktor Xudadat bəy Rəfıbəyova göndərilib. Təyin edilənlər arasında bu gün də adları Azərbaycanın tanınmış şəxsiyyətləri, görkəmli dövlət, elm, mədəniyyət xadimləri arasında fəxrlə çəkilən unudulmaz insanlar var: 1 .Böyük bəy Ağasıbəyov; 2. Gəncə qubernatoru ibrahim ağa Vəkilov 3. Torpaq işləri üzrə rəis İsmayıl bəy Hacıyev 4. Cavad bəy Cuvarlinski 5. Gəncə xəstəxanasında həkim Həmzə bəy Zeynalov 6. Məmməd Xan Ziyadxanov 7. Gəncə kişi gimnaziyasında direktor İoseliani 8. Volqa-Kama bankının müdiri A.Kolakovsk 9. Qafqaz bankının müdiri A.A. Kələntərov 10. Mirzə bəy Qazıyev 11. Himayə nazirliyi, səl. nüm. Həsən bəy Fəttahov 12. Doktor Xudadat bəy Rəfıbəyov 13. Qarşılıqlı kredit üzrə kommersiya cəmiyyətinin sədri Məşədi Əli Rəfiyev 14. Gəncə dairə məhkəməsinin baş notariusu Rıbin 142 15. Doktor Ağalar bəy Səfıkürdski 16. Gəncə qubernatorunun köməkçisi Hüseynqulu Xan Xoyski 17-Mirovoy hakim ehtiyat. Mürsəl bəy Şahmahyev IS.Nuxa qəzasının mülkədarı Adil Xan Yesaullu 19. Nuxa kişi gimnaziyasının direktoru Məmməd bəy Rəşid bəy oğlu Əfəndiyev 20. Doktor Məmməd Rza Vəkilov 21.Seminariyanın direktoru Firudin bəy Köçərli Zənnimcə, Xudadat bəylə yanaşı Azərbaycan ədəbiyyat tarixinin ən böyük tədqiqatçısı, ədəbiyyatşünaslığımızın banisi Firudin bəy Köçərlinin, görkəmli generallarımız və dövlət xadimlərimiz ilk müstəqil respublikamızın Daxili İşlər naziri işləmiş İbrahim ağa Vəkilovun və Gəncə qubernatorunun köməkçisi Hüseynqulu Xan Xoyskinin, dövlət və ictimai xadim. Aslan bəyin qardaşı Ağalar bəy Səfıkürdskinin adlarını çəkmək kifayətdir. Xudadat bəy Vətənin hansı bölgəsində baş verməsindən asılı olmayaraq, daim ümummilli problemlərin həllinə çalışdığı, bu sahədə əsl vətənpərvərlik nümunəsi göstərdiyi üçün nəinki qubernator olduğu Gəncədə, bütün Azərbaycanda hörmət və nüfuz sahibi idi. Müvəqqəti Naxçıvan hökumətinin adından həmin hökumətin sədri 5 iyul 1919-cu ildə Xudadat bəy Rəfıbəyova yazırdı: “Naxçıvan, Şərur və Ordubadın bütün əhalisi Naxçıvan hökumətində həqiqi xidmətdə hesab edilirlər. Siyasi və hərbi mülahizələrlə onların hamısı təcili vətənə qaytarılmalıdırlar. Həmin rayonları Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsi hesab edərək və Zati alilərinizə müraciətlə aşağıdakıları xahiş edirəm: yuxarıda göstərilən rayonların Bakı-Batum istiqamətində hərəkət edən bütün sakinlərini istisnasız saxlamaq üçün Gəncə stansiyasında xüsusi məmur tə’yin edəsiniz, onlardan bütün sənədləri və yaşayış vasitələrini almaq, qaçmağa hər hansı cəhdin qarşısının kəsilməsi üçünsə onlarda olan pullan cüzi xərclik saxlanılmaqla, qol çəkərək təhvil götürmək. Naxçıvan rayonları sakinlərinin tanınması üçün Naxçıvan Milli Komitəsinin üzvü Məşədi Məmmədəli Rəhimzadəni Zati alilərinizin sərancamına 143 göndərirəm. 4-5 gün ərzində özüm Siz Zati alilərinizin yanına gəlmək və yuxandakı məsələlərlə bağlı şifahi danışmaq istəyirəm. Sədaqət və dərin hönnətlə Hacı Mehdi Bağırov.” Xudadat bəyin həbs və ən ağır cəzaya məlikum edilməsi ilə bağlı 158 səhifəlik arxiv-istintaq işi. Bu iş Azərbaycan Fövqəladə Komissiyasının 298 saylı cinayət arxiv işi kimi 1920-ci ilin may ayında başlanıb və hazırda MTN arxivində PR 36409 saylı iş qovluğunda saxlanılır. İşin üzərində belə bir dərkənar var: “Yol.Pobelyansk aydınlaşdırın nəyə əsasən arxivə düşmüşdür. 512.” İşi birinci dəfə 4.04.1922-ci ildə FK əməkdaşı Tvanov qeydə almışdır. X.Rəfıbəyov 1920-ci il may ayının 12-də 11-ci ordunun inqilabi şurasının yanında 8-ci xüsusi bölmənin əməkdaşı tərəfindən həbs edilərək elə oradaca saxlanıb. Həmin qeydlər olan kağızın üstündə dərkənar qoyulub: “Dindirilmədən 11-ci ordunun xüsusi şöbəsinə göndərmək. 14.05.20.” Xudadat bəyin həbsə alındığı gün Nikolay Qriqoryeviç Babakevxyants adlı Gəncə şəhərində yaşayan bir nəfər eiTnəni şahid kimi 11-ci ordunun xüsusi şöbəsinin müstəntiqi tərəfindən dindirilərkən aşağıdakılan bildirir: “Rəfıbəyovu mən keçmiş sakin kimi tanıyıram. O, əvvəllər eərrah həkim idi. Gəncə şəhər müsəlman əhalisinin və onların böyüklərinin israrlı xahişlərindən sonra müsəlmanların əsl müdafiəçisi kimi Azərbaycan hökumətinin qubernator vəzifəsini qəbul etmişdi. Özünün qubematorluğu dövründə o, qeyri-müsəlman əhaliyə qarşı tam dözümsüzlük nümayiş etdinniş və onu keçmiş quldurlar vasitəsilə müdafiə edən Gncə quberniyasında məşhur olan Qəmbər və Sarı Ələkbər İmamqulu oğluya arxalanaraq (bu şəxslərin hər ikisi məşhur Gəncə üsyanında iştirak etmişdilər - L.Ş), sonuncu şəhər jandarmasınm başçısı təyin edilərək quberniyada qanunsuzluqlar törədilməsində qubernatorun yardımçısı olmuşdur. Rəfıbəyov qubernator təyin edildiyi gündən xristianlara qarşı törədilmiş bir cinayət də açılmayıb. Şikayətlərlə bağlı Rəfıbəyova müraciətlər bir qayda olaraq yerinə yetirilmirdi. Son vaxtlar Gəncə qəzasının erməni kəndləri Rəfıbəyov tərəfindən təşkil edilmiş müsəlman quldur dəstələri tərfındən talan olunur və yandırılırdı. Dəstələrin başçıları 144 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|